بحث شبکه های اجتماعی با بگیر و ببند حل نمی شود

به گزارش ایسنا سپهر خلجی مدرس دانشگاه و نگارنده کتاب وارونگی افکار عمومی در نشست تخصصی دوشنبه های سوهانک که با موضوع «وارونگی افکار عمومی» عصر امروز دوشنبه (آذر ماه) در فضای مجازی برگزار شد، درباره ی تالیف این کتاب مواردی را اشاره و بیان کرد: یکی از موضوعات مهم برای نظام حکمرانی بحث افکار عمومی است. اساسا دولت و نظام ها بدون توجه به افکار عمومی نمی توانند برنامه ریزی کنند و یا اگر برنامه ریزی کنند به نظر می رسد که به ویژه در موضوعات مهم و راهبردی و استراتژیک اگر توجه لازم را به موضوع مهم افکار عمومی نداشته باشند به احتمال زیاد آن طرح با شکست مواجه می شود. این موضوع دغدغه جدی ام بود. کار پژوهشی را از دو سال پیش در ارتباط با بررسی و طرح علمی موضوع پدید وارونگی افکار عمومی آغاز کردیم. با قریب 43 نفر از اساتید دانشگاه، فعالان حوزه رسانه، اعضای هیئات علمی در رشته های علوم ارتباطات، جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی به گفت و گو نشستیم و نهایتا ماحصل تلاش هایی که صورت گرفت در قالب کتاب وارونگی افکار عمومی ارائه و به چاپ رسید.

وی ادامه داد: موضوع وارونگی افکار عمومی به جهت پژوهش و طرح موضوع، موضوعی بدیع و جدیدی است. به نظر می رسد محتوایی غیرتکراری و عمیق برای نظام و تحولات زندگی اجتماعی کاربردی است.

خلجی با اعتقاد بر اینکه امروزه با پیچیدگی سیال افکار عمومی مواجه هستیم، توضیح داد: مهار و مدیریت امواج سهمگین ناشی از افکار عمومی در مسائل مختلف اجتماعی به دغدغه ی دولت ها و نظام ها تبدیل شده، از این زاویه به نظر می رسید که ضروری است افکار عمومی را عمیق تر و از زاویه ی جدیدتری مورد بررسی قرار دهیم و مباحث مرتبط با آن، تاثیر و تاثر، زمینه ها، علل و پیامدهای آن را به صورت مستمر مورد گفت و گو و در نشست های تخصصی مورد واکاوی قرار دهیم. چرا که می دانید افکار عمومی یکی از مهم ترین موضوعات بحث انگیز در علوم اجتماعی است. افکار عمومی، محتوای افکار عامه و صدای مردم عام است و حتی دستگاه هایی که کارکرد سیاسی ندارند، حتی کارکرد اقتصادی هم دارند ناگزیرند که حتی برای فعالیت اقتصادی به افکار عمومی توجه کنند. از زوای ی مختلفی به افکار عمومی پرداخته شده اما وارونگی افکار عمومی موضوعی است که به نظر می رسید اساسا تاکنون مورد بحث قرار نگرفته بود و ضروری تشخیص دادیم روی این موضوع ورود علمی داشته باشیم.

