اسیر بالا و پایین نرخ در بازار
آمارها حاکی از آن است که سود اقتصادی برآمده از تولیدات دانشبنیانها، نشانگر نقش مهم آنها در برون‌رفت از اقتصاد بیمار فعلی کشور است.
روزبه‌روز به لیست تولید محصولات جدید دانشبنیان به‌ویژه محصولاتی که برپایه فناوری نانو ساخته می‌شوند، اضافه می‌شود؛ اما در بسیاری موارد، این محصولات در بازار خواهان چندانی ندارند، چرا که نسبت به همتایان خود که حاصل کاربرد فناوری نانو نیستند یا از نرخ بالاتری برخوردار هستند یا راه ورود به بازار را پیدا نکرده‌اند، در هر صورت روند دسترسی مردم به این محصولات نسبت به دیگر محصولات تا حد زیادی کمتر است. صمت در این گزارش، به مشکلات توسعه دستاوردهای جدید نانویی تولیدشده از سوی شرکتهای دانشبنیان در بازار و از طرفی هم به معرفی جدیدترین محصولات ساخته‌شده با این نوع فناوری پرداخت.
فروش بهاندازه یکسوم بودجه کشور
چندی پیش، علیرضا منادی، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس اذعان کرد که امسال شرکتهای دانشبنیان به‌میزان یکسوم بودجه کشور فروش داشتند و تعداد 8 هزار شرکت دانشبنیان، محصولات بسیار کارآمد و حیاتی را برای کشور تولید میکنند، به‌همین دلیل مجلس شورای اسلامی قانونی را تصویب کرده که عمده مشکلات بانکی، بیمه‌ای، بورسی، مالیاتی و گمرکی شرکتهای دانشبنیان را برطرف می‌کند.
پیش بهسوی اقتصاد دانشمحور
بسیاری از کارشناسان هم معتقدند با قانون جدید میتوان آینده بسیار روشن و افزایش شرکتهای دانشبنیان را پیش‌بینی کرد. سعید سرکار، رئیس ستاد نانو معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در گفت‌وگو با صمت معتقد است: باوجود سال‌ها فعالیت در این اکوسیستم، بیشتر کارشناسان بر این باور هستند که اقتصاد ایران باید از نفتی بودن رهانیده شود و به‌سمت اقتصاد دانشبنیان برود، در واقع ما برای توسعه اقتصادی راهی جز این نداریم که از اقتصاد مبتنی بر مواد خام به‌سمت اقتصاد مبتنی بر دانش و فناوری و محصولات و خدمات های‌تک برویم.
در ادامه شرح کامل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
بهنظر شما، بخش خصوصی میتواند چه تاثیری در افزایش این عدد داشته باشد؟ بهعبارتدیگر، باوجود مرتفع شدن مشکلات مربوط به تسهیلات و تضامین بهفرض بهثمر نشستن تولیدات، شرکتهای دانشبنیان چگونه میتوانند در اقتصاد نقشآفرینی کنند؟
پیش از اینکه بخواهم به سرمایه‌گذاری‌ها و انبوه‌سازی تولیدات بپردازم، خوب است به این نکته اشاره کنم که بخش خصوصی، کجای اقتصاد کشور قرار دارد و در کل چند درصد اقتصاد ما خصوصی است؟ خوب است، بدانیم که ما درباره کشوری صحبت می‌کنیم که صنعت نفت آن پیشران اقتصاد است و جای خالی رویکردی که براساس آن، توانمندی‌های تولید و قابلیت‌های فناورانه بهرسمیت شناخته شوند، به‌شدت احساس می‌شود. در تمام دنیا، خریدها و سرمایه‌گذاری‌های دولتی، پیشران توسعه فناوری است. حال چه زمانی ما شاهد آغوش باز دولتی‌ها از دانشبنیانها بوده‌ایم؟ عمده اقتصاد در کشور ما به‌دست دولت است و بقیه در قالب کوچک‌مقیاس فعالیت میکنند. بخش خصولتی هم بسان ضرب‌المثل مرغ و شترمرغ عمل می‌کند و راهی برای همکاری و دستگیری از دانشبنیانها باز نمی‌گذارد؛ در حقیقت وقتی پای عمل به وظایف بخش خصوصی می‌رسد، خود را دولتی می‌داند و وقتی خواهان حمایت‌های دولتی آنها می‌شویم، تاکید بر خصوصی بودنشان دارند، در واقع، نه از دولت تبعیت میکنند و نه دل‌شان به حال بخش خصوصی می‌سوزد، چرا که منابع مالی آنها دولتی است؛ در اصل، زمین اقتصاد کشور خالی از بازیکنان بخش خصوصی است. مدیران اقتصاد کلان کشور،؛ عبارتی به‌عنوان بخش خصوصی نمی‌شناسند.
