تحقق مأموریت مالیاتی؛ راهبرد اول «هوشمندسازی نظام مالیاتی»
سازمان امور مالیاتی کشور با انتشار گزارشی از تحقق «هوشمندسازی نظام مالیاتی» در راهبرد کلان برنامه‌ها در زمینه‌هایی همچون «توسعه سامانه مؤدیان» و «پیشبرد حسابرسی سیستمی» در سال 1403 خبر داد.
باشگاه خبرنگاران جوان - آمار‌های منتشر شده از سوی سازمان امور مالیاتی کشور نشان می‌دهد که میزان درآمد‌های وصولی مالیات تا بهمن‌ماه 1403 در برخی بخش‌ها مطابق با پیش‌بینی‌ها تحقق یافته است. بااین‌حال، در بخش‌های دیگری همچون مالیات غیرمستقیم (کالا‌ها و خدمات) و مالیات بر ثروت که بخشی از مالیات مستقیم به شمار می‌آید، همچنان فاصله‌ای با برآورد‌ها وجود دارد. بر این اساس، نسبت مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم تحقق‌یافته در 11ماهه سال جاری نسبت به میزان مصوب 97درصد گزارش شده و به نظر می‌رسد که تا پایان سال این رقم از 100درصد فراتر رود.
تامین هزینه‌های جاری و زیرساخت‌های عمومی مورد نیاز جامعه از طریق درآمد‌های مالیاتی پایدار صورت می‌پذیرد. سازمان امورمالیاتی به‌عنوان مهم‌ترین متولی تحقق بودجه غیرنفتی در اقتصاد کشور، با هدف تحقق حقوق حقه دولت و تحقق عدالت مالیاتی، ضمن اتخاذ راهبرد‌های جدید، برنامه‌ها و کلان اقداماتی را اجرایی کرد. ماحصل این برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات، در 11ماه سال1403، بالغ بر هزار و 88همت درآمد مالیاتی وصول شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد 56درصدی داشته و نسبت به بودجه مصوب حدود 97درصد تحقق یافته است. مهم‌ترین هدف سازمان امور مالیاتی کشور، تحقق درآمد‌های مالیاتی دولت در بودجه عمومی با رعایت 4راهبرد اساسی از جمله هوشمندسازی نظام مالیاتی، حمایت از اقشار ضعیف و بهبود فضای کسب‌وکار در راستای توسعه عدالت مالیاتی، تامین حداکثر رضایتمندی مؤدیان ضمن افزایش وصولی مالیات و تداوم افزایش اصولی و پایدار درآمد‌های مالیاتی است.
راهبرد اول: هوشمندسازی نظام مالیاتی
در راستای اجرای این راهبرد کلان برنامه‌های «توسعه سامانه مؤدیان» و «توسعه حسابرسی سیستمی» طراحی و کلان اقداماتی اجرا شد. از جمله این اقدامات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
کلان برنامه توسعه سامانه مؤدیان: توسعه و بهبود سامانه مؤدیان برای دستیابی به عدالت مالیاتی و افزایش اعتماد عمومی با استفاده از فناوری‌های نوین برای نظارت بهتر بر فعالیت‌های مالیاتی حیاتی است.
*توسعه قابلیت‌های سامانه مؤدیان برای انجام تمام تکالیف قانونی توسط مؤدی
- نرخ‌گذاری بالغ بر یک‌میلیون شناسه کالا و خدمات در سال1403.
- تسهیل فرآیند افزایش حد مجاز با امکان ثبت درخواست به‌صورت الکترونیک.
- پردازش و استفاده از داده‌های ارسالی گمرک جمهوری اسلامی ایران برای احصای میزان واردات مؤدیان.
- امکان ثبت معامله نسیه و به تاخیر انداختن بدهی مالیاتی این معاملات.
- پیاده‌سازی الگو‌های بارنامه، بورس اوراق بهادار مبتنی بر کالا و بیمه و بازطراحی الگوی ارز برای پوشش نیاز‌های معاملاتی مؤدیان محترم.
* تسهیل حداکثری انجام تکالیف در سامانه مؤدیان، ضمن حفظ اصول قانون «پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان»
- پیگیری تمدید مواد قانون تسهیل تکالیف مؤدیان در لایحه بودجه 1404 مجلس شورای اسلامی.
