بازی بزرگ چین در کابل / آیا پکن طالبان و پاکستان را آشتی می دهد؟
اقتصادنیوز: با دستان در هم گره‌خورده و لبخندهای نیمه‌جان، وزرای خارجه پاکستان، چین و طالبان حاکم افغانستان روز چهارشنبه در کابل برای نشست سه‌جانبه‌ای کنار هم ایستادند.
به گزارش اکوایران، با دستان در هم گره‌خورده و لبخندهای نیمه‌جان، وزرای خارجه پاکستان، چین و طالبان حاکم افغانستان روز چهارشنبه در کابل برای نشست سه‌جانبه‌ای کنار هم ایستادند.
این دومین دیدار آنان در 12 هفته اخیر بود. آن‌ها پیش‌تر در ماه مه در پکن گرد هم آمده بودند. در آن نشست، وانگ یی وزیر خارجه چین، اسحاق دار وزیر خارجه پاکستان و امیرخان متقی همتای افغانشان حضور داشتند.
به گزارش الجزیره، نشست ماه مه منجر به ازسرگیری روابط دیپلماتیک میان پاکستان و افغانستان پس از یک دوره تنش شدید شد. همچنین زمینه را برای گفت‌وگو درباره گسترش «کریدور اقتصادی چین - پاکستان» (CPEC) به داخل افغانستان فراهم کرد. این طرح بخشی از ابتکار جاه‌طلبانه «کمربند و جاده» (BRI) چین است؛ شبکه‌ای از بنادر، راه‌آهن و جبزرگراه‌ها که هدفش اتصال آسیا، آفریقا و اروپا است.
اما به گفته تحلیلگران، در حالی که چین قصد دارد حضور خود را در منطقه گسترش دهد، تلاش‌هایش برای برقراری صلح میان پاکستان و افغانستان نشان‌دهنده نگرانی پکن از امنیت منافعش حتی در امتداد کریدور اقتصادی چین - پاکستان موجود است.
اکوایران: اوایل این ماه، روسیه در اقدامی که برخی را غافلگیر کرد، رسماً دولت طالبان در افغانستان را به رسمیت شناخت. این تصمیم، بازتاب یک راهبرد ژئوپلیتیک حساب‌شده بود نه تأییدی ایدئولوژیک. روسیه با تعامل با طالبان به دنبال تأمین منافع خود در آسیای مرکزی و جنوبی، مقابله با نفوذ غرب و ثبات درمنطقه‌ای است که مدت‌ها گرفتار افراط‌گرایی و بی‌ثباتی بوده است.
و هرچند چین شریک مهمی برای هر دوی اسلام‌آباد و کابل محسوب می‌شود، کارشناسان بر این باورند که نفوذ آن بر هر دو طرف همچنان آزموده نشده است، همان‌طور که میزان تمایل چین به پذیرش ریسک‌های احتمالی در صورت تلاش برای بازگرداندن پاکستان و طالبان. که زمانی متحدان نزدیک بودند اما اکنون همسایگان تلخی شده‌اند، به رابطه‌ای قابل اعتماد، روشن نیست.
پویا‌یی‌های در حال تغییر منطقه
نشست پکن در حالی برگزار شد که سایه یک درگیری چهارروزه میان پاکستان و هند بر آن سنگینی می‌کرد؛ اما از آن زمان تاکنون تغییرات زیادی در صفحه شطرنج منطقه رخ داده است.
در ماه‌های اخیر، پاکستان که مدت‌ها نزدیک‌ترین متحد چین محسوب می‌شد و برای حمایت نظامی و اقتصادی به همسایه شمال شرقی خود متکی بود، روابط خود را با ایالات متحده، رقیب اصلی جهانی پکن، تقویت کرده است.
چین نیز به نوبه خود دوباره تعامل با هند را از سر گرفته است؛ دشمن دیرینه پاکستان و رقیب اصلی چین برای نفوذ منطقه‌ای. هند همچنین روابط خود را با طالبان افغانستان، که از اوت 2021 و پس از خروج نیروهای آمریکایی بر افغانستان حکومت می‌کنند، عمیق‌تر کرده است.
در همین حال، پاکستان و افغانستان همچنان در تقابل باقی مانده‌اند. اسلام‌آباد که زمانی حامی اصلی طالبان بود، اکنون این گروه را به پناه دادن به سازمان‌هایی متهم می‌کند که دست به خشونت‌های فرامرزی می‌زنند. در مقابل، افغانستان پاکستان را متهم می‌کند که با اخراج پناهجویان افغان مرتکب نقض حقوق بشر شده است.
