بررسی پیش نویس اولیه سند ملی درمان‌های نوین و محصولات پیشرفته پزشکی

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، حجت الاسلام و المسلمین دکتر خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی طی سخنانی در این نشست ضمن تبریک ماه مبارک رمضان به تشکیل ستاد سلامت در شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره و آن را یک گام بزرگ و مؤثر در حکمرانی این حوزه عنوان کرد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به وجود چهار ستاد دیگر از جمله ستاد علم و فناوری در شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص علت تشکیل ستاد سلامت که جایگزین کمیسیون سلامت شورا شده گفت: اعضای ستاد علم و فناوری عمدتا از اساتید علوم پایه یا مهندسی هستند که در حوزه سلامت تخصص زیادی ندارند. در این راستا ستاد سلامت به طور ویژه در راستای سیاست‌گذاری، راهبری و نظارت بر روند اجرای سیاست‌های مصوب در حوزه سلامت فعالیت دارد. این ستاد و میز‌های ذیل آن از جمله میز فناوری‌های سلامت مسؤولیتی در حوزه تصدی‌گری و اجرا ندارند. امیدوارم اساتید بزرگوار که در این جلسه حضور دارند، کمک کنند تا این ستاد در موضوعات مختلف اقدامات قوی و علمی را ارائه دهد و تخصصی‌تر عمل کند.

وی در خصوص روند تدوین سند ملی درمان‌های نوین و محصولات پیشرفته پزشکی هم گفت: دکتر صرامی با حرکتی که به واقع یک جهاد علمی مخلصانه است زحمات زیادی در روند تدوین سند کشیده‌اند و طی این مدت با همت عزیزان، کار سند با پیشرفت خوبی دنبال شده است. البته به نظر من هنوز پرسش‌هایی که قرار است این سند به آنها پاسخ دهد، به‌طور دقیق مشخص نشده است.

حجت الاسلام خسروپناه با بیان این که باید دقیقاً مشخص شود که این سند می‌خواهد به چه پرسش‌هایی پاسخ دهد، خاطرنشان کرد: حکمرانی به طور کلی، فرایندی است از سیاست‌گذاری تا نظارت برای حل پرسش‌ها. باید در ابتدا این پرسش‌ها مشخص شوند، سپس پاسخ‌هایی را با سیاست‌های دقیق، شفاف و عادلانه ارائه دهیم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه با اشاره به حوزه هوش مصنوعی گفت: هوش مصنوعی سه ساحت اصلی دارد. ساحت اول مربوط به دستاورد‌ها و قابلیت‌های هوش مصنوعی در تشخیص، درمان، پیشگیری و شخصی‌سازی درمان است که قطعاً باید در این زمینه ورود کنیم. ساحت بعدی که به‌نظر من ورود به آن ضروری نیست، مباحث فلسفی هوش مصنوعی است که بهتر است در اینجا از آنها پرهیز کنیم.

بخش دیگر که باید به آن توجه کرد، اثرگذاری هوش مصنوعی در الگوریتم‌ها است. هوش مصنوعی مبتنی بر کد نگاری و الگوریتم‌های خاص است که به‌طور قطع بر نتایج آن تأثیر دارد. این بخش بسیار مهم است و اگر به این نکات توجه نشود، ممکن است تأثیرات منفی بر نتایج در تشخیص و درمان داشته باشد. در نهایت، باید توجه کنیم که دقت بیشتری در این زمینه انجام شود.

وی در پایان با تقدیر از تلاش‌های دکتر سرکار، رییس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و از اعضای ستاد گفت: خبر خوبی که دکتر سرکار دادند این است که پروژه سند هوش مصنوعی آغاز شده و با همت ایشان و دیگر عزیزان به زودی به نتیجه خواهد رسید.

سخنران دیگر این نشست، دکتر حسن ابوالقاسمی دبیر ستاد سلامت شورای عالی انقلاب فرهنگی بود که در ابتدا نکاتی را در خصوص روند تشکیل ستاد سلامت در شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد.

