بیماران،‌گرفتار نسخه الکترونیک

همشهری: طرح نسخه‌نویسی الکترونیکی که در برخی کشورهای اروپایی قدمتی 30ساله دارد، در ایران از سال95 به‌صورت آزمایشی و محدود آغاز شد و پزشکان طرف قرارداد با بیمه‌ها ملزم به استفاده از این سیستم شدند. با اینکه این طرح به‌صورت پایلوت در چند شهر اجرا شد، اما نزدیک به 5سال طول کشید تا سراسری شود. طوری‌که از ابتدای دی امسال، دفترچه‌های کاغذی بیمه به‌طور کامل حذف شد. پزشکان و داروخانه‌ها در کش و قوس اجرای این طرح بودند که شیوع اومیکرون باعث شد تا ضرب‌الاجل حذف نسخه‌های کاغذی به تعویق بیفتد و به ابتدای اردیبهشت سال آینده موکول شود. یازدهم دی‌ماه وزارت بهداشت این خبر را اعلام و تأکید کرد که «برای جلوگیری از بروز مشکل برای افراد، با تأکید بر پیشبرد برنامه نسخه الکترونیک بدون توقف یا بازگشت به عقب، به سازمان‌ها و صندوق‌های بیمه‌گر مشمول قانون بودجه سال1400 کل کشور اجازه داده می‌شود در موارد استثنا مانند قطع برق یا مشکلات ناشی از نواقص موجود در زیرساخت و امثال آن که باعث ایجاد تجمع مردم و قرار گرفتن در معرض خطر ابتلا به کرونا می‌شود، تا اول اردیبهشت1401 نسبت به صدور، پذیرش و پرداخت نسخه کاغذی اقدام کنند.»

آغاز مشکلات با راه‌اندازی نسخه‌های الکترونیکی اما بسیاری از اختلالات که تا قبل از این مشخص نشده بود، برملا شد. بسیاری از بیماران و پزشکان با مشکلات زیادی در نتیجه کار با این سیستم مواجه شدند. دسترسی به اطلاعات هویتی و شماره تلفن بیمار، دسترسی دستیاران پزشکان به این اطلاعات و بعضا نسخه‌نویسی آنها به‌جای پزشکان، وصل نبودن برخی از مراکز درمانی به این سیستم و سرگردانی بیماران و... تنها بخشی از معضلات بیماران با الکترونیکی‌شدن نسخه‌هاست. پیش از این عبدالرحیم ترابی، مدیرکل حقوقی سازمان بیمه سلامت اعلام کرده بود که انتشار اطلاعات هویتی و محرمانه بیمه‌شدگان توسط پزشکان یا در اختیار قرار دادن نام کاربری و کلمه عبور سامانه نسخه الکترونیک، جرم است و پیگرد قانونی دارد. به‌گفته او، نشر اطلاعات بیمه‌شدگان مصداق بارز نقض حریم خصوصی و افشای اطلاعات و همچنین نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی است؛ بنابراین دسترسی به سوابق بیمه‌شدگان از قبیل سابقه دارو و خدمات پاراکلینیک تجویزی برای بیماران تنها با اجازه بیمه شده و به وسیله رمز 2مرحله‌ای فراهم است و این اطلاعات هم‌اکنون تنها به پزشکان نمایش داده می‌شود. این در حالی است که به‌دلیل اختلال در اینترنت، در بسیاری مواقع رمز دوم برای بیمار فرستاده نمی‌شود و این اتفاق فرایند نسخه‌نویسی را با مشکل مواجه می‌کند.

