از بحران آبی تولید پسته تا رکود تجارت جهانی / تصویر نگران‌کننده اقتصاد ایران و جهان در پاییز 1404+ فیلم
در برنامه «تیتر یک» امروز یکشنبه 25 آبان 1404 به بررسی مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی در سطح جهانی و ملی می‌پردازیم. جهان در آستانه تحولی بزرگ قرار دارد؛ جهانی‌سازی در حال گذار به مرحله‌ای جدید و نامتقارن است که با عدم‌قطعیت ژئوپلیتیک عمیقی همراه شده است. تحلیل موسسه EY نشان می‌دهد جهان نه در یک مسیر واحد، بلکه در حال تجربه همزمان چهار سناریوی مختلف است: از همکاری‌های بین‌المللی جدید تا...
در میانه این تحولات جهانی، اقتصاد ایران با چالش‌های ساختاری عمیقی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. بازار سرمایه ایران با نوسانات شدید و رفتار هیجانی، در تقابل آشکار با ثبات و پیش‌بینی‌پذیری بازارهای جهانی مانند آمریکا قرار دارد. از سوی دیگر، صنعت پسته که زمانی نماد موفقیت صادراتی ایران بود، امروز به عاملی برای تخلیه منابع آبی کشور تبدیل شده است. مصرف 5000 مترمکعب آب برای تولید هر تن پسته در کشوری با «تنش آبی شدید»، پرسش‌های جدی درباره تداوم این مدل توسعه مطرح می‌کند.
در بخش صنعت نیز خودروسازان ایرانی در دام فناوری‌های قدیمی اسیر شده‌اند، در حالی که زنجیره ارزش جهانی به سرعت به سمت خودروهای برقی و هوشمند در حرکت است. این چالش‌های داخلی در شرایطی نمایان می‌شود که تجارت جهانی نیز با رکود مواجه شده و شاخص مدیران خرید به پایین‌ترین سطح شش ماهه اخیر رسیده است. مجموعه این تحولات، لزوم بازنگری اساسی در مدل‌های توسعه اقتصادی را بیش از هر زمان دیگری آشکار می‌سازد.
نسخه جدید جهانی‌شدن
ورود جهان به عرصه‌ای از نااطمینانی‌ها و نوسانات مختلف اقتصادی و سیاسی موجب شده تا مدیران کسب‌وکار برای تصمیم‌گیری در مورد استراتژی‌های آینده دچار تردید باشند. از همین‌رو موسسه Ernst & Young در گزارشی به این موضوع پرداخته که جهان از نظر ژئوپلیتیک به کدام سو درحال حرکت بوده و چه سناریوهایی پیش‌روی آن قرار دارد. براین اساس به‌نظر جهان درحال گذر از تعادل قدیم به تعادل جدید است و تحلیل‌ها حاکی از آن است که شکلی جدید از جهانی‌سازی در حال شکل‌گیری است. از طرف دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد وضعیت آینده جهان مجموعه‌ای از سناریوها خواهد بود و مدیران کسب‌وکار باید آماده تغییرات و تصمیمات سخت در این مورد باشند.
تفاوتهای ساختاری بازار سهام ایران و آمریکا
تحلیل رفتار بازار سرمایه در ایران و آمریکا، تفاوتهای ساختاری عمیقی را آشکار می‌کند. نمودارهای تجمیعی ورود پول حقیقی در یک بازه ده‌ساله، دو الگوی کاملاً متضاد را نمایش می‌دهند.
در بازار آمریکا، این شاخص با روندی باثبات و قابل پیش‌بینی از حدود 1 در سال 2014 به بالای 2 در 2024 رسیده که نشان‌دهنده جریان مستمر و بلندمدت سرمایه است. برعکس، در بازار ایران، این نسبت در بیشتر سال‌ها منفی بوده و تنها در دو مقطع 2019 و 2020 با جهش‌های هیجانی به اعداد 7 و 6.7 رسیده است. این نوسان شدید، حاکی از عمق کم بازار و سلطه رفتارهای توده‌ای است.