- توسعه ابزار‌های صدور صورت‌حساب الکترونیک از قبیل کارت‌خوان‌های اندرویدی و اپلیکیشن‌های موبایل با استفاده از ظرفیت شرکت‌های معتمد مالیاتی.
* افزایش تقاضا برای دریافت صورت‌حساب الکترونیک
- قطعی‌سازی بیش از 90هزار اظهارنامه پیش‌فرض ارزش افزوده کم‌ریسک برای اولین بار.
- پیگیری اجرای تبصره یک ماده25 قانون پایانه‌های فروشگاهی توسط ذی‌حسابان دستگاه‌های اجرایی در موارد خرید از اشخاص حقوقی.
* افزایش صدور صورت‌حساب الکترونیک
- پوشش هزینه صدور صورت‌حساب الکترونیک از طریق شرکت‌های معتمد در قانون تسهیل تکالیف مؤدیان.
- آموزش و اطلاع‌رسانی تکالیف صدور صورت‌حساب الکترونیک و نحوه انجام آن.
- بخشش جرایم موضوع ماده22 قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان برای مؤدیان فعال در سامانه و شروع اعمال مجازات با شیب ملایم برای مؤدیانی که تکالیف سامانه مؤدیان را نادیده می‌گیرند.
* تکمیل و پیاده‌سازی هسته محاسباتی سامانه مؤدیان برای محاسبه بدهی مالیات ارزش افزوده
- تهیه اظهارنامه پیش‌فرض و محاسبه اولیه مالیات ارزش افزوده با استفاده از صورت‌حساب الکترونیک مندرج در سامانه.
* بازطراحی فرآیند و سازوکار‌های مالیات‌ستانی و تمهید لوازم سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مطابق با رویکرد جدید
- بازنویسی آیین‌نامه اجرایی ماده 219 ق. م. م.
- تدوین و ابلاغ مقررات نحوه رسیدگی به اظهارنامه پیش‌فرض مالیات ارزش افزوده.
- فراهم‌شدن امکان تطابق‌گیری میان اطلاعات اظهارنامه پیش‌فرض و اطلاعات صورت‌حساب‌های الکترونیک.
- آموزش و اطلاع‌رسانی مستمر و اثربخش به ماموران مالیاتی.
با انجام اقدامات فوق نتایج زیر حاصل شد:
- افزایش تعداد صورت‌حساب‌های ارسالی ماهانه به سامانه مؤدیان از حدود 118میلیون صورت‌حساب در تیرماه سال1402 به حدود 906میلیون در بهمن1403.
- ثبت موفق 90درصد صورت‌حساب‌های الکترونیک در سامانه مؤدیان در بهمن1403 که این آمار در تیرماه سال گذشته کمتر از 37درصد بوده است.
- رشد 79درصدی تعداد اشخاص فعال در سامانه مؤدیان نسبت به انتهای سال1402.
- افزایش نسبت مالیات اشخاص صادرکننده صورت‌حساب الکترونیک نوع 1و2 به تعداد کل اشخاص بالقوه
- افزایش نسبت مالیات اشخاص صادرکننده صورت‌حساب الکترونیک نوع1و2 به مالیات کل اشخاص بالقوه
تا بهمن‌ماه سال 1403، مؤدیانی که مالیات ایشان 96.5درصد کل مالیات را شامل می‌شود و مؤدی بزرگ به شمار می‌روند، به سامانه مؤدیان متصل می‌شوند و صورت‌حساب الکترونیک ارسال می‌کنند.
- افزایش میانگین نسبت پوشش خرید و فروش مندرج در اظهارنامه‌ها توسط اطلاعات داخل سامانه مؤدیان
- افزایش تعداد شناسه کالا و خدمات نرخ‌گذاری‌شده
یکی از پیش‌نیاز‌های محاسبه سامانه‌ای (سیستمی) مالیات ارزش افزوده، مشخص بودن کالا یا خدمت مورد معامله و همچنین تعیین نرخ مالیات آن بر اساس قانون مالیات ارزش افزوده است. مطابق قانون، تحقق این امر مستلزم تولید شناسه‌های منحصر‌به‌فرد کالا‌ها و خدمات توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت و سپس نرخ‌گذاری به‌صورت متمرکز توسط سازمان امور مالیاتی است. نرخ‌گذاری، یک اقدام پیشینی است که از بروز خطا‌های زیادی در محاسبات جلوگیری می‌کند.