در این میان، چین خود را به‌عنوان میانجی مطرح کرده است؛ نقشی که عمدتاً به دلیل اهمیت کریدور اقتصادی چین - پاکستان (CPEC) شکل گرفته است؛ پروژه‌ای زیربنایی به ارزش 62 میلیارد دلار که از مرز پاکستان و چین در شمال تا بندر گوادر در بلوچستان امتداد دارد.
یک دیپلمات ارشد پاکستانی که مستقیماً در تعاملات اخیر پاکستان با همتایان چینی و افغان خود دخیل بوده، گفت چین به‌عنوان همسایه مشترک، برای دیپلماسی همسایگی اهمیت ویژه‌ای قائل است. او افزود برای چین، داشتن یک همسایگی آرام حیاتی است.
این مقام پاکستانی که به شرط ناشناس‌ماندن با الجزیره گفت‌وگو می‌کرد، گفت: «چین برای پیگیری و گسترش پروژه بزرگ‌تر ابتکار کمربند و جاده (BRI)، اهمیت زیادی به ثبات و امنیت داده است؛ بنابراین توسعه و گسترش به سوی غرب تنها زمانی موفق خواهد بود که، در کنار عوامل دیگر، این دو کشور ثبات پیدا کنند». او اضافه کرد: «توسعه و اتصال در غیاب امنیت محقق نمی‌شود. به همین دلیل است که چین تلاش می‌کند این دو همسایه را به هم نزدیک کند.»
کریدور اقتصادی چین - پاکستان زیر فشار
کریدور اقتصادی چین - پاکستان که در سال 2015 در دوران نخست‌وزیری نواز شریف برادر بزرگ‌تر شهباز شریف نخست‌وزیر فعلی آغاز شد، از سوی بسیاری در پاکستان به‌عنوان یک «تغییر‌دهنده بازی» برای کشور ستوده شده است؛ سرمایه‌گذاری عظیمی با توان بالقوه برای ایجاد شغل و تقویت اقتصاد. اما این پروژه در سال‌های اخیر کند شده است. انتظار می‌رود نخست‌وزیر شریف اواخر این ماه به چین سفر کند تا رسماً فاز دوم کریدور اقتصادی چین - پاکستان را آغاز کند.
در حالی‌که آشفتگی‌های سیاسی مانع پیشرفت شده، نگرانی اصلی چین همچنان امنیت زیرساخت‌ها و حفاظت از اتباعش است که بارها هدف حملات قرار گرفته‌اند. گروه‌های جدایی‌طلب در بلوچستان، بزرگ‌ترین اما محروم‌ترین استان پاکستان، مدت‌هاست که به کارکنان و تأسیسات چینی حمله می‌کنند و آن‌ها را به سوءاستفاده از منابع محلی متهم می‌سازند. در شمال پاکستان نیز حملاتی علیه شهروندان چینی رخ داده است.
طبق آمار دولت، حدود 20 هزار شهروند چینی هم‌اکنون در پاکستان زندگی می‌کنند. از سال 2021 تاکنون دست‌کم 20 نفر از آن‌ها در حملات مختلف در سراسر کشور کشته شده‌اند.
استلا هونگ ژانگ، استادیار دانشگاه ایندیانای بلومینگتون در ایالات متحده، گفت چین مدت‌هاست که می‌خواهد افغانستان را وارد کریدور اقتصادی چین - پاکستان کند تا دامنه پروژه را گسترش دهد و یکپارچگی منطقه‌ای را تقویت کند. اما ژانگ که تحقیقاتش بر مشارکت توسعه‌ای جهانی چین متمرکز است افزود هنوز مشخص نیست که پکن تا چه اندازه متقاعد شده است در افغانستان یا حتی پاکستان سرمایه‌گذاری کند. او به الجزیره گفت: «چین شاید وعده سرمایه‌گذاری بدهد، اما با وجود اینکه ما شاهد اقدامات دیپلماتیک چین هستیم، مشخص نیست آیا مقامات دو کشور خواهند توانست شرکت‌های دولتی و بانک‌های چین را متقاعد کنند که در پروژه‌های بیشتر در هر دو کشور سرمایه‌گذاری کنند یا نه؛ با توجه به کارنامه ناامیدکننده کریدور اقتصادی چین - پاکستان و ریسک‌های قابل‌توجه در هر دو کشور.»
برای محمد فیصل، پژوهشگر امنیت جنوب آسیا در دانشگاه فناوری سیدنی، بهبود امنیت داخلی پاکستان برای چین حیاتی است. به گفته او: «این نگرانی همان چیزی است که پکن را وادار می‌کند تا برای بهبود روابط دوجانبه پاکستان و افغانستان فشار بیاورد، چراکه تحریک طالبان پاکستان (TTP) از خاک افغانستان فعالیت می‌کند، در حالی که گروه‌های مسلح بلوچ نیز در افغانستان فضا پیدا کرده‌اند». او افزود: «از طریق گفت‌وگوهای سه‌جانبه در سطح عالی، پکن قصد دارد اختلافات اسلام‌آباد و کابل را کاهش دهد و همچنین دو طرف را ترغیب کند که به نگرانی‌های امنیتی یکدیگر رسیدگی کنند تا از فروپاشی روابط جلوگیری شود.»