حتی در یک سناریوی خوش‌بینانه، نمودارها در ایران اوج‌های تند و سقوط‌های سریع را ثبت کرده‌اند، در حالی که روند رشد در آمریکا آرام و پیوسته بوده است. نتیجه این که بازار آمریکا ثبات و اتکا تولید می‌کند، اما بازار ایران به دلیل ساختار کم‌عمق خود، به موج‌های هیجانی ورود و خروج سرمایه وابسته است و این موضوع، گذار به سمت توسعه پایدار مالی را با چالش مواجه می‌سازد.
چالش آبی تولید پسته
ایران با سابقه‌ای طولانی در تولید پسته، همواره به‌عنوان یکی از پیشگامان این عرصه شناخته شده است. اما امروز، این محصول ارزآور به چالشی بزرگ برای منابع آبی کشور تبدیل شده است.
ایران در وضعیت «تنش آبی شدید» قرار دارد و تولید پسته که برای هر تن آن بین 4000 تا 5000 مترمکعب آب مصرف می‌شود، دیگر با واقعیت‌های اقلیمی کشور سازگار نیست. حتی با استفاده از سیستم‌های آبیاری نوین، مصرف آب به‌سختی به 3000 مترمکعب بر تن کاهش می‌یابد.
اگرچه صادرات پسته سالانه بین 1 تا 1.7 میلیارد دلار درآمد ارزی دارد، اما این رقم در برابر هزینه واقعی آب مصرفی ناچیز است. گسترش باغات پسته در استان‌های خشکی مانند کرمان، باعث افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین و شور شدن خاک شده است.
شواهد نشان می‌دهد پسته‌کاری در ایران از یک فعالیت سودآور در حال تبدیل به عاملی برای اتلاف منابع ملی است. تداوم این روند نه‌تنها درآمد پایدار ایجاد نمی‌کند، بلکه به نابودی آب و خاک و آینده کشاورزی کشور منجر خواهد شد. به نظر می‌رسد زمان تصمیمی سخت برای تغییر اساسی در سیاست‌های کشاورزی فرا رسیده است.
چالش بزرگ خودروسازان قدیمی
صنعت خودروی جهان در میانه یک گذار تاریخی از مدل سنتی به سمت خودروهای برقی و پیشرفته قرار دارد. این تحول، غول‌های خودروسازی غرب را در یک «برزخ» قرار داده است؛ چرا که مدل قدیمی در حال نابودی است و مدل جدید هنوز به طور کامل جایگزین نشده است.
در این میان، صنعت خودروی ایران در موقعیت نامطلوبتری قرار دارد. به دلیل تحریم‌ها و فقدان سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید، این صنعت در یک چرخه بسته با قطعه‌سازان سنتی محبوس شده است. تمرکز بر تولید قطعات برای خودروهای بنزینی قدیمی، در حالی ادامه دارد که زنجیره ارزش جهانی به سرعت به سمت قطعات تعیین‌کننده خودروهای برقی و نرم‌افزار حرکت می‌کند. بدون یک تغییر راهبردی اساسی، نقش آینده ایران در بهترین حالت، به یک صادرکننده قطعات کم‌ارزش در حاشیه این تحول عظیم محدود خواهد شد.
افت شدید تجارت جهانی در اکتبر
شاخص مدیران خرید سفارشات صادراتی جدید که توسط موسسه S&P Global تولید می‌شود به کمترین سطح خود در طول 6 ماه گذشته رسیده است، در حالی که این انقباض در تجارت از ماه آوریل ادامه دارد؛ یعنی همان زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا تعرفه‌های تجاری خود را اعلام کرد.
براساس این گزارش، کاهش در فعالیت تجاری در همه بخش‌ها مشاهده شده است، اما تولید با سرعت بیشتری کاهش یافته است. و این کاهش در صادرات بخش تولید در حالی رخ داده است که تولید جهانی همچنان رشد ملایمی دارد؛ که به معنای افزایش تقاضای داخلی در کشورهای جهان است.
کاهش اعتماد تولیدکنندگان نیز بر هم روند تاکید دارد. خوش بینی تولید کنندگان نسبت به تولید در سال آینده به پایی‌ترین سطح خود از ماه آوریل رسیده است و به نظر می‌رسد با وجود توافق تجاری میان چین و آمریکا که در ماه گذشته صورت گرفت، تولیدکنندگان همچنان چشم انداز محتاطانه نسبت به آینده دارند.
داده‌های اکتبر نه فقط از رکود تجارت، بلکه از ترس صنایع نسبت به آینده حکایت دارد.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.