باتوجه به اینکه برخی مسئولان از اهمیت قانون در توسعه دانشبنیانها سخن میگویند، بهنظر شما قانون چه نقشی در حل این معضل دارد؟
پیش از تدوین قانون، باید نگرشی وجود داشته باشد که تدوین و تبصره گذاشته شود. بی‌شک بی‌قانونی هم ناشی از نبود فرهنگ و نگرش توسعه اقتصاد دانشبنیان است. وقتی صنایع دولتی از اقتصاد دولتی نفع می‌برد، چطور انتظار داریم که به جریان اقتصاد پویا و دانشبنیان بها دهد؟ حتی فرآیند خصوصی‌سازی در کشور ما از مسیر رانت و دولت می‌گذرد که شرایط را بدتر کرده است. صنعت باید پیشران توسعه و فناوری یک کشور باشد. کارخانه یک موجود مرده است. زمانی میتوان گفت که کشور دارای یک صنعت رو به رشد است که ماشین‌های صنعتی را خودمان تولید کنیم و بسازیم. صنعت باید زنده و پویا باشد و برای رشد و زنده بودن، احتیاج به فضا و نوآوری دارد. به‌اعتقاد من، غذای صنعت، فناوری است، یعنی صنعت در هر کشوری باید فناوری بخورد تا رشد کند و رقابت‌پذیر باشد و محصول خود را به بازار عرضه کند تا زنده بماند، اما در کشور ما به‌ندرت میتوان چنین روالی را مشاهده کرد. صنعت در کشور ما مرده است و جانی ندارد، بنابراین فناوری که توسعه داده می‌شود، در اصل در فضای صنعتی کاربرد ندارد. چگونه میتوان به یک نوزاد، غذای بزرگسالان را داد. صنعت در کشور ما ظرفیت تولیدات دانشبنیانها و نوآوری‌ها را ندارند، حتی صاحبان آنها چون منافعی ندارند، انگیزه کارآیی هم ندارند، چرا که حقوق‌شان را دولت می‌دهد؛ به فراخور این شرایط، احساس مسئولیت نمی‌کنند و دغدغه نوآوری و سرپایی صنعت را ندارند. نمونه چنین روندی، خودروسازی و افتضاحاتی است که در این صنعت رخ داده است، حتی بخش خصوصی در کشور معیوب است، چرا که همگی نفت می‌فروشند. این فروش به‌صورت غیرمستقیم است که موجب سرپا ماندن بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی در کشور است.
تاکنون تجربه کارآیی و کاربرد محصولات مبتنی بر نانو فناوری را در تولید و صنعت داشتهاید؟
در بخش خصوصی که سرمایه‌گذار افراد و نه دولت بوده است، شاهد اتفاقات خوبی بوده‌ایم. بخش‌های خصوصی از فناوری نانو استفاده کردند و متوجه کاربرد نانو در مصارف اقتصادی خود شدند. در حوزه ساختمان، دارو و سلامت و صادرات خوبی هم داشتند و دنیا از آن استقبال کرده است. در سال 86، رقمی معادل 72 میلیون دلار صادرات داشتیم. ما در ستاد نانو هدف‌گذاری کرده بودیم که تا سال 1404، صادرات محصولات نانویی به یک میلیارد دلار برسد که تحت‌تاثیر عواملی از جمله نصف شدن بودجه ستاد نانو و بحران همه‌گیری کرونا، شیب رو به پایینی را تجربه کردیم. اتفاقاتی باعث شد که افت شدیدی داشته باشیم و امسال صادرات نزدیک به 62 میلیون دلار را تجربه کردیم. اگر این بحران‌ها نبود، به‌طورقطع یک میلیون دلار صادرات داشتیم و متاسفانه تحت عواملی نتوانستیم به این هدف برسیم. به‌اعتقاد من، نانوتکنولوژی کشور از سوی دولتمردان ترور شده است.
