«امتحان» پاسخ به یک شائبه تاریخی است
به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، سجاد ریاحی کارگردان و مستندساز درباره جدیدترین اثر خود که در دهمین جشنواره فیلم عمار حضور دارد، گفت: مستند «امتحان» از این جهت حائز اهمیت است که تا پیش از این، اثر مستقلی حول اتفاقات دهه 60 و ادعا‌های مطرح‌شده مبنی بر وجود اختلاف‌نظر میان آیت‌الله خامنه‌ای و امام خمینی (ره) تولید نشده بود.
وی در ابتدا به بیان موضوع کلی مستند ارسالی خود به دهمین دوره جشنواره عمار پرداخت و بیان کرد: مستند «امتحان» به دو حادثه تاریخی مربوط به دوران ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای در دهه 1360 می‌پردازد. اولین چالشی که در این دوران مطرح می‌شود، انتخاب نخست وزیر است که با مشکلات و حواشی فراوانی همراه است؛ دومین موضوعی که در مستند «امتحان» به آن پرداخته شده نماز جمعه مقام معظم رهبری در سال 1366 و اتفاقات حول آن است.
این مستندساز ادامه داد: در ماجرای انتخاب نخست وزیر در سال 1364 رسانه‌ها چنین القا می‌کردند که بین امام خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای اختلافاتی به وجود آمده است، این شائبه در سال 1366 نیز همزمان با به بیانات آیت‌الله خامنه‌ای در نماز جمعه بار دیگر قوت می‌گیرد. در این مستند سعی شده پیوند بین این دو اتفاق بازنمایی شود.
ریاحی خاطرنشان کرد: ایده ساخت مستند «امتحان» از آنجا مطرح شد که شبهات زیادی در رابطه با اختلاف‌نظر امام خمینی و آیت الله خامنه‌ای در سطح رسانه‌های معاند بیان می‌شد، اما از سوی رسانه‌های داخلی پاسخ درخوری نسبت به این شبهات ایراد نشده بود و در این زمینه شاهد یک خلا بودیم.
وی اضافه کرد: به طور مثال در مستند «خط و نشان رهبری» که توسط شبکه بی بی سی تولید شده است، اتفاقات دهه 60 به گونه‌ای تحریف‌شده بیان می‌شود که از جمله این موارد به موضوع اختلاف‌نظر آیت الله خامنه‌ای با امام خمینی (ره) پرداخته می‌شود.
این مستندساز یادآور شد: بررسی این موضوع و یافتن جوانب پنهان ماجرا‌های دهه 1360 نیازمند انجام تحقیقات تاریخی بود؛ در همین راستا من به همراه یک گروه پژوهشگر به مدت تقریبا یک سال در مورد این سوژه تحقیق کردیم و در نهایت به یک طرح کلی رسیدیم. بعد از انجام تحقیقات و جمع‌بندی اولیه در مورد طرح مستند، در جلسه‌ای که با خانه مستند انقلاب اسلامی برگزار شد، طرح کلی را ارائه کردیم که با استقبال آنان مواجه شد.
ریاحی عنوان کرد: مراحل ساخت مستند «امتحان» از سال 1396 کلید خورد، اما به دلیل پیچیدگی‌های تاریخی و سیاسی موجود در مورد سوژه مدنظر، بخش زیادی از زمان پروژه ساخت مستند صرف کار‌های پژوهشی شد، در نهایت این اثر در اواخر سال 1397 تکمیل شد، با این حال بازبینی اثر و نظارت محتوایی آن چندماه به طول انجامید تا در خردادماه 1398 آماده نمایش شد.
وی در بخش دیگر صحبت‌های خود اظهار داشت: مستند «امتحان» به صورت کامل بر پایه اسناد تاریخی و تصاویر آرشیوی از دهه 1360 تهیه شده و بار فیلم بر دوش گوینده متن قرار گرفته است.