وی با اشاره به این که از چند ماه پیش به ابتکار دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیسیونی تحت عنوان کمیسیون سلامت در شورا تشکیل شده بود، گفت: آن کمیسیون حدود 9 ماه فعالیت کرد و موفق شد مصوبات مهمی داشته باشد. این روند در نهایت، با حمایت‌های دکتر پزشکیان، حجت الاسلام خسروپناه و دکتر مرندی منجر به تشکیل ستاد سلامت به عنوان پنجمین ستاد در شورای انقلاب فرهنگی شد.

در ادامه چندین جلسه برای تدوین آیین‌نامه این ستاد برگزار شد و نهایتاً امروز آیین‌نامه اجرایی آن ابلاغ شد. وظایف ستاد در 10 ماده تعریف شده که علاقه‌مندان می‌توانند از طریق سایت شورا در جریان این وظایف قرار گیرند.

وی در خصوص ترکیب اعضای ستاد سلامت گفت: هشت عضو حقیقی از تخصص‌های مختلف (پزشکی بالینی، علوم پایه، داروسازی) جامعه پزشکی از مناطق مختلف کشور و چهار عضو حقوقی از شورای عالی انقلاب فرهنگی در این ستاد حضور دارند. رییس ستاد، دکتر خسروپناه، دبیر شورای انقلاب فرهنگی و نایب رئیس ستاد، دکتر مرندی، رییس فرهنگستان علوم پزشکی است.

دبیر ستاد سلامت شورای عالی انقلاب فرهنگی با تقدیر از تلاش‌های فراوان دکتر خسروپناه برای تشکیل این ستاد تصریح کرد: وجه تمایز این ستاد با سایر ستاد‌ها در این است که با ظرفیت فرهنگستان علوم پزشکی کار می‌کند و پشتیبان اصلی آن، فرهنگستان علوم پزشکی است. جلسات این میز در کمیسیون سلامت برگزار می‌شد، اما اکنون نیز ادامه آن در ستاد سلامت فعالیت می‌کند تا ان شالله به نتیجه برسد.

پیشنهاد تشکیل کمیته‌های تخصصی برای صدور مجوز‌های هوشمند تولید فرآورده‌ها و تجهیزات درمان‌های نوین

دکتر رامین صرامی فروشانی نیز در این نشست به بررسی پیش نویس سند درمان‌های نوین و‌محصولات پیشرفته پزشکی به تشریح دلایل تبیین پیش نویس این سند راهبردی پرداخت.

دکتر صرامی گفت: ماموریت‌های میز، ماموریت‌های متنوع و کلانی است که بهره‌گیری از ظرفیت فنی و توانمندی‌های نخبگان را ایجاب می‌کند. در عین حال هم از لحاظ جایگاه حقوقی و هم به برکت حضور اساتیدی که در رأس این میز نشسته‌اند، ظرفیت بالایی دارد که می‌تواند خروجی‌های متنوعی برای نظام سلامت داشته باشد.

وی با بیان این که با ارتقای کمیسیون سلامت به ستاد سلامت، جایگاه و اثربخشی تصمیمات میز تخصصی فناوری‌های نوین سلامت هم ارتقا می‌یابد اظهار داشت: اعضای کمیته‌های تخصصی میز شامل کمیته فرآورده‌های پیشرفته پزشکی، کمیته تجهیزات تشخیصی و درمانی، کمیته فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی، کمیته پزشکی شخص محور و پزشکی مولکولی، کمیته دارو‌های نوین و کمیته باروری و ناباروری با همفکری و نظرسنجی از صاحبنظران و اساتید انتخاب شده‌اند و جلسات کمیته‌ها نیز با جدیت آغاز شده است.

دکتر صرامی در ادامه با اشاره به این که میز فناوری‌های نوین سلامت در پی دستور دکتر خسروپناه در خصوص تدوین یک سند بالادستی در حوزه درمان‌های نوین و محصولات پیشرفته پزشکی تشکیل شده به ارائه گزارشی مختصر از پیش نویس تدوینی سند پرداخت.

