از نخ و پارچه تا برند جهانی؛ چرا نساجی ایران از زنجیره ارزش عقب ماند؟
صنعت نساجی و پوشاک ایران با سابقه طولانی و ظرفیت اشتغال‌زایی بالا، در حالی با چالش‌های ساختاری و فناورانه مواجه است که امکان حضور مؤثر در زنجیره جهانی ارزش را از دست داده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، صنعت نساجی و پوشاک، از قدیمی‌ترین و پرجمعیت‌ترین صنایع ایران، نقش مهمی در اشتغال و اقتصاد کشور ایفا می‌کند. با این حال، طی سال‌های اخیر این صنعت با مجموعه‌ای از چالش‌های ساختاری، فناورانه و مدیریتی روبه‌رو بوده که توان رقابتی آن در بازارهای داخلی و جهانی را محدود کرده است. فرسودگی ماشین‌آلات، ضعف نوآوری، نبود برندهای ملی قوی و حضور پررنگ پوشاک وارداتی، از جمله موانع رشد این صنعت به شمار می‌روند.
در این راستا، گزارش تازه معاونت مطالعات اقتصادی اتاق بازرگانی تهران با عنوان «توسعه زنجیره ارزش صنعت نساجی و پوشاک» وضعیت کنونی، چالش‌ها و فرصت‌های این صنعت را بررسی و مسیرهای عملی برای ارتقای فناوری، برندسازی و اتصال به بازارهای جهانی پیشنهاد کرده است.
از گران‌فروشی تا عرضه بی‌کیفیت پوشاک؛ معرفی متخلفان پوشاک به تعزیراتاین مطالعه تأکید دارد که کشورهای موفق نظیر چین، ترکیه، ویتنام و بنگلادش با تمرکز بر مدل خریدارمحور، برندسازی قوی، شبکه‌های توزیع جهانی و پیوند میان طراحی، تولید و فروش توانسته‌اند جایگاه خود را تثبیت کنند. در مقابل، ایران عمدتاً در حلقه‌های ابتدایی زنجیره، از تولید نخ و پارچه خام، باقی مانده و بخش‌های کلیدی مانند طراحی، مد، بازاریابی و صادرات را از دست داده است.
چالش‌های داخلی:
از جمله مشکلات ساختاری این صنعت می‌توان به فرسودگی فناوری و ماشین‌آلات، ضعف در نوآوری و طراحی، نظام تعرفه‌ای ناکارآمد، قاچاق گسترده پوشاک خارجی، پراکندگی تصمیم‌گیری‌ها، کاهش بهره‌وری نیروی کار و نبود برندهای معتبر ملی اشاره کرد. این شرایط باعث شده است صنعت نساجی ایران از ظرفیت واقعی خود فاصله بگیرد و نتواند در بازار داخلی و منطقه‌ای رقابتی عمل کند.
شکاف میان ایران و کشورهای پیشرو در زمینه نساجی فنی، منسوجات هوشمند، دیجیتالی‌سازی فرآیند تولید، طراحی مبتنی بر هوش مصنوعی و بازاریابی دیجیتال روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
کارشناسان برای نجات صنعت نساجی ایران سه مرحله تحول فناورانه را پیشنهاد کرده است: 1. کوتاه‌مدت (1 تا 3 سال): بازسازی زیرساخت‌ها و ارتقای بهره‌وری 2. میان‌مدت (3 تا 5 سال): توسعه نوآوری و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان 3. بلندمدت (5 تا 10 سال): دستیابی به رهبری فناوری و حضور فعال در زنجیره جهانی ارزش
گزارش تأکید می‌کند که فقدان یک نهاد تنظیم‌گر فراگیر، پراکندگی تصمیم‌گیری و نبود هماهنگی میان دستگاه‌ها، موانع جدی در مسیر توسعه صنعت ایجاد کرده است. ایجاد یک رگولاتور صنعت نساجی و پوشاک می‌تواند هماهنگی سیاست‌ها، کنترل قاچاق، ارتقای شبکه تأمین و تسهیل همکاری با شرکت‌های بین‌المللی را ممکن سازد.
پنج کشور چین، ترکیه، ویتنام، بنگلادش و سریلانکا به عنوان الگوهای موفق بررسی شده‌اند. ویژگی مشترک آن‌ها شامل سیاست صنعتی مشخص، تمرکز بر صادرات، حمایت از نوآوری و برندسازی، ایجاد مناطق ویژه تولید و تقویت همکاری دانشگاه و صنعت است.
سناریوهای آینده ایران:
ادامه رکود و وابستگی به واردات
توسعه داخلی و تقویت بازار ملی
رشد صادرات‌محور و ترکیبی که بازار داخلی و سهم صادرات را همزمان تقویت کند
کارشناسان معتقدند تحقق سناریوی سوم مستلزم سرمایه‌گذاری هدفمند در فناوری، توسعه برندهای ملی، اصلاح سیاست‌های صنعتی و تقویت زیرساخت‌های لجستیکی است و می‌تواند ایران را به جایگاه باثباتی در اقتصاد ملی و زنجیره جهانی برساند.