ایران و عراق در آستانه تحولی بزرگ؛ پروژه خط ریلی شلمچه - بصره شتاب گرفت
در دنیای امروز، موفقیت در پروژه‌های حمل و نقل فراتر از توان فنی و مدیریتی داخلی است و به شدت به تعاملات دیپلماتیک کشورها وابسته است.
ایران با موقعیت جغرافیایی خاص خود، به‌عنوان پلی میان خاورمیانه، آسیای میانه و اروپا، ظرفیت بالایی برای توسعه شبکه‌های حمل و نقل بین‌المللی دارد، اما بدون دیپلماسی فعال، این ظرفیت‌ها به‌طور کامل محقق نخواهند شد. روابط مثبت با همسایگان، رفع موانع تجاری و گمرکی، و امضای توافقنامه‌های همکاری می‌تواند مسیر حرکت کالا و مسافر را سریع‌تر، ارزان‌تر و امن‌تر کند.
یکی از ضرورت‌های دیپلماسی فعال، جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش حمل و نقل است. پروژه‌های بزرگ ریلی، بندری و جاده‌ای نیازمند منابع مالی قابل توجهی هستند و سرمایه‌گذاران خارجی تنها زمانی حاضر به مشارکت می‌شوند که اطمینان حاصل کنند کشور میزبان دارای ثبات سیاسی و روابط بین‌المللی پایدار است. در این زمینه، مذاکرات و تعاملات دیپلماتیک می‌تواند مانع اصلی یعنی عدم اطمینان سرمایه‌گذاران را رفع کند و سرمایه‌ها را به سمت توسعه زیرساخت‌های حیاتی هدایت نماید.
همچنین، همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، استانداردسازی و به اشتراک گذاشتن فناوری‌های نوین را تسهیل می‌کند. ایران با بهره‌گیری از تجربیات کشورهای موفق در زمینه حمل و نقل، می‌تواند از روش‌های مدیریت، نرم‌افزارهای هوشمند و فناوری‌های سبز برای بهبود کارایی شبکه‌های خود استفاده کند. دیپلماسی فعال در قالب توافقات دوجانبه و چندجانبه، امکان انتقال فناوری و آموزش نیروی انسانی متخصص را نیز فراهم می‌کند.
در نهایت، موفقیت در پروژه‌های حمل و نقل به معنای رونق اقتصادی، افزایش صادرات، کاهش هزینه‌های لجستیکی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان است. بنابراین، دیپلماسی فعال نه تنها یک ابزار سیاسی، بلکه یک نیاز راهبردی برای توسعه پایدار و رقابت‌پذیری ایران در عرصه منطقه‌ای و جهانی محسوب می‌شود. بدون این گام حیاتی، بسیاری از پروژه‌ها با موانع مالی، فنی و حقوقی روبرو خواهند شد و ظرفیت‌های بالقوه کشور بلااستفاده باقی می‌ماند.
پروژه خط ریلی شلمچه - بصره به عنوان نماد همکاری راهبردی ایران و عراق، می‌تواند تحولی بزرگ در توسعه مبادلات اقتصادی، گردشگری و حمل‌ونقل منطقه‌ای ایجاد کند.
پروژه خط ریلی شلمچه - بصره به عنوان نماد همکاری راهبردی ایران و عراق، می‌تواند تحولی بزرگ در توسعه مبادلات اقتصادی، گردشگری و حمل‌ونقل منطقه‌ای ایجاد کند. این طرح که سال‌ها در انتظار اجرا مانده، با تأکید اخیر سران دو کشور بار دیگر در مسیر تحقق قرار گرفته است. با این حال، تأخیر طرف عراقی در آغاز ریل‌گذاری، تکمیل این مسیر حیاتی را با چالش‌هایی مواجه کرده است. تداوم پیگیری جدی ایران و شفاف‌سازی اهداف این پروژه می‌تواند به تسریع روند اجرا و تقویت اعتماد و همکاری متقابل میان دو ملت بینجامد.