- رشد قابل توجه بدهی ابرازی مالیات ارزش افزوده و کاهش بستانکاری ابرازی
آمار‌ها نشان می‌دهد که مجموع مانده بدهکاری ابرازی مؤدیان در دوره‌های زمستان1401، بهار، تابستان و پاییز1402 به نسبت مجموع مانده بدهکاری ابرازی مؤدیان در مدت مشابه قبلی یعنی دوره‌های زمستان1400، بهار، تابستان و پاییز1401 از لحاظ اسمی 52درصد و با خارج کردن اثر تورم در محاسبات و واقعی کردن اعداد، 3درصد افزایش داشته است.
این در حالی است که مجموع مانده بدهکاری ابرازی مؤدیان در دوره‌های زمستان1402، بهار، تابستان و پاییز1403 که سامانه مؤدیان و اظهارنامه پیش‌فرض بستر ورود و پردازش اطلاعات معاملات مؤدیان بوده است، به نسبت مدت مشابه قبلی، یعنی دوره‌های زمستان1401، بهار، تابستان و پاییز1402، 73درصد رشد اسمی و پس از خارج کردن اثر تورم و خارج کردن اثر یک‌درصد افزایش نرخ مالیات ارزش افزوده، 22درصد افزایش داشته است.
همچنین مجموع مانده بستانکاری ابرازی مؤدیان در دوره‌های زمستان1401، بهار، تابستان و پاییز1402 به نسبت مجموع مانده بستانکاری ابرازی مؤدیان در مدت مشابه قبلی یعنی دوره‌های زمستان1400، بهار، تابستان و پاییز1401، از لحاظ اسمی 77 درصد و با خارج کردن اثر تورم در محاسبات و واقعی کردن اعداد، 23 درصد افزایش داشته است. یعنی طلب واقعی مؤدیان از سازمان امور مالیاتی، قبل از وجود سامانه مؤدیان و اظهارنامه پیش‌فرض نسبت به سال قبلش افزایش پیدا کرده است.
این در حالی است که مجموع مانده بستانکاری ابرازی مؤدیان در دوره‌های زمستان1402، بهار، تابستان و پاییز1403 که سامانه مؤدیان و اظهارنامه پیش‌فرض بستر ورود و پردازش اطلاعات معاملات مؤدیان بوده است، به نسبت مدت مشابه قبلی، یعنی دوره‌های زمستان1401، بهار، تابستان و پاییز1402، 7درصد رشد اسمی و پس از خارج کردن اثر تورم و خارج کردن اثر یک‌درصد افزایش نرخ مالیات ارزش افزوده، 19درصد کاهش داشته است.
این موضوع بیانگر این واقعیت است که طراحی و اجرای سازوکار‌های موجود در سامانه مؤدیان و اظهارنامه پیش‌فرض، باعث افزایش تمکین مالیاتی مؤدیان شده است.
توسعه حسابرسی سیستمی
حسابرسی سیستمی به‌عنوان فرآیندی سیستماتیک و منظم تعریف می‌شود که هدف آن ارزیابی، تضمین و بهبود امنیت، کارآیی و موثر بودن سیستم‌های اطلاعاتی است. این فرآیند نه تنها به اطمینان از اطلاعاتی که در دسترس است، بلکه به تجزیه و تحلیل ریسک‌ها و بهبود فرآیند‌های کلان سازمان نیز می‌پردازد. با ارزیابی و بهینه‌سازی فرآیند‌ها و سیستم‌های اطلاعاتی، حسابرسی سیستمی به سازمان‌ها کمک می‌کند تا عملکرد خود را بهبود بخشند و به سرعت به تغییرات بازار پاسخ دهند.
ایجاد دفتر حسابرسی سیستمی و ریسک و تمکین مالیاتی: سازمان امور مالیاتی کشور در راستای تحقق هوشمندسازی و برای تکمیل زنجیره ارائه خدمات مالیاتی فناورانه و محاسبه و مطالبه مالیات به صورت سیستمی، اقدام به ایجاد دفتر حسابرسی سیستمی و ریسک و تمکین مالیاتی برای در دستور کار قرار گرفتن تعیین قواعد حسابرسی سیستمی و صدور اوراق تشخیص یا قطعی سیستمی، تعیین و بازنگری شاخص‌های ریسک، تعیین قواعد به‌کارگیری داده‌ها در تهیه اظهارنامه پیش‌فرض در همه منابع مالیاتی و تولید اظهارنامه برآوردی سیستمی کرد.
