بازار کم‌رونق ماه مهر
روزهای آغازین مهر ماه با خرید کیف و کتاب برای بچه‌ها و خانواده‌هایشان، رنگ و بوی دیگری دارد. مغازه‌های لوازم‌التحریری شلوغ هستند و بسیاری برای خرید عمده محصولات به بازارهای بزرگ هر شهر سر می‌زنند. خریدوفروش نوشت‌افزار به دلیل مصرفی بودن آن، پس از شهریور و مهر ماه نیز مشتریانی دارد. بااین‌وجود در سال‌های اخیر از رونق خرید این محصولات کاسته شده است. این افت رونق درحالی‌است که هم‌زمان...
گشتی در بازار لوازم‌التحریر
وارد مغازه لوازم‌التحریر می‌شوم. چند کودک همراه خانواده‌هایشان برای خرید آمده‌اند. این مغازه روزهای قبل سوت و کور بود و اکنون جمعیت حاضر در آن جلب توجه می‌کند. کودکان و حتی بزرگسالان ذوق خرید لوازم تحریر را دارند. جالب آنکه تنوع قابل‌توجهی در انواع نوشت‌افزار به چشم می‌خورد. دیگر کمتر اثری از دفترهای ساده که در دهه 70 و حتی 80، استفاده از آنها مرسوم بود، به چشم می‌خورد. بیشتر دفترها سیمی و با جلدهای فانتزی هستند. کیفیت ورق‌ها بالا است و البته به سبب همین ظاهر زیبایشان نیز اولویت انتخاب کودکان خواهند بود. البته این محصولات قیمت قابل‌توجهی هم دارند. از فروشنده درباره رونق بازار لوازم‌التحریر می‌پرسم، پاسخ می‌دهد: «این جمعیت به‌منزله بازار پر رونق اول مهر نیست. اصل فروش ما در همین روزهاست. فروش نسبت به گذشته بسیار محدود است. خریدوفروش خانواده‌ها نیز بسیار محدودتر از قبل شده است. به علاوه آنکه خرید کلی نیز کم شده است.»
درباره تنوع حاکم بر بازار نوشت‌افزار و علاقه کودکان به خرید این محصولات می‌پرسم. فروشنده پاسخ می‌دهد: «برخی هم به سادگی و با هدف تقویت ذوق کودکانشان برای ورود به مدرسه، دست و دلبازانه خرید می‌کنند. درمجموع باید گفت که اختلاف میان مشتریان بسیار بیشتر شده است. گویی از دنیاهای متفاوتی هستند.»
گران است، اما می‌خریم
برای بررسی رونق بازار خریدوفروش لوازم‌التحریر سری به بازار بزرگ تهران می‌زنم. مترو 15 خرداد پیاده می‌شوم. روزهای پایانی شهریور ماه است و بازار شلوغ‌تر از همیشه. بورس خریدوفروش نوشت‌افزار نزدیک مسجد امام است. مسیر منتهی به مغازه‌های لوازم‌التحریری از همین ابتدای صبح شلوغ است. در بازار 15 خرداد با زنی جوان که همراه دختر خود برای خرید آمده‌اند، صحبت می‌کنم. دخترک که ثمین نام دارد به کلاس چهارم می‌رود. از مادر ثمین درباره قیمت خریدهایی که در دست دارند، می‌پرسم. پاسخ می‌دهد: «همین چند قلم خرید شامل یک جامدادی، چند دفتر و چند مداد یک‌میلیون و 500 هزار تومان شده است.»
