انتظار محققان نجومی برای مشاهده اولین تصاویر ایرانی کهکشان

به گزارش ایسنا، سال 1377 بود که پیشنهاد ساخت یک رصدخانه بزرگ برای کشور به عنوان یک آزمایشگاه علمی ملی، به طور جدی و رسمی مطرح شد و با تصویب این طرح در شورای پژوهش‌های علمی، مرحله مکان‌یابی رصدخانه ملی در قالب یک طرح پژوهشی دانشگاهی در سال 1378 کلید خورد.

در مطالعات مکان‌یابی رصدخانه ملی، بیش از 40 قله در نواحی مختلف ایران مورد مطالعه قرار گرفتند که دو قله "گرگش" و "دینوا" در منطقه کاشان به عنوان قله‌های با ارزش نجومی انتخاب شدند، ولی این قله "گرگش" در 7 کیلومتری شمال‌شرق شهر کامو و با ارتفاع 3600 متری بود که مفتخر شد تا پاسدار اولین تلسکوپ ملی ایران شود؛ چرا که ارتفاع 3 هزار و 600 متری گرگش موجب خواهد شد که رصدخانه ملی را از غبار محلی و منطقه‌ای دور کند.

آنطور که دکتر حبیب خسروشاهی، مجری طرح رصدخانه ملی، به یاد می‌آورد در سال 1379 شورای پژوهش‌های علمی کشور، طرح‌های کلان علمی را کلید زد و پروژه رصدخانه ملی به تصویب این شورا رسید و اولین ردیف بودجه آن در سال 1384 در قانون بودجه در نظر گرفته شد و تا زمانی که این طرح به پژوهشگاه دانش‌های بنیادی واگذار شود، اعتبار آن از نوع پژوهشی و مطالعاتی و در حد چند صد میلیون تومان بود.

ولی با تغییر دولت در سال 1384، این پروژه عملا به حالت تعلیق درآمد، اما در این زمان پژوهشگاه دانش‌های بنیادی برای اجرای این طرح ملی پا پیش گذاشت.

داستان شیرین ساخت تلسکوپ

پس از طی کردن مسیر طولانی مکان‌یابی و ایجاد زیر ساخت‌های جاده‌ای برای این طرح، موضوع ساخت تلسکوپ این رصدخانه مطرح شد.

خسروشاهی در این باره می‌گوید: در آن مقطع تصمیمی برای ساخت تلسکوپ و ابعاد این ابزار رصدی اتخاذ نشده بود، ضمن آنکه در آن مقطع برخی معتقد بودند ساخت این ابزار رصدی در ایران تصمیم درستی نیست، ولی از سوی دیگر این اعتقاد نیز وجود داشت که خرید تلسکوپ از خارج به معنی "در اختیار داشتن جعبه در بسته"! است.

مجری طرح رصدخانه ملی چنین ادامه می‌دهد: کشوری مانند ایران که همواره در تنگنای تحریم صنعتی قرار دارد، در صورتی که نتواند به قطعات این تلسکوپ دست یابد، تنها با آهن قراضه‌ای مواجه خواهد شد؛ چراکه نه تنها به دانش فنی آن بلکه به دانش تعمیر و نگهداری آن نیز دسترسی نداشتیم. همین عوامل بود که ما را به سوی طراحی و ساخت سوق داد.

از این رو در نهایت نسبت به اجرای کامل طرح یعنی طراحی و ساخت تلسکوپ در ایران تصمیم گرفتیم و متعاقب آن رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی طی نامه‌ای به مقام معظم رهبری ضمن تشریح طرح، درخواست حمایت کرد و پاسخ معظم اله صریح بود و دولت را به حمایت از این طرح سفارش کردند و متعاقب آن در سال 1388 معاون وقت علمی و فناوری رییس‌جمهور مبلغ 7 میلیارد تومان برای اجرای این طرح اختصاص داد.

رصدخانه ملی ایران در راستای اهداف بلند مدت خود برای تبدیل شدن به یک پایگاه نجومی بین المللی، میزبان مجموعه ای از امکانات رصدی است که از جمله آن می‌توان به تلسکوپ اصلی متری آن اشاره کرد که از نوع ریچی کرتین (RitcheyChrtien) در محل کانون کاسگرین دارای میدان دید 20 دقیقه قوسی است و در این میدان وضوح تصویری بهتر از 0.5ثانیه قوس (FWHM) دارد.