اقدامات فوق منجر به دستاورد‌های زیر شد:
- حسابرسی و قطعی‌سازی 100 درصدی اظهارنامه‌های مالیات بر درآمد مستغلات تجاری درحالی‌که پیش از این یک میلیون اظهارنامه به‌صورت ممیز محور موز حدود 118میلیون صورت‌حساب در تیرماه سال1402 به حدود 906میلیون در بهمن1403.
- ثبت موفق 90درصد صورت‌حساب‌های الکترونیک در سامانه مؤدیان در بهمن1403 که این آمار در تیرماه سال گذشته کمتر از 37درصد بوده است.
- رشد 79درصدی تعداد اشخاص فعال در سامانه مؤدیان نسبت به انتهای سال1402.
- افزایش نسبت مالیات اشخاص صادرکننده صورت‌حساب الکترونیک نوع 1و2 به تعداد کل اشخاص بالقوه
- افزایش نسبت مالیات اشخاص صادرکننده صورت‌حساب الکترونیک نوع1و2 به مالیات کل اشخاص بالقوه
تا بهمن‌ماه سال 1403، مؤدیانی که مالیات ایشان 96.5درصد کل مالیات را شامل می‌شود و مؤدی بزرگ به شمار می‌روند، به سامانه مؤدیان متصل می‌شوند و صورت‌حساب الکترونیک ارسال می‌کنند.
- افزایش میانگین نسبت پوشش خرید و فروش مندرج در اظهارنامه‌ها توسط اطلاعات داخل سامانه مؤدیان
- افزایش تعداد شناسه کالا و خدمات نرخ‌گذاری‌شده
یکی از پیش‌نیاز‌های محاسبه سامانه‌ای (سیستمی) مالیات ارزش افزوده، مشخص بودن کالا یا خدمت مورد معامله و همچنین تعیین نرخ مالیات آن بر اساس قانون مالیات ارزش افزوده است. مطابق قانون، تحقق این امر مستلزم تولید شناسه‌های منحصر‌به‌فرد کالا‌ها و خدمات توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت و سپس نرخ‌گذاری به‌صورت متمرکز توسط سازمان امور مالیاتی است. نرخ‌گذاری، یک اقدام پیشینی است که از بروز خطا‌های زیادی در محاسبات جلوگیری می‌کند.
- رشد قابل توجه بدهی ابرازی مالیات ارزش افزوده و کاهش بستانکاری ابرازی
آمار‌ها نشان می‌دهد که مجموع مانده بدهکاری ابرازی مؤدیان در دوره‌های زمستان1401، بهار، تابستان و پاییز1402 به نسبت مجموع مانده بدهکاری ابرازی مؤدیان در مدت مشابه قبلی یعنی دوره‌های زمستان1400، بهار، تابستان و پاییز1401 از لحاظ اسمی 52درصد و با خارج کردن اثر تورم در محاسبات و واقعی کردن اعداد، 3درصد افزایش داشته است.
این در حالی است که مجموع مانده بدهکاری ابرازی مؤدیان در دوره‌های زمستان1402، بهار، تابستان و پاییز1403 که سامانه مؤدیان و اظهارنامه پیش‌فرض بستر ورود و پردازش اطلاعات معاملات مؤدیان بوده است، به نسبت مدت مشابه قبلی، یعنی دوره‌های زمستان1401، بهار، تابستان و پاییز1402، 73درصد رشد اسمی و پس از خارج کردن اثر تورم و خارج کردن اثر یک‌درصد افزایش نرخ مالیات ارزش افزوده، 22درصد افزایش داشته است.
