بنی امیه تمدن سوز بود نه تمدن ساز / فقر منبع برای شناخت امویان

استاد دانشگاه علامه طباطبائی گفت: درحوزه شناخت بنی امیه کمبود منابع داریم، علاوه براینکه ما درباره شناخت بنی امیه اسیر کلیشه ها شدیم و به هربحث دیگری که خلاف این تصاویر باشد نمی پردازیم.

به گزارش خبرگزاری مهر، چهارمین قسمت از فصل جدید برنامه سوره که «فصل بنی امیه» نام دارد با حضور سعید طاووسی مسرور عضو هئیت علمی دانشگاه علامه طباطبائی و تاریخ پژوه از شبکه چهار سیما پخش شد. موضوع این برنامه «جامعه اموی» بود.

دیانی بحث و گفتگو با طاووسی مسرور را با این سوال آغاز کرد که اهمیت و ضرورت شناخت جامعه اموی چیست. طاووسی مسرور گفت: اصل پرداختن به بنی امیه که در این فصل از سوره پرداختید ایده پسندیده ای است و بحث جامعه اموی هم به طور ویژه اهمیت دارد چون ما معمولا در فضای تاریخ سنتی و تاریخ سیاسی باقی ماندیم و کمتر به تاریخ اجتماعی پرداختیم.

وی افزود: پرداختن به موضوع بنی امیه خیلی اهمیت دارد چون تا وقتی که آنها شناخته نشوند، سیره اهل بیت هم فهمیده نمی شود. امام باقر (ع) نهضت علمی که انجام داده ابعاد مختلفی داشته است؛ یکسری ابعادش ایجابی بوده و لی بخش مهم دیگری از فعالیت های امام باقر (ع) به ابعادی برمیگردد که بنی امیه ورود به آن حوزه ها را ممنوع کرده بود ولی امام باقر (ع) به آنها ورود کرد. مثل مقوله شرک که بنی امیه اجازه نمی داد راجع به شرک بحث و گفتگو صورت بگیرد یا مثلا صحبت درباره امامت و ولایت ممنوع بود که امام سجاد (ع) و امام باقر (ع) وارد این عرصه شدند و مطالبی را مطرح کردند. یکی دیگر از کارهای امام باقر (ع) که جزو کارهای سلبی ایشان بود اینکه بررسی کردند از بعد از رحلت پیامبر چه بدعت ها و انحراف هایی اضافه شد. به طورکلی ما انقدری که درباره سیره اهل بیت و تاریخ صدر اسلام کار کردیم در حوزه شناخت بنی امیه و حتی بنی عباس کار نکردیم و خیلی هم فقر منبع داریم.

دیانی پیروی این بحث گفت: درهمین راستا ما برای تحقیق و پژوهش این برنامه متوجه شدیم که درحوزه شناخت بنی امیه به شدت فقر منبع به خصوص درزبان فارسی داریم.

طاووسی مسرور پاسخ داد: حتی به زبان عربی هم در این حوزه کمبود منابع داریم. علاوه براینکه ما درباره شناخت بنی امیه اسیر کلیشه ها شدیم و یک تصویر قالب از یزید و معاویه داریم و به هربحث دیگری که خلاف این تصاویر باشد نمی پردازیم.

این استاد دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه برنامه در خصوص جامعه اموی گفت: در منطقه شام، اسلام با بنی‌امیه شناخته شد.؛ علتش هم این بود که شام توسط این قبیله فتح شد و فرمانداران شام هم در زمان خلیفه دوم یزید و معاویه بودند. در زمان رحلت پیامبر بزرگان اموی در مدینه حضور داشتند همزمان با سقیفه، جلسه‌ای برگزار می شود که بنی امیه تصمیم می‌گیرند از نتیجه سقیفه حمایت کنند و در دستگاه قدرت نفوذ تدریجی داشته باشند چون می دانستند که دور، دور آنها نیست. لذا بنی امیه در دولت خلیفه دوم وارد مسئولیت های کلیدی و مهم می شوند از جمله فرماندهی سپاه شام و فرمانداری شام. خلیفه دوم شخصا زندگی ساده ای داشته و با اشرافیت برخورد می کرده است ولی چنین برخوردی با معاویه ندارد و توجیه او را می‌پذیرد که معاویه برای حفظ شوکت اسلام کاخ ساخته است. در واقع خلیفه دوم نوعی تساهل و تسامح نسبت به بنی امیه داشته است لذا مردم شام، اسلام را از این خاندان گرفتند و نسبتی با اسلامی که توسط امیرالمومنین (ع) عرضه شده است ندارند و نوعی از اسلام سطحی با تاکید برظواهر شرع را پذیرفتند و اینکه محوری ترین چایگاه را شخص حاکم دارد و باید از آن تبعیت کرد. جامعه اموی فقط شام نیست، جامعه اموی عراق هم هست اما عراق روزگار اموی به انفعال و بی تفاوتی رسیده است و فقط برایش موضوعیت دارد که بیشتر زنده بماند.