او می‌افزاید: «دخترم کیف سال گذشته‌اش را استفاده می‌کند. اما کیف با کیفیت مناسب حدود 2میلیون تومان قیمت دارد. البته کیف‌های با کیفیت پایین‌تر را با قیمت 800 هزار تومان، یک‌میلیون تومان و... نیز دیده‌ایم. اما عمر چندانی ندارند.» از او می‌پرسم آیا تورم حاکم بر قیمت نوشت‌افزار، مانع خرید شما یا اطرافیانتان می‌شود؟ می‌گوید: «خیر. لوازم‌التحریر یکی از نیازهای ضروری کودکان برای شروع سال تحصیلی است. همه چیز گران شده است. اصلا این روند رشد قیمت مختص این هفته شروع مدارس نیست. در طول سال قیمت یک مداد بارها افزایش می‌یابد. اما این دست محصولات جایگزینی ندارند. خانواده‌ها نیز ناچارند با هر شرایطی، این محصولات را تهیه کنند»
در ادامه راه با دختر جوانی هم‌صحبت می‌شوم که دانشجو است. درباره قیمت لوازم التحریر از او می‌پرسم؛ پاسخ می‌دهد: «همه چیز گران شده است. ولی خرید همچنان هست. من به نمایشگاه لوازم‌التحریر تهران که در مصلی تهران هم برگزار شد، سر زدم. برای خودم و خواهرم خرید کردم. همه چیز گران بود. خیلی گران‌تر از پارسال. اما بازار همچنان شلوغ بود. دفتر و کتاب و خودکار و مداد و... لوازم مصرفی هستند. بنابراین حتی در شرایط سخت اقتصادی نیز مشتری دارند.» برای خرید با یکی از مغازه‌داران صحبت می‌کنم. از وی درخصوص شلوغی بازار می‌پرسم، می‌گوید: «این جمعیت به‌منزله رونق بازار نیست. بسیاری از افراد حاضر در بازار تماشاچی هستند. به‌علاوه آنکه خریدهای عمده نسبت به هفت، هشت سال قبل کمتر شده است. اصلا پس از کرونا و در سال‌های اخیر که شاهد برگزاری مدارس به‌صورت غیرحضوری در دوره‌های طولانی هستیم، از رونق بازار ما کاسته شده است.»
کابوس خرید برای افراد کم درآمد
قصه خرید لوازم‌التحریر در مناطق مختلف شهر متفاوت است. در یکی از همین روزهای پایانی شهریور ماه، همراه دوستانم به یک گروه ترویج کتاب در حوالی تهران (میدان قوهه پاکدشت) سر زدم. بچه‌ها وسط پارک نقاشی می‌کردند. در آن جمع گروهی از بچه‌ها که به مدرسه می‌رفتند، نگران تامین نوشت‌افزار بودند. این نگرانی از میان صحبت‌های کودکانه‌شان پیدا بود. این روزها خرید حداقل نیازهای نوشت‌افزاری کودکان برای قشری از مردم که درآمدهای پایینی دارند، عملا به کابوس بدل شده است.
تنوع و علاقه‌مندی
داستان خرید نوشت‌افزار در مناطق مختلف شهر متفاوت است. در این میان سری هم به کتابفروشی معروفی در منطقه اکباتان تهران زدم. این کتابفروشی بخش بزرگی برای عرضه لوازم‌التحریر دارد. از فروشندگان درباره فروش امسالشان می‌پرسم، می‌گویند: «فروش ما به محلی‌های این منطقه اختصاص دارد. اغلب هم در رده اقشار متوسط و بالای جامعه هستند. درآمدشان خوب است. به همین دلیل فروش ما تغییر محسوسی نداشته است. البته که ما مغازه پر فروشی نبوده و نیستیم. اما خانواده‌ها در این منطقه برای تشویق فرزندانشان به تحصیل، با شوق و رغبت خرید می‌کنند. هرچند ما خودمان هر بار محصولات جدید را می‌آوریم، از روند رو به رشد قیمت نوشت‌افزار تعجب می‌کنیم. رشد قیمتی که البته مختص لوازم‌التحریر نیست و این روزها درباره همه محصولات به چشم می‌خورد.»