*س_
* مصاحبه با افراد سیاسی ممکن بود مستند را جناحی نشان بدهد_س*
این مستندساز در توضیح اینکه چرا در این مستند از مصاحبه استفاده نشده افزود: ابتدا بنابر این بود که از افراد مطلع و برخی شخصیت‌های سیاسی فعال در دهه 1360 مصاحبه‌هایی انجام شود و مستند با تکیه بر مصاحبه‌های تاریخی و به شکل گفتگومحور تولید شود، اما پس از مشورت‌هایی که انجام شد به این نتیجه رسیدیم که مصاحبه با افراد سیاسی ممکن است مستند را جناحی نشان بدهد، چراکه هرکدام از شخصیت‌های سیاسی، دارای یک پیشینه حزبی و جناحی هستند و چنانچه با هر کس مصاحبه شود این تلقی بوجود می‌آید که مستند مذکور طبق میل و سلیقه فلان جناح ساخته شده است.
ریاحی ادامه داد: از سوی دیگر انجام مصاحبه با شخصیت‌های سیاسی این شائبه را به وجود می‌آورد که افراد مصاحبه‌کننده تحت تاثیر جایگاه فعلی آیت‌الله خامنه‌ای و یا متاثر از اتفاقات سال 1388 سخن می‌گویند و این مسئله ممکن بود باورپذیری اثر را مورد خدشه قرار بدهد؛ لذا در مجموع به این نتیجه رسیدیم که ساخت مستند «امتحان» با اتکا بر اسناد تاریخی صورت گیرد و تا جایی که ممکن است از قضاوت‌های یک‌طرفه، دوری شود.
*س_
* استفاده از آرشیو‌های منتشرنشده دهه 60_س*
این مستدساز به سندیت تاریخی این مستند اشاره و خاطرنشان کرد: در مستند «امتحان» از چندین فیلم آرشیوی مربوط به دهه 1360 استفاده شده که تاکنون در رسانه‌ها انتشار نیافته است، کما اینکه یکی از فایل‌های مربوط به سخنرانی آیت الله خامنه‌ای در نماز جمعه سال 1366، همچنان روی کاست‌های قدیمی بود که ما از روی آن کپی گرفتیم و در مستند قابل مشاهده است، علاوه بر این در مستند «امتحان»، تصاویر منتشرنشده روزنامه‌های آن زمان نیز به کار رفته است که به روشن شدن مسئله کمک خواهد کرد.
وی در بخشی دیگر از صحبت‌های خود بیان داشت: مستند «امتحان» محصول خانه مستند انقلاب اسلامی و سازمان اوج است که در قالب یک اثر 65 دقیقه‌ای با تهیه کنندگی مهدی مطهر تولید شده است.
ریاحی به مراحل ساخت مستند «امتحان» اشاره کرد و بیان داشت: یکی از مشکلاتی که در مراحل تولید با آن برخورد کردیم، عدم همکاری برخی از شخصیت‌های سیاسی در واکاوی مسئله بود چراکه بدلیل حساسیت‌های سیاسی موجود در کشور سعی می‌کردند به این مسئله وارد نشوند؛ مانع دیگری که با آن روبرو بودیم، یافتن مستندات مورد نیاز از قبیل: فیلم‌های آرشیوی یا صوت‌های بجامانده از دهه 60 بود که صدا و سیما به راحتی حاضر به تحویل آن‌ها نمی‌شد.
این مستندساز خاطرنشان کرد: در ساخت این مستند از چندین کتاب و آرشیو روزنامه‌هایی همچون «اطلاعات»، «کیهان» و «جمهوری اسلامی» استفاده شده است؛ در واقع در ساخت این مستند تلاش کردیم نبود مصاحبه و کمبود برخی از تصاویر آرشیوی را با کمک اسناد مکتوب، جبران کنیم.
وی در پایان صحبت‌های خود تصریح کرد: آنچه در جریان ساخت مستند «امتحان» اهمیت دارد و موجب تمایز این مستند با آثار مشابه می‌شود، متکی بودن آن بر اسناد تاریخی است، از سویی این مستند صرفا به بازخوانی حوادث تاریخی می‌پردازد و قضاوت را به مخاطب می‌سپارد.