وی با بیان این که این پیش نویس که به عنوان درفت اولیه سند ملی درمان‌های نوین و محصولات پیشرفته پزشکی قابل ارائه است عمدتا به کلیات پرداخته و نیاز به چکش‌کاری‌هایی دارد که با همفکری اساتید و اعضای میز تخصصی انجام خواهد شد، خاطرنشان کرد: استاد خسروپناه تاکید کردند که سند باید کوتاه بوده و خروجی ملموسی داشته باشد؛ بنابراین ما این موضوع را در نظر گرفتیم و همزمان به صورت موازی با تدوین سند مادر و به گونه‌ای که تدوین سند مخدوش نشود، بر اساس برخی از اطلاعاتی که از سند استخراج می‌کنیم در قالب چند ماده واحده در رفع سریعتر مشکلات توسعه فناوری‌های نوین پزشکی تلاش خواهیم نمود. برخی از این ماده واحده‌ها از بحث برانگیز بوده آنقدر که تردید داشتیم که بهتر است آن را ابتدا در صحن مطرح کنیم یا در کمیته‌ها؟! در نهایت تصمیم گرفته شد که شجاعت به خرج داده و آن را اینجا مطرح کنیم.

صرامی فروشانی تصریح کرد: یکی از مسائل مهم، شناسایی قلمرو، توصیف مشکلات و چالش‌هاست که استاد خسروپناه تاکید کرده بودند که ابتدا باید مشکلات شناسایی شوند و سپس برای آنها راه‌حل پیدا شود. ما در این راستا مصاحبه‌هایی انجام دادیم که به ویژه مصاحبه با دکتر قانعی برای ما بسیار راهگشا بود و خطوط جدیدی را در ذهن ما ترسیم کردند. تمام نقطه‌نظرات اساتید ثبت و طبقه‌بندی شده است.

وی در تبیین یافته‌های بررسی انجام شده که در قالب پیش نویس سند ارائه شده گفت: براساس این بررسی سه مانع عمده تبدیل دانش به فناوری در کشور ما قوانین ناکارآمد، مبهم و پیچیده، نظارت‌های دست‌وپاگیر و سخت‌گیرانه و تعدد مراکز تصمیم‌گیری هستند.

رییس میز فناوری‌های نوین ستاد سلامت شورای عالی انقلاب فرهنگی، تصریح کرد: این مسائل در حوزه‌ای هستند که می‌توان بر آنها تمرکز کرده و به عنوان راه‌حل‌های پیشنهادی ارائه کرد. به عنوان پیشنهاد، می‌توان یک مرجع و نهاد مستقل متشکل از نخبگان و فناوران ایجاد کرد تا مسئولیت صدور و ارزیابی قوانین و مجوز‌ها را بر عهده بگیرد. به این ترتیب، به جای اینکه این مسائل در وزارتخانه‌ها و معاونت‌ها بررسی شود، در یک کمیته مستقل و متشکل از فناوران زیر نظر متولی قانونی بررسی خواهد شد.

صرامی فروشانی با تاکید بر این که این ایده جدیدی نیست و در کشور‌های دیگر هم این مدل‌ها با موفقیت آزمایش شده‌اند، خاطرنشان کرد: برای مثال، در زمینه ATMP در اروپا، کره جنوبی و ژاپن کمیته‌ها و نهاد‌هایی آژانس‌هایی تشکیل شده که با استفاده از ساختار مستقل و تسهیل قوانین، روند‌ها را سریع‌تر و موثرتر کرده‌اند.

وی توضیح داد: ما در کشوری زندگی می‌کنیم که برای تولید یک محیط کشت با مسائل و موانع نظارتی و استاندارد‌های متعددی روبه رو هستیم که مانع از پیشرفت سریع کار می‌شوند. همچنین در زمینه انتقال فناوری، تصور می‌کردیم که مثلا چین به عنوان شریک نزدیک ما می‌تواند در این زمینه کمک کند. اما در عمل ک، دیدیم که اولویت چین در همکاری‌ها، کشور‌های دیگری هستند ولذا در انتقال فناوری و تامین هزینه‌های بسیار بالای زیرساخت‌ها، مجبوریم که به توانمندی داخلی خود تکیه کنیم. اگر این قضیه را جمع و جور کنیم، با هم می‌توانیم یک ماده واحده داشته باشیم که در آن، ساختار و مرجعی مشابه آژانس‌های اروپایی برای صدور مجوز‌ها پیشنهاد کنیم.