مسیر دیپلماسی فعال ایران برای تحقق خط ریلی شلمچه - بصره
در جهان امروز، شبکه‌های حمل‌ونقل به ویژه ارتباطات ریلی نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد اقتصادی، توسعه گردشگری و گسترش همکاری‌های بین‌المللی دارند. کشورهای دارای زیرساخت‌های ارتباطی کارآمد توانسته‌اند سهم بیشتری از بازارهای منطقه‌ای و جهانی را به خود اختصاص دهند و تجارت و گردشگری را برای متقاضیان تسهیل کنند. برای مثال دولت چین در سالیان اخیر با طراحی پروژه های اتصال ریلی به کشورهای آسیایی و آفریقایی، سعی در تعمیق روابط با شرکای تجاری خود داشته که طرح یک کمربند، یک جاده را می‌توان نمونه ای از این پروژه ها دانست.
ایران نیز در سالیان اخیر باتوجه به ضرورت افزایش شبکه ارتباطات برای تسهیل و تسریع تجارت و گردشگری به دنبال اتصال ریلی با کشورهای همسایه بوده است. در بین کشورهای همسایه، عراق باتوجه به قرابت‌های عمیق فرهنگی، مذهبی و سطح بالای مبادلات گردشگری و تجاری، مهم‌ترین همسایه ایران محسوب می شود. لذا وجود مسیرهای حمل ونقل میان دو کشور نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و به همین دلیل طرفین از چندین مسیر، اتصال ریلی مشترک را در دستورکار قرار دادند.
در این میان خط ریلی شلمچه - بصره که از حدود دو دهه پیش مطرح شده هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است. با وجود تاخیر طولانی اما از سال 1402 با امضای توافقنامه ای جدید بین سران دو کشور، پروژه خط ریلی شلمچه - بصره به عنوان در دسترس‌ترین مسیر اتصال ریلی ایران و عراق، احداث آن سرعت بیشتری گرفته است. با وجود گذشت بیش از دو سال از انعقاد قرارداد و با توجه به بودجه و عملیات اجرایی نسبتا کم، پروژه خط ریلی شلمچه - بصره هنوز راه اندازی نشده است.
یک چالش مهم
در حال حاضر تکمیل این خط ریلی، نیازمند اتمام ساخت پل بازشوی 800 متری روی شط العرب به عنوان تعهد طرف ایرانی است که طبق آخرین اظهارات تنها 40 درصد پیشرفت داشته است. بخش مهم‌تر پروژه، ریل‌گذاری 33 کیلومتر ابتدای مسیر در خاک عراق را شامل می‌شود که مسئولیت آن بر عهده طرف عراقی بوده و عملیات اجرایی آن هنوز آغاز نشده است.
در ماه‌های اخیر مسئولان ایرانی به‌ویژه رئیس جمهور و وزیر راه و شهرسازی تاکید ویژه‌ای بر افتتاح هرچه سریع‌تر پروژه خط ریلی شلمچه - بصره داشتند. برای نمونه دکتر پزشکیان در تاریخ 29 مهرماه 1404 در دیدار با قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی جمهوری عراق و هیات همراه، اتصال شبکه حمل‌ونقل ریلی ایران و عراق یکی از مهم‌ترین محورهای همکاری دو کشور یاد کرد و گفت: تسریع در اجرای این پروژه از سوی دولت عراق، افزون بر تقویت مناسبات تجاری، اقتصادی و فرهنگی میان دو کشور، زمینه اتصال گسترده‌تر کشورهای منطقه را فراهم خواهد ساخت و پیوندهای اقتصادی را تحکیم می‌بخشد.
همچنین قائم پناه، معاون اجرایی ریاست جمهوری در نشست مشترک مقام‌های ارشد ایرانی و عراقی با حضور استانداران بصره و خوزستان با اشاره به انجام تعهدات ایران در پروژه شلمچه - بصره، از طرف عراقی درخواست کرد که در اجرای تعهدات خود، سرعت عمل بیشتری داشته باشد.
رویه فعلی مطالبه مسئولین ایرانی از طرف عراقی امری شایسته تقدیر بوده و ضروری است ادامه دار باشد. از سوی دیگر روشنگری درباره هدف افتتاح خط ریلی شلمچه - بصره و عدم تعارض این خط ریلی با بندر فاو که به برطرف شدن ابهام موجود در فضای رسانه عمومی عراق می‌انجامد، لازم است در اظهارات مسئولین ایرانی پررنگ شود.
