تحلیل راهکارهای برون‌رفت از تله جمعیتی در نشست "سبک زندگی و جمعیت"

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، اهمیت خانواده در تمامی مراحل زندگی، موضوعی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. خانواده به همان میزان که در ثبات شخصیت و حل موفقیت‌آمیز مشکلات به فرد کمک می‌کند، می‌تواند باعث بروز مشکلات بیشتری برای فرد و جامعه باشد و البته تربیت خانواده در شکل‌گیری سبک زندگی ما مؤثر است.

در این میان هر کتابی با هر موضوعی در حوزه سبک زندگی دسته‌بندی می‌شود و نمی‌توان از تاثیر مطالعه بر شکل‌گیری الگوهای زیست انسانی به سادگی عبور کرد.

اهمیت این موضوع از نگاه مسئولان برگزاری سلسله نشست‌های گوشه نقد دور نماند و نشستی با عنوان «سبک زندگی و جمعیت» با حضور فاطمه کلانی و حسین مروتی، از پژوهشگران حوزه خانواده و جمعیت در سومین روز از نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.

تلاش برای عبور از تله جمعیتی

فاطمه کلانی، محقق حوزه خانواده، طی سخنانی به پیشینه‌ای از سیاست‌های جمعیتی در ایران و جهان اشاره کرد و گفت: تا قبل از سال 1960 میلادی، جوامع غربی و آمریکایی مانند جوامع شرقی خانواده‌محور بودند. نرخ باروری در این جوامع 4 فرزند بود.

او ادامه داد: بنا به دلایل گوناگون مثل انقلاب صنعتی، مسائل فمینیستی و... نرخ باروری کاهش یافت اما در جوامع شرقی همچنان مثل قبل فرزندآوری رواج داشت. این موضوع اسباب نگرانی جوامع غربی را فراهم کرد و آن‌ها دو راهکار را در پیش گرفتند: نخست تشویق جامعه خود به فرزندآوری و دیگری ترغیب جوامع شرقی به سمت شعار فرزند کمتر، زندگی بهتر. بر اساس شواهد در پیشبرد راهکار دوم بسیار موفق بودند و مصادیق آن به‌خوبی در جوامع گوناگون نمایان است.

کلانی تصریح کرد: سال 1365 با نرخ باروری (شش و نیم) 6.5 فرزند، در ایران انفجار جمعیتی رخ داد. سال 1368 سیاست کنترل جمعیت آغاز شد و قرار بود طی 22 سال به نرخ باروری 4 فرزند برسیم. این هدف بسیار زودتر از زمان موعد محقق شد و در عرض 3 سال به این رقم رسیدیم اما سیاست کنترل جمعیت متوقف نشد و همچنان ادامه داشت. همین مسئله باعث شد ما نرخ جانشینی را هم رد کنیم؛ به گونه‌ای که نرخ باروری در حال حاضر (یک و شش‌دهم)1.6 است و جمعیت ایران در حال کاهش است.

این محقق حوز خانواده به تله جمعیتی اشاره کرد و گفت: هر کشوری وارد تله جمعیتی شود جمعیت آن کشور سالمند قطعی خواهد بود و صدها سال طول خواهد کشید تا از این بحران خارج شود. نرخ باروری در تله جمعیتی (یک و پنج‌دهم) 1.5 فرزند و کم‌تر از آن است.

کلانی خاطرنشان کرد: در حال حاضر جامعه ایران تنها یک‌دهم با تله جمعیتی فاصله دارد. هرچند برخی از استان‌ها مثل استان گیلان هم‌اکنون وارد تله جمعیتی شده‌اند و این مسئله بسیار دردناک و البته ترسناک است.

تبیین الگوی سوم زن ایرانی، راهکاری برای حل بحران جمعیتی

این پژوهشگر درباره دلایل این مسائل بیان کرد: صرفا دلایل اقتصادی موجب کاهش جمعیت نشده است؛ اگر اینگونه بود کشورهای ثروتمند جهان در حال حاضر با بحران جمعیت روبه‌رو نبودند. سبک فردی و موضوعات فرهنگی از ابعاد بسیار مهم مسئله جمعیت است. اصالت فرد مرکز تفکرات نسل امروز است.

کلانی درباره راهکارهای موجود توضیح داد و گفت: الگوی سوم زن به معنای مادری و همسری در کنار حضور اجتماعی است. این اصطلاح نخستین بار از سوی مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) مطرح شد؛ به گمان من این بهترین راهکاری است که می‌توان برای این مشکل در پیش گرفت. بر اساس آیه قرآن زندگی انسان‌ها آمیخته با رنج است؛ اگر سختی فرزندآوری را متحمل نشویم قطعا سختی دیگری به سراغ ما خواهد آمد.

ضرورت توجه به آسیب‌های تک‌فرزندی

در ادامه این نشست، حسین مروتی دلایل کاهش جمعیت را به گونه دیگر بیان کرد و ادامه داد: به اعتقاد برخی‌ها معضلات سبک زندگی از دهه 70 به بعد به دلیل برنامه‌های توسعه آغاز شد و بحران جمعیت شکل گرفت اما به گمان من در همان سال‌های ابتدایی تغییر سبک زندگی در این بحران نقش چندانی نداشت، چون سبک زندگی مؤلفه‌های گوناگونی دارد و صرفاً به نرخ فرزندآوری محدود نمی‌شود.

او همچنین مطرح کرد: عمده بحث کنترل جمعیت در ایران یک بحث سیاسی است نه بحث آماری و جمعیتی. از طرف دیگر همین فردگرایی و اصالت فرد از دل سیاست‌ها متولد شده است و ریشه سیاسی دارد.

این محقق حوزه خانواده اظهار داشت: بحران جمعیتی که پیش روی ماست یک موضوع کاملاً ملی است؛ هر کشوری با هر نوع حاکمیت و سیاستی اگر با این مسئله مواجه شود دچار مشکلات اساسی خواهد شد و نخواهد توانست در مسیر توسعه قدم بردارد. این ماجرا را فراموش نکنیم آسیب‌هایی که تک فرزندی به همراه دارد بسیار خطرناک و غیرقابل جبران است.

سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران 20 تا 30 اردیبهشت ماه 1402 در مصلای امام خمینی (ره) و همزمان به‌صورت مجازی در ketab.ir در حال برگزاری است.