وی افزود: به عنوان مثال در معاونت درمان، کمیته‌ای برای این مسئله تشکیل شده که رویکرد خوبی داشته، اما هنوز این کار در مراحل ابتدایی است. در حال حاضر، این کمیته فقط برای محصولاتی که قبل از سال 1402 تشکیل پرونده دارند یک فست ترک را تعریف کرده‌اند که منجر به ثبت سریعتر فراورده میگردد ولی این تنها مرحله مقدماتی است و در مرحله آخر است که باید زیرساخت‌ها و سایر موارد از لحاظ استاندارد GMP بررسی شوند. البته عملکرد خوب همین کمیته در نهایت باعث شده که حداقل چهار محصول ثبت شوند که قبلاً حتی اسم آنها هم مطرح نمی‌شد.

رییس میز فناوری‌های نوین ستاد سلامت شورای عالی انقلاب فرهنگی ابراز داشت: برای ارتقای عملکرد این مدل کمیته ها، این نهاد‌ها علاوه بر استقلال، باید مجوز هوشمند صادر کنند. به این معنا که به جای اینکه اعطای مجوز یک فرآورده ژن درمانی یا سلول درمانی درست مشابه یک داروی استامینوفن و بد اساس ترجمه کلمه به کلمه FDA به انجام‌رسد، این مجوز باید هوشمند باشد یعنی باید نوع بیماری و نوع فناوری و تیم فناوران را همزمان مد نظر قرار دهیم. مثلاً، اگر بخواهیم مجوزی برای درمان سرطان با استفاده از ژن‌درمانی با ویروسی راصادر کنیم، باید بررسی کنیم که نوع بیماری و پروگنوز آن چیست. طبعا اعطای مجوز برای سلول درمانی برای یک بیمار با سرطانی پیشرونده و لاعلاج در مقایسه با سلول درمانی برای مقاصد زیبایی باید ساده‌تر باشد. علاوه بر آن نوع فناوری نیز مهم است.

وی افزود: به طور مثال صدور مجوز برای استفاده از ژن درمانی با یک لنتی ویروس شاید به سادگی سلول درمانی همان ببماری نباشد. همچنین، باید به تیم فناور نیز توجه کنیم بر اساس آن به یک فناور دارای تجربه مجوز اعطا و به متخصص دیگر این مجوز تعلق نگیرد در حالی که هر دوی این درمان‌ها برای یک بیماری هستند.

دکتر صرامی تصریح کرد: در این فرآیند اعطای مجوز هوشمند، همچنین باید ریسک فناورانه در نظر گرفته شود. براساس مصاحبه‌ای که با استاد قانعی داشتیم همه این موارد باید مورد توجه قرار گیرد تا در نهایت تاثیر مثبتی در اقتصاد سلامت کشور داشته باشند. یعنی اگر این اقدامات تاثیری در اقتصاد سلامت نداشته باشند، عملاً به جایی نخواهیم رسید.

رییس میز فناوری‌های نوین سلامت ستاد سلامت شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان این که ظرفیت‌های بسیار بالایی در این حوزه وجود دارد که متاسفانه هنوز استفاده نشده است، اظهار داشت: یکی از این ظرفیت‌ها، درمان‌های جدید نظیر درمان‌های مطرح در سالویج تراپی (Salvage Therapy) است که برای بیماری‌هایی که در مرحله آخر قرار دارند، می‌تواند مفید واقع شود. این امکان وجود دارد که درمان‌هایی که‌هنوز کلیه مراتب اثبات کارایی را طی نکرده با حداقل مستندات برای چنین بیمارانی استفاده شود که این امر می‌تواند به پیشرفت‌های بزرگی منجر شود.