مشکل ثبت‌نشدن شماره بیمه در داروخانه «مریم سلطانی» یکی از افرادی است که در استفاده از نسخه الکترونیک دچار مشکل شده. او چندین نسخه الکترونیک از پزشکان مختلف گرفته اما موفق نشده با استفاده از این نسخه‌ها کارهای درمانی خود را پیگیری کند. سلطانی به همشهری می‌گوید: «نخستین‌بار اوایل مهر بود که پزشکم نسخه الکترونیک نوشت و من بعد از مراجعه به داروخانه متوجه شدم که در سیستم داروخانه شماره بیمه من ثبت نشده و نمی‌توانم داروهایم را بگیرم. 2روز بعد دوباره به مطب دکتر رفتم، پزشک روی سیستم به من نشان داد که داروها را ثبت کرده و تأیید هم شده است اما مشخص نیست در فرایند الکترونیکی‌شدن نسخه چه اتفاقی افتاده که مسئول فنی داروخانه نمی‌توانست نسخه‌ام را به‌صورت آنلاین مشاهده کند. در نهایت پزشک داروهایم را در دفترچه وارد کرد.» او بار دوم 5دی به پزشک مراجعه کرد و با اینکه اصرار به نوشتن داروها در دفترچه بیمه داشت، اما داروها به‌صورت الکترونیکی برایش ثبت شد. این‌بار هم با کد رهگیری به داروخانه رفت اما باز هم به او اعلام کردند که کد بیمه‌اش در سیستم ثبت نشده و باید نسخه کاغذی بیاورد. سلطانی می‌گوید از این وضعیت برای پیگیری درمانش، کلافه شده است. «احسان محمدی» بیمار دیگری است که دل خوشی از الکترونیکی‌شدن نسخه‌ها ندارد. او هم می‌گوید: «برای تشخیص دقیق علت بیماری، پزشک برایم ام‌آرآی تجویز کرد، اما مرکز درمانی که به آنجا مراجعه کردم بعد از جست‌وجو در سیستم عنوان کرد که هیچ کدی به نام من در سیستم ثبت نشده و فقط با در دست داشتن نسخه کاغذی می‌توانم ام‌آرای انجام دهم. من هم ناچار شدم دوباره نسخه کاغذی بگیرم و وقت ام‌آرآی را دوباره برای 3هفته بعد رزرو کنم. ضمن اینکه یکی دوبار که پزشک برایم آمپول تجویز کرده بود، قسمت تزریقات به‌علت وصل‌نبودن به این سیستم، تزریق آمپول را که حتما باید با نسخه پزشک باشد، برایم انجام نداد.» به‌گفته محمدی، با الکترونیکی‌شدن نسخه، برای گرفتن بیمه تکمیلی مشکلات زیادی ایجاد شده، چراکه بیمه تکمیلی هنوز از آنها کپی صفحه اول دفترچه بیمه، پرینت نسخه و فاکتور می‌خواهد و برای گرفتن بیمه تکمیلی باید به دفاتر پیشخوان مراجعه کرد.

دستیاران نسخه‌نویس «تقدسی» هم از تجربه‌اش از نسخه الکترونیکی می‌گوید: «2هفته پس از نخستین مراجعه‌ام به پزشک، با عودکردن نشانه‌های بیماری و در تماس تلفنی با مطب پزشک درخواست ویزیت حضوری داشتم که منشی مطب به من گفت نیازی به مراجعه حضوری نیست و فقط با اعلام کدملی می‌توانم از نسخه الکترونیکی که دستیار پزشک برایم می‌نویسد، استفاده کنم. من هم از اینکه ناچار نیستم ساعت‌ها در مطب منتظر بمانم از این موضوع استقبال کردم.» او ادامه می‌دهد: «پس از پرداخت حق ویزیت و دادن شرح حال و ارسال رسید پرداخت حق ویزیت در واتساپ، دستیار پزشک برایم یک شماره 5رقمی فرستاد که با آن باید به مرکز سونوگرافی مراجعه می‌کردم. برای اینکه خیلی معطل زمان سونوگرافی نشوم، تصمیم گرفتم به بیمارستانی در حوالی میدان ولی‌عصر که بدون نوبت‌دهی قبلی سونوگرافی انجام می‌دهد مراجعه کنم. اما منشی سونوگرافی به من گفت که به نسخه‌های الکترونیک دسترسی ندارد و باید برایش نسخه کاغذی ببرم؛ درحالی‌که پزشکان درمانگاه همان بیمارستان برای بیماران نسخه الکترونیک صادر می‌کردند و معلوم نیست چرا یک طبقه پایین‌تر به سیستم‌های الکترونیک متصل است و طبقه مربوط به آزمایشگاه و رادیوگرافی و سونوگرافی به این سیستم متصل نیست.»

نسخه‌نویسی از راه دور «علوی» بیماری است که برخلاف خیلی‌ها، تجربه خوبی از الکترونیکی شدن نسخه‌ها دارد. او به همشهری می‌گوید: «من از کودکی در طول سال به‌ویژه در پاییز و زمستان بارها بیمار می‌شوم، حالا با الکترونیکی‌شدن نسخه‌ها خیالم راحت شده. به یکی از پزشکان که دوستم است، پیام می‌دهم و با دادن کد ملی، او برایم نسخه می‌نویسد و من بدون اینکه وقت صرف ویزیت و معاینه و... کنم، به داروخانه می‌روم و داروهایم را می‌گیرم. یکی دوبار هم برایم آزمایش نوشت که بدون دردسر انجام دادم. اینکه با الکترونیکی‌شدن نسخه‌ها دیگر مجبور نیستم تا مطب دکتر بروم و معطل نسخه‌نویسی شوم، خیلی کارم را راحت کرده است.»