نوشتافزارهایی برای پیشگیری از انتقال بیماری
در ادامه به معرفی یکی از محصولات جدید نانویی پرداختیم؛ محصولی که میتواند در پیگیری از انتقال بیماریها در بیمارستانها، مدارس، بانک و هر فضای عمومی دیگری که از نوشت‌افزار استفاده می‌شود، تاثیر بسزایی داشته باشد. 2 سال همه‌گیری کرونا باعث شد تا فناوران کشورمان به فکر تولید محصولی بیفتند که خاصیت آنتی‌باکتریالی دارد و مانع انتقال باکتری و ویروس می‌شود. مهران مهرزاد، مدیر تحقیق و توسعه یک شرکت دانشبنیان در گفت‌وگو با صمت به معرفی و کارآیی نوشتافزارهایی پرداخت که خاص بیمارستانها و دیگر مراکزی است که عموم مردم از نوشتافزارهای مشترک استفاده میکنند.
شرح کامل این گفت‌وگو در ادامه آورده شده است.
نوشتافزارهای نانو باکتریال ویژه بیمارستانها و مراکز عمومی چه ویژگی منحصر به فردی نسبت به دیگر نوشتافزارها دارند، اینکه تا چه میزان از انتقال بیماریها پیشگیری میکنند؟
ساخت و تولید نوشت‌افزار سلامت‌محور از اهداف اصلی این شرکت دانشبنیان به‌منظور توسعه تولید نوشت‌افزار داخلی است که افزون بر نانویی بودن آنها خاصیت آنتیباکتریال هم دارند. خودکارهای دکتر پنتر یکی از آن دستاوردهایی است که افزون بر نانویی بودن آنتیباکتریال هم است. سال‌ها پیش دانشمندان به این حقیقت علمی دست یافتند که نوشتافزارها نظیر خودکارها و استندهای جوهر یکی از عوامل اصلی انتقال بیماری در بیمارستانها، بانک‌ها و دیگر مراکزی هستند که عموم مردم به‌طورمشترک از نوشت‌افزار استفاده میکنند، در واقع زمانی که متوجه انتقال بیماری در بیمارستانها از طریق استفاده از نوشتافزارهای مشترک شدیم، درصدد تولید نوعی از نوشت‌افزار برآمدیم که مانع از انتقال هر نوع میکروب و بیماری باشد؛ بی‌شک فناوری نانو گزینه مناسبی برای دستیابی به این هدف بود. خودکارها و استندهای آنتیباکتریال میتوانند از شیوع هرگونه بیماری ناشی از انتشار میکروب و ویروس به دیگر اعضای کادر بیمارستانها و کارمندان در مراکز دولتی بکاهد. باتوجه به اینکه هزینه‌های زیادی برای انتخاب جوهر و نوک خودکارها ویژه مناطق گرمسیر و سردسیر شد، توانستیم با استفاده از فناوری نانو جوهرهایی را تولید کنیم که نیروی کشسانی خود را متناسب با دما افزایش یا کاهش دهند؛ در واقع فهمیدیم که چه نوک و جوهری برای اقلیم‌های مختلف مناسب است و متناسب با اقلیم هر منطقه خودکارهای ویژه با ویسکوزیته مناسب آن منطقه تولید شد.