این تاریخ پژوه افزود: حضرت علی (ع) اهل مصلحت و مدارا بود ولی در دو مورد این کار را انجام نمی دادند؛ یکی عدالت اقتصادی و عدالت نژادی و همین ماجرا در جامعه چالش ایجاد می کرد مثل جنگ جمل و صفین. اولویت اول حکومت حضرت علی (ع) و امام حسن (ع) مبارزه با معاویه بوده است. علتش هم این بوده که معاویه، به اصول خاصی پایبند نبوده ضمن اینکه اهل حیله و مکر هم بوده است. در یک روایت داریم که نجاشی در ماه رمضان شراب خورد، وقتی او را می برند که 80 ضربه شلاق بزنند، حضرت می فرمایند 100 ضربه شلاق بزنید وقتی علت 20 ضربه بیشتر را می پرسند می گوید چون حرمت ماه رمضان را نگه نداشتی و پس از این واقعه نجاشی به شام می رود. بنابراین امیرالمومنین درباره یکسری مسائل مسامحه می‌کند درباره یکسری مسائل خیر. در روایتی داریم که حضرت علی (ع) گفتند که چه شده که معاویه بیابان گردها را بدون دادن پول و هزینه می‌تواند همراه خود کند ولی شما به حرف من، علی بن ابی طالب گوش نمی دهید و هرچقدر از شما دعوت می‌کنم، پاسخی دریافت نمی کنم؟

دیانی پرسید که در بنی امیه چه اتفاقی افتاده بود که معاویه می توانست آن تفوق را داشته باشد؟

طاووسی مسرور ادامه داد: در دولت معاویه به ظلم و به ناحق پول می‌داند اما در حکومت حضرت علی (ع) بنا به عدل پول نمی دادند. همین ماجرا برای طرفداران حضرت سخت بود و ایشان می گفتند که برای شما که عدل سخت است، ظلم که بدتر است. امیرالمومنین قصد دارد تغییراتی در جامعه در راستای انجام دهد اما جامعه به پول های مفتی که دریافت می کردند خو کردند و برایشان تغییر سخت است این درحالیست که دربنی امیه روال مثل قبل ادامه دارد. معاویه از تبلیغات و جنگ روانی هم استفاده می کرد. شام تحت الحمایت بیزانس بوده، عراق هم حکومتش به دست عرب های حیره بوده که تابع ساسانیان بودند. پس اینکه شام باید بر عراق سیادت و آقایی کند، زمینه ش در جامعه وجود داشته است.

این استاد دانشگاه علامه بیان کرد: نکته دیگر اینکه دوران بنی امیه دوران بی سابقه جعل حدیث بود. مشهور است که خلیفه دوم، نقل، کتابت و تدوین حدیث را تا زمان عمربن عبدالعزیز ممنوع کرد. در حالیکه اینگونه نیست و این قاتون فقط در زمان خلیفه دوم اجرایی می شد و عثمان به این قانون اهمیت نمی داد و در دوران بنی امیه که کاملا برعکس و دوره بی ضابطه و قانون است و روایات و حدیث های بسیاری جعل می شدند.

وی اضافه کرد: یکی از اقداماتی که در دوران اموی انجام می شده اینکه تلاش می کردند پیامبر (ص) و اقدامات او را خشن نشان دهند و تا حد ممکن سطح پیامبر را پایین می آوردند. بنابراین باید به این موضوع خیلی حواسمان باشد. شیوه رفتاری بنی امیه اینگونه بود که ظواهر اسلام مثل نماز و اینها را خیلی جوب به جا می آوردند ولی از قرآن و سایر اصول اسلام چیزی نمی دانستند. در جامعه اموی، ظاهر قرآن خیلی رواج داشته و حتی نسبت به امروز کلمات و آیات قرآن هم بیشتر بوده است اما به آن عمل نمی شده است چون اگر عمل می‌کردند که در ظرف طلا غذا نمی خوردند و لباس حریر نمی‌پوشیدند. اینها خلیفه و حاکم را در جای قدسی قرار دادند که بتوانند هرکاری کنند. برای همین معاویه خود را خلیفه الله خواند.

در ادامه برنامه، دیانی درخصوص ویژگی های جامعه بنی امیه پرسید که در این جامعه رشد اتفاق افتاد ه یا زوال؟

طاووسی مسرور گفت: بنی امیه تمدن سوز است نه تمدن ساز. ترجمه های این دوران بسیار اندک و در ابتدای راه است ضمن اینکه این ترجمه ها مستقل از دربار انجام می‌شده است.

این استاد دانشگاه در بخش پایانی مباحثش توضیح داد: مردم بنی امیه در طول دوره بعد از پیغمبر یعنی از سال 11 تا 41 تغییر کرده بودند و بنی امیه هم این مسیر را ادامه داد نه اینکه با آمدن بنی امیه عوض شوند.

ویژه برنامه سوره محرم امسال با عنوان «فصل بنی امیه» با تهیه کنندگی مرتضی روحانی و سردبیری و اجرای مسعود دیانی هرشب ساعت 22:30 از شبکه چهار سیما پخش می شود.