تولیدکنندگان ناراضی
محمودرضا صنعتکار رئیس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان نوشت‌افزار کشور در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در ارزیابی رونق حاکم بر خریدوفروش بازار نوشت‌افزار گفت: امسال از میزان تولید لوازم‌التحریر ایرانی به شدت کاسته شده، اما این افت به برهم خوردن بازار منجر نشده است. همین موضوع نیز حکایت از کم‌رونقی بازار خریدوفروش نوشت‌افزار در هفته‌های پایانی شهریور ماه دارد. این کم‌رونقی درحالی است که به‌طور سنتی شهریور و مهر ماه، بیشترین تقاضا برای خرید نوشت‌افزار در بازار دیده می‌شود. وی افزود: درحال حاضر اغلب تولیدکنندگان نوشت‌افزار تولید خود را از سه شیفت به یک شیفت کاهش داده‌اند. این افت شیفت کاری به دلیل تامین نشدن برق صنایع حاصل شده و نتجه‌ای جز تحمیل خسارت به تولید ندارد. صنعتکار از عدم تامین به‌موقع مواد اولیه به‌عنوان دیگر چالش پیش روی تولیدکنندگان نام برد و افزود: بسیاری از تولیدکنندگان لوازم‌التحریر با کمبود مواد اولیه مواجه هستند و همین موضوع نیز روند فعالیت و تولید آنها را متاثر می‌کند. عدم ترخیص مواد اولیه وارداتی این تولیدکنندگان از گمرکات به دلیل تخصیص نیافتن ارز از سوی بانک مرکزی، بزرگ‌ترین چالشی است که تامین مواد اولیه توسط این صنایع را با چالش مواجه کرده است. در مواردی مدت زمان دپو این مواد اولیه در گمرکات به حدود یک سال هم می‌رسد.
رئیس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان نوشت‌افزار گفت: در ماه‌های اخیر اخبار غیرموثقی درخصوص بازگشایی مدارس در قالب غیرحضوری منتشر شده بود، همین اخبار نیز از رونق بازار خریدوفروش لوازم‌التحریر در شهریور ماه کاست. تنها در یکی دو هفته پایانی این ماه شاهد بازگشت نسبی تقاضا به این بازار بودیم. وی از تورم و شرایط نامساعد اقتصادی به‌عنوان دیگر متهمان افت خریدوفروش لوازم‌التحریر نام برد و گفت: در طول یک سال اخیر شاهد رشد قیمت قابل‌توجه محصولات مختلف بوده‌ایم. رشد قیمت تنها به نوشت‌افزار اختصاص ندارد و در سایر محصولات نیز مشاهده می‌شود. هزینه‌های تولید این محصولات نیز به شدت بیشتر شده است. با این‌وجود از توان مردم برای خرید لوازم‌التحریر کاسته شده است. وی در پاسخ به سوالی مبنی بر درصد رشد قیمت نوشت‌افزار گفت: این رشد در محصولات مختلف متفاوت است. بهای فروش لوازم‌التحریر در مواردی 30 تا 50 درصد گران شده است. بهای برخی محصولات لوکس تا 100 درصد نیز افزایش یافته است.
این فعال عرصه تولید در پاسخ به سوالی مبنی بر رغبت خریداران به محصولات ایرانی و خارجی و مقایسه کیفیت این محصولات گفت: محصولات خارجی با طرح کارتون‌های روز دنیا، طراحی می‌شوند و همین موضوع نیز رغبت به خرید آنها را از سوی کودکان بیشتر می‌کند. با این‌وجود تولیدکننده داخلی با توجه به رسالتی که در حوزه آموزش و پرورش کودکان بر عهده دارد، از تولید این چنین محصولاتی اجتناب می‌کند. به‌علاوه آنکه سازمان‌هایی همچون وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی نیز نظارت کافی روی تولید نوشت‌افزار داخلی دارند و درنتیجه مانع تولید محصولاتی می‌شوند که با معیارهای فرهنگی ما انطباق لازم را ندارند.
وی افزود: بخش بزرگی از نوشت‌افزار خارجی که در بازار فروخته می‌شود، چینی هستند. بدون تردید اجناس ایرانی کیفیت به‌مراتب بالاتری در قیاس با این لوازم‌التحریر خارجی دارند. البته کیفیت تولیدات ما در قیاس با لوازم‌التحریری که از اروپا وارد می‌شود پایین‌تر است؛ هرچند این محصولات از منظر قیمت نیز تفاوت قابل‌توجهی دارند.