همچنین مجموع مانده بستانکاری ابرازی مؤدیان در دوره‌های زمستان1401، بهار، تابستان و پاییز1402 به نسبت مجموع مانده بستانکاری ابرازی مؤدیان در مدت مشابه قبلی یعنی دوره‌های زمستان1400، بهار، تابستان و پاییز1401، از لحاظ اسمی 77 درصد و با خارج کردن اثر تورم در محاسبات و واقعی کردن اعداد، 23 درصد افزایش داشته است. یعنی طلب واقعی مؤدیان از سازمان امور مالیاتی، قبل از وجود سامانه مؤدیان و اظهارنامه پیش‌فرض نسبت به سال قبلش افزایش پیدا کرده است.
این در حالی است که مجموع مانده بستانکاری ابرازی مؤدیان در دوره‌های زمستان1402، بهار، تابستان و پاییز1403 که سامانه مؤدیان و اظهارنامه پیش‌فرض بستر ورود و پردازش اطلاعات معاملات مؤدیان بوده است، به نسبت مدت مشابه قبلی، یعنی دوره‌های زمستان1401، بهار، تابستان و پاییز1402، 7درصد رشد اسمی و پس از خارج کردن اثر تورم و خارج کردن اثر یک‌درصد افزایش نرخ مالیات ارزش افزوده، 19درصد کاهش داشته است.
این موضوع بیانگر این واقعیت است که طراحی و اجرای سازوکار‌های موجود در سامانه مؤدیان و اظهارنامه پیش‌فرض، باعث افزایش تمکین مالیاتی مؤدیان شده است.
توسعه حسابرسی سیستمی
حسابرسی سیستمی به‌عنوان فرآیندی سیستماتیک و منظم تعریف می‌شود که هدف آن ارزیابی، تضمین و بهبود امنیت، کارآیی و موثر بودن سیستم‌های اطلاعاتی است. این فرآیند نه تنها به اطمینان از اطلاعاتی که در دسترس است، بلکه به تجزیه و تحلیل ریسک‌ها و بهبود فرآیند‌های کلان سازمان نیز می‌پردازد. با ارزیابی و بهینه‌سازی فرآیند‌ها و سیستم‌های اطلاعاتی، حسابرسی سیستمی به سازمان‌ها کمک می‌کند تا عملکرد خود را بهبود بخشند و به سرعت به تغییرات بازار پاسخ دهند.
ایجاد دفتر حسابرسی سیستمی و ریسک و تمکین مالیاتی: سازمان امور مالیاتی کشور در راستای تحقق هوشمندسازی و برای تکمیل زنجیره ارائه خدمات مالیاتی فناورانه و محاسبه و مطالبه مالیات به صورت سیستمی، اقدام به ایجاد دفتر حسابرسی سیستمی و ریسک و تمکین مالیاتی برای در دستور کار قرار گرفتن تعیین قواعد حسابرسی سیستمی و صدور اوراق تشخیص یا قطعی سیستمی، تعیین و بازنگری شاخص‌های ریسک، تعیین قواعد به‌کارگیری داده‌ها در تهیه اظهارنامه پیش‌فرض در همه منابع مالیاتی و تولید اظهارنامه برآوردی سیستمی کرد.
اقدامات فوق منجر به دستاورد‌های زیر شد:
- حسابرسی و قطعی‌سازی 100 درصدی اظهارنامه‌های مالیات بر درآمد مستغلات تجاری درحالی‌که پیش از این یک میلیون اظهارنامه به‌صورت ممیز محور مورد رسیدگی قرار می‌گرفت.
- افزایش استفاده از ظرفیت ماده 97 قانون مالیات‌های مستقیم با استفاده از دیتا‌های دریافتی مؤدیان در اجرای ماده 169 مکرر که منتج به کاهش انتخاب اظهارنامه‌های اشخاص حقوقی برای حسابرسی توسط ادارات امور مالیاتی به حدود 30 درصد و صاحبان مشاغل به حدود 20 درصد شد.
- قطعی‌سازی سیستمی و بدون رسیدگی اظهارنامه‌های مالیات ارزش افزوده.
- تولید اظهارنامه پیش‌فرض مالیات عملکرد صاحبان مشاغل و مالیات ارزش افزوده اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل.
- قطعی‌سازی پرونده‌های مالیات ارزش افزوده بدون اظهارنامه سال‌های 87 تا 1400 اشخاص حقوقی و 87 لغایت 1402 صاحبان مشاغل با استفاده از ظرفیت ضریب کاهشی.
محاسبه سیستمی مالیات ساخت و فروش املاک.