طالبان پاکستان، معروف به TTP، که در سال 2007 تأسیس شد، گروهی است که از نظر ایدئولوژیک با طالبان افغانستان همسو است اما به‌طور مستقل هم در افغانستان و هم در پاکستان فعالیت می‌کند. طالبان بارها اتهامات مربوط به اجازه استفاده از خاک افغانستان برای حملات علیه پاکستان را رد کرده و همواره هرگونه ارتباط با TTP را انکار کرده است.
چالش‌های امنیتی
از زمانی که طالبان در اوت 2021 قدرت را در دست گرفتند، پاکستان با افزایش چشمگیر خشونت‌ها مواجه شده است، به‌ویژه در ایالت خیبرپختونخوا و بلوچستان که هر دو با افغانستان مرز مشترک دارند. اسلام‌آباد بارها ادعا کرده که خاک افغانستان توسط گروه‌های مسلح، به‌ویژه TTP، برای انجام حملات در سراسر مرز نفوذپذیر استفاده می‌شود.
داده‌های «مؤسسه مطالعات مناقشه و امنیت پاکستان» (PICSS) که در اسلام‌آباد مستقر است، نشان می‌دهد که در شش ماه نخست سال 2025، 502 حمله شبه‌نظامیان باعث کشته شدن 737 نفر شده است؛ از جمله 284 نیروی امنیتی و 267 غیرنظامی. طبق گزارش PICSS، در مقایسه با نیمه نخست سال 2024، حملات شبه‌نظامیان 5 درصد افزایش یافته، شمار کشته‌ها 121 درصد بیشتر شده و تعداد زخمی‌ها 84 درصد افزایش یافته است.
چین نیز نگرانی خود را از «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» (ETIM) ابراز کرده و این گروه را متهم می‌کند که از خاک افغانستان برای انجام حملات علیه چین استفاده می‌کند.
عبدالباسط، پژوهشگر در مدرسه مطالعات بین‌المللی اس. راجارتم در سنگاپور، گفت از زمان خروج آمریکا از افغانستان، چین به بازیگر اصلی ژئوپلیتیک جنوب آسیا تبدیل شده است. او گفت: «بدون پرداختن به نگرانی‌های امنیتی پاکستان که بر محور افغانستان است، بخش پاکستانی ابتکار کمربند و جاده (BRI) یعنی CPEC همچنان کم‌استفاده و توسعه‌نیافته باقی خواهد ماند. به همین دلیل، چین گفت‌وگوهای سه‌جانبه را آغاز کرده تا به افغانستان و پاکستان کمک کند مسائل امنیتی خود را در چارچوب یک سیاست جامع حل کنند؛ سیاستی که می‌کوشد اقتصاد و دیپلماسی را از مشکلات امنیتی جدا نگه دارد.»
فیصل از دانشگاه فناوری سیدنی افزود که چین وزن سیاسی به همراه می‌آورد؛ از جمله پشتیبانی دیپلماتیک در سازمان‌های چندجانبه به‌ویژه در زمینه مقابله با تروریسم. اما او در مورد نفوذ بلندمدت پکن محتاط بود. او گفت: «فراتر از تأکید بر اهمیت ثبات از طریق هماهنگی امنیتی تقویت‌شده میان پاکستان و افغانستان، نتایج تلاش‌های چین، بخشی به دلیل نگرانی‌های امنیتی خود پکن محدود بوده است.»
یک دیپلمات ارشد پاکستانی گفت پروژه‌های BRI و مرتبط با آن برای چین در جنوب شرق و آسیای مرکزی اهرم نفوذ به همراه داشته و ابراز امیدواری کرد که پکن بتواند «با در دست داشتن ابزارهای سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و مالی»؛ میان پاکستان و افغانستان تغییر ایجاد کند، حتی اگر نتایج تاکنون محدود بوده باشد.
اما آیا چین به‌عنوان میانجی و ضامن میان پاکستان و افغانستان عمل خواهد کرد؟ این دیپلمات تردید داشت. او گفت: «در مورد نقش ضامن بودن، مطمئن نیستم چین مایل یا علاقه‌مند به انجام آن باشد. قطعاً می‌تواند چنین نقشی را به دلیل سطح بالای اعتمادی که از آن برخوردار است ایفا کند، اما اینکه واقعاً این کار را خواهد کرد یا نه، هنوز مشخص نیست.»
همچنین بخوانید ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