ماجرای خرید آینه تلسکوپ

شیشه‌های مورد استفاده در آینه از نوع شیشه‌های معمولی نیست که در برابر سرما و گرما، بزرگ و کوچک می‌شوند، بلکه شیشه‌های zero expansion هستند که از سرامیک خاص تهیه می‌شوند و در برابر سرما و گرما تغییر ابعاد نمی‌دهند.

از این رو آینه تلسکوپ این رصدخانه دارای قطر 3 متر و 40 سانتی‌متر و ضخامت حدود 18 سانتی‌متر است که از شیشه‌ای به نام Zerodur ساخته شده که در آن نوعی سرامیک سیلیس استفاده شده است. ضریب انبساط طولی آن در مقابل تغییر دما 200 برابر کمتر از شیشه‌های متعارف است.

دانش فنی ساخت این شیشه‌ها در اختیار 3 کشور آمریکا، آلمان و ژاپن است و شرکت آلمانی "شوت" انواع شیشه‌های خاص اعم از شیشه‌های آزمایشگاهی و عینک تا شیشه سفینه‌های فضایی و هواپیمایی را تولید می‌کند.

صیقل دادن آینه رصدخانه ملی در شرکتی در کشور فنلاند انجام شد. این شرکت در زمینه صیقل آینه‌های تلسکوپ‌های فضایی فعالیت دارد. کار صیقل آینه رصدخانه در مدت 4 سال به طول انجامید و در این فرآیند زبری سطح آن به حدود 2 نانومتر رسید.

تست آینه یک سال طول کشید و خوشبختانه محققان ایران سهم مهمی در سنجش کیفیت سطح این آینه داشتند که خود منجر به مقاله علمی شد. به این ترتیب کلیدی‌ترین بخش تلسکوپ که ساخت آینه اصلی بود و محققان ایرانی به تجهیزات و دانش ساخت آن دسترسی نداشتند، انجام شد.

این محقق تاکید کرد: اگر در آن زمان ما اقدام به خرید آینه تلسکوپ نمی‌کردیم الان مجبور بودیم، با قیمت باور نکردنی نزدیک 70 میلیارد تومان آن را تهیه کنیم.

افتتاح طرح ملی 

امروز دوشنبه 7 تیرماه با حضور رییس جمهور طرح ملی رصدخانه ملی بعد از همه پیچ و خم‌ها و سقف کوتاه بودجه‌ها و اعتبارات و فعالیت تحقیقاتی شبانه روزی محققان، افتتاح می‌شود.

در این مراسم تلسکوپ، گنبد و رصدخانه افتتاح خواهد شد. با این اقدام، رصدخانه ملی ایران در کنار 7 رصدخانه دیگر بزرگ در نیمکره شمالی زمین قرار می‌گیرد تا زنجیره اتصال رصد ستارگان بین اروپا تا هند را پر کند.

ساخت محفظه تلسکوپ رصدخانه ملی در ارتفاع 3600متر

تلسکوپ 90 تنی این رصدخانه با 40 هزار قطعه و با آینه کلاس 4 متری آن قادر خواهد بود که بهترین تصاویر کهکشان را در آینده ارائه دهد و محلی برای تردد دانشمندان داخلی و خارجی باشد.

با این افتتاح محققان در انتظار اولین نورگیری این رصدخانه هستند. البته آغاز نورگیری تلسکوپ این رصدخانه به معنی پایان این پروژه نیست؛ بلکه به گفته مجری این طرح، هدف ما دستیابی به اولین نور در اولین فرصت ممکن است، اما این به معنای آغاز بهره‌برداری علمی نیست؛ چراکه در دو سال اول تلاش‌ها معطوف به تنظیم و آماده‌سازی تلسکوپ و انجام آزمون‌ها خواهد بود. نورگیری تلسکوپ به معنای نصب تلسکوپ در محل مورد نظر و آغاز مرحله تنظیمات داخلی سیستم است.

انتهای پیام