نباید بهانه‌ای برای دوباره‌نویسی نسخه کاغذی وجود داشته باشد مهدی میرشاه‌ولد، مدیرکل روابط‌عمومی و امور بین‌الملل سازمان بیمه سلامت ایران، تنها مسئولی است که درباره مشکلات بیماران در استفاده از نسخه‌های الکترونیک توضیح می‌دهد. او به همشهری می‌گوید: «‌دفترچه کاغذی بیمه، ابزاری برای نوشتن نسخه و تهیه دارو یا انجام خدمات درمانی و تشخیصی بود و حالا نسخه الکترونیک جایگزین آن شده و در عمل تفاوت‌های بسیار مثبت و زیادی نسبت به نسخه‌نویسی کاغذی دارد. از این‌رو نباید بهانه‌ای برای دوباره‌نویسی نسخه کاغذی وجود داشته باشد.» او می‌گوید: «تمام پزشکان و مؤسسه‌های طرف قرارداد با سازمان بیمه سلامت می‌توانند از طریق سامانه نسخه الکترونیک، نسخه‌ها را به‌صورت الکترونیک بنویسند و حتی امکان نسخه‌نویسی الکترونیک برای پزشکان مراکزی که با سازمان بیمه سلامت قرارداد ندارند هم وجود دارد و این مراکز و پزشکان هم می‌توانند با ثبت‌نام در سامانه نسخه الکترونیک، نسخه بیماران را به صورت الکترونیک ارسال کنند.» به‌گفته او، سازمان بیمه سلامت تاکنون توانسته در 29استان بیش از 96درصد نسخه‌ها را الکترونیکی کند و تنها در 2استان خراسان‌رضوی و تهران، میزان نسخه‌نویسی الکترونیک تا روز 18دی به‌ترتیب 85 و 82درصد بوده است: «از تعداد 184هزار و 700نسخه‌ای که در روز 16دی‌ماه نوشته شده، 177هزار و 202نسخه به‌صورت تمام‌الکترونیک بوده و 7532مورد نیمه‌الکترونیک که از این میزان (نسخه نیمه‌الکترونیک) 4هزار و 99نسخه دارویی، هزار و 728مورد مربوط به آزمایشگاه، 768مورد مربوط به پرتوپزشکی و 937مورد مربوط به فیزیوتراپی بوده است.» میرشاه‌ولد درباره حذف موقت رمز 2مرحله‌ای در سامانه نسخه الکترونیک هم که یکی از مشکلات بیماران در حفظ اطلاعات شخصی‌شان است، توضیح می‌دهد: «گاهی اینترنت دچار اختلال می‌شود یا سامانه‌های همراه با اختلال مواجه می‌شوند. این موضوع روند نسخه‌نویسی را دچار مشکل می‌کند و باعث می‌شود پیامک کدرهگیری به بیمار نرسد. بنابراین رمز 2مرحله‌ای با گرفتن تعهد از پزشک مبنی‌بر در اختیار قرار ندادن نام کاربری و رمز عبور انجام شده است.» او می‌گوید: «سازمان بیمه سلامت و بیمه‌شدگان این سازمان در نسخه الکترونیک با جامعه پزشکی در ارتباط هستند. هرچند تعداد معدودی از افراد ممکن است تخلفاتی داشته باشند، اما بیشتر اعضای جامعه پزشکی از این مسائل مبرا بوده و برای حفظ اسرار بیمار متعهد و به اخلاق پزشکی پایبند هستند. ضمنا اگر پزشک به تعهد خود عمل نکند، باید به سیستم‌های نظارتی براساس مقررات پاسخگو باشد.» این مسئول در سازمان بیمه سلامت، درباره شیوه دسترسی بیمه‌شدگان به نسخه‌ها و داروهایی که در سامانه نسخه‌نویسی الکترونیک برای آنها نوشته و پیچیده شده هم توضیح می‌دهد: «بیمه‌شدگان سازمان بیمه سلامت برای دسترسی به سابقه پزشکی خود از زمان الکترونیکی شدن نسخه‌ها می‌توانند به سامانه شهروندی این سازمان به نشانی http://eservices.ihio.gov.ir/esc مراجعه کنند. در این سایت افراد با وارد کردن کدملی و تلفن‌همراهی که به نام خودشان است، می‌توانند وارد شوند و سوابق پزشکی خود از زمان الکترونیکی‌شدن خدمات را مشاهده کنند.»