وی با بیان اینکه در کتاب وارونگی افکار عمومی به معنایی از وارونگی افکار عمومی رسیدیم که تعریف جامعی از آن است، ادامه داد: در وارونگی افکار عمومی این مسئله را بررسی می کنیم که چرا با ما اساسا با پدیده ای مواجه می شویم که به رغم تمام تلاش ها، برنامه ریزی ها، تدابیر و پاره ای از سیاست هایی که در موضوعات مختلف اتخاذ می شود، آن طور که می خواهیم افکار عمومی پاسخ لازم را به ما نمی دهند. به یک معنا در برابر پیام های ارسالی، افکار عمومی دچار وارونگی می شود که به نظر می رسد یک موضوع راهبردی است. وارونگی افکار عمومی به معنای عملکرد واکنشی افکار عمومی به شکلی که مطابق پیش بینی ها نیست به لحاظ نظری تعریف شد. به لحاظ عملیاتی هم وارونگی افکار عمومی وضعیتی است که نحوه واکنش افکار عمومی در مواجهه با پدیده های پیرامون تحت تاثیر ذهنیت ها و تجربه های عمومی مخاطبان، ناتوانی در اقناع افکار، ضعف عملکرد مدیران، تنزل سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی حاصل می شود. طبیعی است که دنیای سیال امروز باید با تکیه بر افکار عمومی اداره شود. بدون جلب نظر و رضایت آحاد جامعه اداره ی هیچ جامعه ای تقریبا ممکن نیست. در این شرایط طبیعی است که دولتی که می خواهد بر افکار عمومی فائق بیاید باید بتواند مسیر فراروی خود را به درستی بشناسد و تغییرات و دگرگونی های آن را به صورت مستمر رصد و پایش کند.

خلجی با اشاره به اینکه بحث وارونگی افکار عمومی از زوایای مختلفی مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است، توضیح داد: هم علل هم زمینه های ایجاد این پدیده، هم عوامل مداخله گر در آن و نهایتا بروز پیامدهای وارونگی افکار عمومی را مورد بررسی قرار دادیم.

وی با اشاره به چکیده ای از کتاب وارونگی افکار عمومی، علل بروز وارونگی افکار عمومی را مسئله ای پیچیده و چندعاملی عنوان کرد که هر کدام از آنها به تنهایی یا توامان می توانند باعث بروز این پدیده شوند و از دست رفتن اعتماد را مهمترین زمینه برای بروز پدیده وارونگی افکار عمومی عنوان کرد.

او همچنین سلب اعتماد مخاطب نسبت به منبع ارسال پیام و بسترهای ارتباطی، ضعف ساختار رسانه های رسمی و عملکرد نظم اطلاع رسانی، فقدان رسانه استاندارد و حرفه ای، از دست رفتن مرجعی رسانه های اصلی، نداشتن نقشه راه در برخورد با پدیده های مختلف اجتماعی، بی اعتمادی مردم نسبت به رسانه و نظام اطلاع رسانی به عنوان مهم ترین علل بروز پدیده وارونگی افکار عمومی را از دیگر مواردی برشمرد که نقش داشته اند.

این مدرس دانشگاه همچنین در بعد مدیریتی، احساس عدم صداقت در میان مدیران، اختلال و تزلزل در اعتماد عمومی نسبت به کارگزاران و خلف وعده هایی که مدیران انجام می دهند، دوگانگی در حرف و عمل مسئولان، ضعف مربوط به مشکلات ناشی از خاصیت بوم رنگی پیام، ضعف ناشی از جریان پیام های جعلی و غیردقیق و ضعف عملکرد مدیران و سیاست گذاری های غلط در موضوعات مختلف را مواردی برشمرد که در ظهور پدیده وارونگی افکار عمومی نقش داشته اند.

به اعتقاد وی ظرفیت های فضای مجازی و اثراتی که بر افکار عمومی ایجاد می کند و همچنین قدرت و نقش رسانه های بیگانه و معاند هم می تواند یکی دیگر از بروز علت های پدیده وارونگی افکار عمومی تشخیص داده شود.

خلجی در ادامه در بحث عوامل مداخله گر در بروز پدیده وارونگی افکار عمومی با اشاره به نقش ساختار توضیح داد: احساس عدم تاثیرگذاری در تصمیمات ملی، دخالت ظرفیت های اقناعی در فرایند اثرگذاری پیام، نقش عواطف و احساسات، نقش سواد رسانه ای و نقش بسترهای اقتصادی و فرهنگی، عنصر شفافیت، بسترهای اجتماعی و تجربه های ذهنی از سوی مخاطبان می تواند به عنوان عوامل مداخله گر در بروز وارونگی افکار عمومی تاثیرگذار باشد.