این نوع نوشتافزارها با دیگر ابزارهای نوشتاری چه میزان تفاوت قیمتی دارند؟
قیمت این خودکارها کمابیش 2 برابر خودکار داخلی است؛ ناگفته نماند که نمونه آنها در خارج از کشور نرخ بسیار بالایی به نسبت آن در داخل دارد. خوشبختانه توانستیم 3 نوع خودکار تولید می‌کنیم که بدنه 2 نوع آن و جوهرهای تمامی آنها نانوباکتریال است. بااینکه نوک خودکار در ایران یک محصول وارداتی است، اما ساخت نوشت‌افزار از پارامترهای زیادی پیروی می‌کند، حال اینکه کدام ویژگی با کدام‌یک از محصولات همخوانی داشته باشد، خود موضوع مهمی است که در نهایت باعث می‌شود، ایجاد حس بهتر به مخاطبان می‌شود. گفتنی است، این شرکت دارای پروانه تحقیق و توسعه در نوشت‌افزار است و مجوز ارائه گواهی بین‌المللی دارد؛ به‌عبارت روشن‌تر، دیگر شرکتهای تولید نوشت‌افزار در جهان میتوانند برای دریافت گواهی محصولات‌شان از این شرکت بخواهند که تست‌های لازم را انجام دهند.
آیا چنین ویژگی خاص نوشتافزارها است یا میتوان در دیگر ابزارها نظیر اسباببازیها و اشیا هم بهکار برد؟
در کل، این فناوری در آنتیباکتریال کردن دیگر محصولات هم کاربرد زیادی دارد و افزون بر نوشت‌افزار، توانایی ساخت دیگر محصولات با این ویژگی را داریم. برای مثال، چندی پیش درخواست برای آنتیباکتریال ظروف هم داشتیم. تولید این ماده آنتیباکتریال باعث شد، به‌عنوان یک شرکت دانشبنیان شناخته شویم. بهعبارتدیگر، فناوری نانو این امکان را می‌دهد که بتوانیم محصولات دیگری تولید کنیم که خاصیت آنتی‌باکتریالی داشته باشند؛ محصولاتی نظیر تولید گواش ضدخراش. گفتنی است، بیشتر نقاشی‌ها با گواش در خطر خراشیدگی قرار دارند، به همین دلیل در موزه‌ها نمی‌توان از نقاشی‌های بارنگ گواش عسکبرداری کرد؛ چرا که اشعه دوربین‌های عکاسی باعث ایجاد خراش روی تابلو و نقاشی گواش می‌شود. خوشبختانه توانستیم گواش ضدخراش برای کودکان و هنرمندان تولید کنیم؛ این گواش با گذشت زمان دچار خراشیدگی نمی‌شود، همچنین موفق به تولید چسب‌هایی با فناوری نانو شدیم که از ویژگی چسبندگی بالایی برخوردار است. در حال حاضر مشکل ما این است که در عرضه با مشکلاتی مواجهیم و تقاضای بازار را نمی‌توانیم پاسخ بدهیم، اما در عین حال رشد خوبی هم در تولید داریم.
نام برند خودکارهای آنتیباکتریال با ساخت فناوری نانو چیست و اینکه آیا برنامهای برای تولید جوهرهای آنتیباکتریال برای محصولات مربوطه دارید؟
خودکارهای دکتر پنتر نام تجاری این محصول است که بیشتر مورداستفاده جامعه پزشکی در بیمارستانها قرار گرفته و بیشتر میزان فروش آن مربوط به این قشر بوده است. در حال حاضر برنامهای برای ساخت جوهر نانو برای تمامی محصولات نداریم و تمرکزمان روی بدنه خودکارها در راستای کاهش انتقال بیماری است.
سخن پایانی
بودجه در دانشبنیان یک سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. براساس آمارها، فروش سال 1400 محصولات نانو معادل 19 هزار میلیارد تومان که 62 میلیون دلار یعنی نزدیک به 2 هزار میلیارد دلار صادرات بوده که 17 هزار میلیارد در داخل فروش داشته است که 9 درصد آن مالیات بر ارزش‌افزوده است که وارد خزانه دولت شده؛ مبلغی نزدیک به 1500 میلیارد تومان، در حالی که بودجه ستاد نانو حدود 100 میلیارد بوده که 15برابر آن به خزانه دولت برگشته است. این در حالی است که ادبیات سرمایه‌گذاری و پول هم نتوانست مسئولان را قانع کند که عملکردشان به نقش تولید داخل و دانشبنیان باشد نه‌تنها فروش نفت.