دکتر صرامی تصریح کرد: برای مثال، در درمان سلول‌های سرطانی، اگر یک بیمار تنها سه ماه دیگر زنده باشد، می‌توان از روش‌هایی استفاده کرد که در شرایط خاص ممکن است موثرتر باشند. همچنین از مقررات مرتبط با اورفان دراگ‌ها (Orphan Drugs) در مواردی که تعداد بیماران بهره گیر از یک فرآورده محدود است، می‌توان استفاده کرد که برای دارو‌های با تیراژ محدود طراحی شده است. در این شرایط، به جای صدور مجوز تولید برای هر تعداد ممکن، می‌توان از مجوز‌های محدود مقطعی و ظرفیت (Conditional) (Approval) استفاده کرد که در ابتدا شرایط سهلگیرانه‌تر باشد و بعد از آن سخت‌گیری‌های بیشتری اعمال شود.

وی ادامه داد: در نهایت باید از پیشنت فاندد (Patient Funded) برای رفع مشکلات‌مالی که در پروژه‌ها مشاهده می‌شود نیز توجه داشته باشیم. برای مثال، پروژه‌هایی که در فاز‌های اول و دوم موفق بوده‌اند، اما به دلیل کمبود منابع مالی، قادر به ادامه در فاز سوم نبوده‌اند. این مساله می‌تواند به‌ویژه برای بیمارانی که توان مالی دارند مورد توجه قرار گیرد، بدون اینکه نیاز به مارجین سود داشته باشیم بیمار تحت درمان در یک کارآزمایی بالینی حداقل هزینه‌های مرتبط را خود بر عهده گیرد.

دکتر صرامی با اشاره به بحث ایجاد یک نهاد یا کمیته مستقل جهت ارزیابی و صدور مجوز‌های مرتبط با فناوری‌های نوین درمانی گفت: این نهاد می‌تواند ترکیبی از نمایندگان وزارت بهداشت، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سایر ستاد‌های مرتبط مانند ستاد زیست‌فناوری یا هوش مصنوعی باشد.

وی افزود: اعضای حقیقی این کمیته باید شامل متخصصانی باشند که در حوزه‌های مختلف فناوری فعال‌اند، نه صرفاً دانشگاهیان. چراکه نگاه دانشگاهی مبتنی بر توسعه دانش است، اما تجاری‌سازی فناوری نیاز به تجربه عملی و اجرایی دارد. این افراد می‌توانند از طریق کمیته‌های تخصصی موجود، سندیکاها، انجمن‌های صنفی و علمی یا حتی فراخوان‌های عمومی انتخاب شوند.

به گفته دکترصرامی، قدرت و نقش این کمیته نیز باید مشخص شود یعنی روشن شود که صرفاً نقش مشورتی دارد یا در سطح تصمیم‌سازی فعالیت خواهند کرد یا حتی می‌تواند مجوز‌های لازم را صادر کند که این موضوع باید در جلسات تخصصی و با نظراساتید و متخصصان تعیین شود. محل استقرار این نهاد نیز قابل بررسی است که زیرمجموعه معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری یا سازمان غذا و دارو یا انجمن‌های صنفی و علمی یا در چارچوب شورای عالی انقلاب فرهنگی و میز فناوری‌های نوین سلامت باشد.

در نهایت، این پیشنهاد‌ها در قالب یک ماده‌واحده تنظیم خواهد شد که با نظرات و اصلاحات متخصصان به تصویب خواهد رسید.

گفتنی است، در این نشست دکتر رامین صرامی فروشانی، دکتر سعید سرکار، دکتر مصطفی قانعی، دکتر کیوان مجید زاده، دکتر مهدی حمیدی، دکتر روح الله درستکار، دکتر حسین رستگاری، دکتر سیروس زینلی، دکتر اردشیر قوام زاده، دکتر هومن کاغذیان، دکتر نادعلی منش و سرکار خانم دکتر میترا امین لو به سخنرانی پرداختند.