وی همچنین مواردی از جمله، نارضایتی اجتماعی به دلیل فقدان مسیرهای مناسب برای ابراز ناراحتی و انتقاد، بی صداقتی مدیران، ویژگی های مربوط به حافظه ی اجتماعی، عدم روایی و رسایی و صمیمیت در پیام ارسالی، تعدد منابع پیام و نقش انگاره های ذهنی جامعه را به عنوان زمینه های بروز وارونگی افکار عمومی برشمرد.

این مدرس دانشگاه درباره پیامدهای وارونگی افکار عمومی در ابعاد ارتباطی، اجتماعی، سیاسی، مدیریتی، ادراکی و امنیتی نیز به مواردی از جمله اتخاذ رویکرد واکنشی از سوی افکار عمومی در برابر وقایع و رویدادها، کاهش سرمایه اجتماعی و رفتار معکوس افکار عمومی بر خلاف انتظار تصمیم گیران، اختلال در قدرت تصمیم گیری در مقابله با مسائل مختلف اجتماعی، تنزل اعتماد اجتماعی، تضعیف جایگاه و اثر رسانه و از دست رفتن نفوذ و مرجعیت رسانه های رسمی و حاکم شدن فضای یأس و ناامیدی و از بین رفتن فرصت ها و جایگزینی تهدیدها اشاره کرد که در کتاب وارونگی افکار عمومی این موارد احصاء شده است.

خلجی در این نشست در بخش پایانی سخنانش به موضوع استراتژی های مقابله با وارونگی افکار عمومی پرداخت و گفت: در بعد مدیریتی صداقت با مردم از سوی مدیران، شفافیت و رفع ابهام، ارتقاء کارایی و اثربخشی و اصلاح رفتارها، تضعیف زمینه های بروز رخدادها، از بعد ارتباطی ضرورت اقناع کنندگی تصمیمات، اطلاع رسانی به هنگام، عدم ارسال پیام های متناقض و متعارض، توجه به ابزارهای ارتباطی نوین و فناوری های جدید، تقویت مرجعیت رسانه و پر کردن شکاف بین رسانه و جامعه، در بعد دولتی ضرورت توجه به نقش مردم در اداره امورجامعه، اصلاح ضعف ها و از بین بردن شکاف اجتماعی، بحث قانون مداری، پاسخگویی مدیران و پرهیز از رفتارهای جانب دارانه در موضوعات به عنوان مهم ترین استراتژی در زمینه مقابله با وارونگی افکار عمومی در بعد حکومتی و دولتی عنوان شده است. همچنین در بعد اجتماعی، تقویت منزلت اجتماعی، احساس مشارکت در سرنوشت عمومی، ضرورت شناخت دقیق مختصات و نیازهای مخاطبان، استفاده از تجربه های گذشته و ضرورت اجماع سازی اجتماعی به عنوان مهم ترین استراتژی ها قرار گرفت.

به گزارش ایسنا، سید نظام الدین موسوی نماینده مجلس و اکبر نصراللهی رییس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی از دیگر سخنرانان این نشست تخصصی بودند.

نظام الدین موسوی در ادامه این نشست با بیان اینکه موضوع وارونگی افکار عمومی موضوعی است که کمتر به آن پرداخته شده است، اظهار کرد: یکی از مشکلاتی که ما در حوزه های آکادمیک و دانشگاهی داریم این است که پژوهش ها عموما ناظر به مسائل روز و مسائل کاربردی نیست. وارونگی افکار عمومی و بررسی آن مسئله ای نیست که صرفا یک بحث تئوریک یا نظریه باشد. همین امروز جامعه ی ما با این پدیده و مسئله مواجه است و باید برای آن فکری کرد.

وی ادامه داد: افکار عمومی با اقناع ارتباط وثیق و مستقیمی دارد و اقناع همراه با رضایت است. اقناع صرفا بحث عقلانی نیست که صرفا بگوییم افکار عمومی اقناع می شود. مستند و عقلایی هست اما این اقناع باید قلبی هم باشد. نهایت هر پیامی اقناع است و در دل آن رضایتی وجود دارد. بنابراین آن رضایت عامه ای که در مفاهیم دینی ما وجود دارد به نوعی همین افکار عمومی است. وقتی افکار عمومی نسبت به موضوعی رضایت دارد شما از نظر حاکمیتی می توانید کار را انجام دهید و اقدام کنید.

این نماینده مجلس با اشاره به موضوع وارونگی افکار عمومی یادآور شد: امیدوارم کسانی که متولی این امور هستند و سیاست گذار و تصمیم ساز در ارتباط با مسئله، فکری کنند. چون افکار عمومی ارتباط وثیقی با سرمایه اجتماعی دارد. برخی فکر می کنند این سرمایه اجتماعی که عنوان می شود یعنی سرمایه اجتماعی حاکمیت و نظام. بخشی از این سرمایه اجتماعی مربوط به خود دولت کشور به معنای کلانش و در واقع به معنای نظام اجتماعی حاکم در آن است. ما امروز در دنیا در مسائل امور انسانی و علوم اجتماعی با مقوله ای به نام فروپاشی نظام اجتماعی روبه رو هستیم و دیگر مسئله حاکمیت و نظام سیاسی و اینها مطرح نیست، بلکه فروپاشی اجتماعی مساله است. گاهی افکار عمومی به سمتی می رود که آن وقت دیگر این تقابل، فقط تقابل افکار عمومی با حاکمیت و نظام سیاسی و دولت خاص نیست، بلکه دچار آنومی اجتماعی می شویم.

مدیرعامل اسبق خبرگزاری فارس، در ادامه درباره موضوع بحران آب عنوان کرد: درباره بحران آب که مساله ای سیاسی نیست، به دلیل اینکه اقناع صورت نگرفته، مسئله شده است. ناکارآمدی ای وجود داشته که تبدیل به عدم اقناع شده، عدم شفافیت و یک جاهایی تحریف پیام همه منجر به مسئله اجتماعی شده است. بین استان ها اختلاف افتاده، بین قومیت ها اختلاف افتاده. رسانه های ما و تصمیم سازان ما نتوانستند افکار عمومی را به نوعی اقناع کنند، در چنین شرایطی فقط نظام سیاسی و حاکمیت سیاسی نیست که ضربه می خورد بلکه نظام اجتماعی، سازمان اجتماعی و سرمایه های اجتماعی ما هم دچار مشکل می شوند.

موسوی با تاکید بر نقش رسانه های رسمی در اقناع اجتماعی، اظهار کرد: امروزه شبکه های اجتماعی و فضای مجازی چالش اساسی برای رسانه های رسمی ایجاد کرد که فقط مربوط به ما نیست در دنیا هم همین است. شبکه های اجتماعی سرعت انتقال پیام های متفاوت و متکثر را فراهم کردند و به نوعی مخاطب در برابر پیام های متضاد و متفاوت قرار می گیرد. اینگونه نیست که ما یک سویه جهت دهی کنیم. منتهی منابع رسمی رسمیت دارند و اگر نتوانند خود را با شرایط روز وفق بدهند چه در حوزه تجهیزات، چه در حوزه زیرساخت و چه در حوزه پردازش و قالب خبر و چه در حوزه محتوای خبر خیلی عقب می مانیم. قبلا می گفتیم خارجی ها و بیرونی ها ما را از دریچه دوربین رسانه های غربی می بینند، الان در داخل کشور هم همین است. بحث ماهواره ها و شبکه های اجتماعی را با بگیر و ببند و فیلتر و توقیف نمی شود حل و فصل کرد؛ چرا که هر روز با پدیده و پلتفرم جدیدی مواجهیم. نمی خواهم بگویم کنترل نکنیم یا ورود پیدا نکنیم، اینها را هم باید مدیریت کرد. اما مسئله اصلی بحث اثباتی و ایجابی ماجراست.

ادامه دارد...