ترجمه؛ جریانی با فراز و نشیب بسیار
تهران - ایرنا - اهمیت ترجمه در دنیای امروز با این سرعت از رشد و حرکت دنیا به طرف ناشناخته‌های بشر، به راستی غیرقابل انکار است. بی شک ترجمه یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین دستاوردهای انسان و پلی برای برقراری ارتباط میان مردم، ملل و فرهنگ‌های گوناگون دنیاست.
سال‌های متمادی، ترجمه جای خود را در دنیا باز کرده است. ترجمه را برگرداندن متن از زبان مبدا به زبان مقصد می گویند و این مهم باید به گونه‌ای صورت بپذیرد که به درستی مفاهیم را انتقال دهد. نظریه‌پردازان ترجمه، معتقدند که ترجمه فعالیتی ذهنی، پیچیده و هدفمند است. فرآیندی به شمار می رود که در جریان آن، برای هر چه بهتر انتقال دادن پیام شناخت کافی از دستور زبان، معناشناسی و همچنین اصطلاحات زبان مرجع لازم است.
جوامع انسانی برای پیشرفت و تکامل، نیازمند تبادل اطلاعات با یکدیگر هستند و ارتباط بین جوامع حیطه وسیعی را شامل می‌شود از جمله ارتباط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، علمی و... که در این میان نمی‌توان از نقش ترجمه در ارتباط میان جوامع چشم‌پوشی کرد.
تاریخچه ترجمه
اگر بخواهیم درباره سابقه ترجمه در ایران بدانیم باید به دوران هخامنشیان بازگردیم. یعنی سال‌های 321 تا 559 قمری که کتیبه‌های هخامنشیان به سه زبان پهلوی، اکدی و ایلامی نوشته می‌شد. در دوره ساسانیان به جهت فعالیت‌های علمی در مراکزی چون جندی‌شاپور آثار زیادی از زبان‌های سانسکریت، یونانی، لاتینی، و سریانی به پهلوی ترجمه شد؛ به همین دلیل هم نخستین ترجمه در ایران را متعلق به عصر خسرو اول انوشیروان ساسانی می‌دانند. درباره معروف‌ترین آثاری که در این دوره ترجمه شده است، هم اتفاق نظر وجود دارد. نخستین اثر ترجمه‌ای مربوط است به ترجمه "پنچه تنتره" یا "کلیله و دمنه" که از سانسکریت به پهلوی ترجمه شد اما در دوره اسلامی ترجمه با قرآن مجید آغاز شد. در این زمان بود که برخی آثار دینی و تاریخی که در ایران باستان موجود بود و بعضا هم به زبان عربی بود به زبان فارسی برگردانده شد. در این زمینه می‌توان به ترجمه‌های متقدم قرآن و تفاسیر و ترجمه تفسیر طبری اشاره کرد. مترجمان مشهوری هم که در این دوره و در حدود سه سده نخست قمری فعالیت می‌کردند، عبارت بودند از: جورجیس‌بن بختیشوع، ربن‌الطبری (اوایل سده سوم)، ابن مقفع (142 قمری) و حنین‌بن اسحاق (298 قمری) و پسرش. ترجمه از عربی به فارسی در دوره‌های بعد هم ادامه پیدا کرد. در واقع بعد از حضور ترک‌ها در ایران، ترجمه از زبان ترکی به فارسی هم رواج پیدا کرد.
درباره ترجمه از زبان‌های اروپایی هم باید به عصر صفویه بازگردیم. با گسترش روابط ایران با کشورهای اروپایی در عصر صفویه ترجمه از زبان‌های اروپایی هم بیشتر شد. در همان زمان هم بود که بسیاری از شاهکارهای ادبیات هندوستان به فارسی برگردانده شد. همه این‌ها جزو تاریخچه ترجمه به حساب می‌آید اما باید گفت، نهضت ترجمه به مفهوم امروزی آن از اواسط دوره قاجار با ورود هیأت‌های نظامی و علمی خارجی به‌خصوص فرانسوی به ایران آغاز شد. تبریز نخستین جایی بود که با داشتن چاپخانه کار ترجمه از آثار عربی را انجام می‌داد. در دوره ناصرالدین شاه نهضت ترجمه با تأسیس دارالفنون رونق گرفت. دارالطباعه و دارالترجمه همایونی به طبع و نشر ترجمه داستان‌های سرگرم‌کننده اروپایی می‌پرداخت که مترجمان دارالفنون ضمن برگرداندن آنها به فارسی، اشعار و کلمات قصار را نیز در ضمن، ترجمه می‌آوردند. اعتمادالسلطنه، محمد طاهر میرزا، میرزا حبیب اصفهانی و فتحعلی آخوندزاده از جمله مترجمان برجسته و مطرح آن دوره بودند.
حکومت مشروطه با خصوصیاتش باعث ترویج روزنامه‌خوانی شد و در این دوره مترجمان به ترجمه آثار پلیسی و عاشقانه روی آوردند اما با آغاز سلطنت محمدرضا پهلوی و همزمان با تشکیل احزاب مختلف سیاسی در سال‌های 1330 و 1340 و گرایش مردم به مسایل سیاسی - اجتماعی، مترجمان به ترجمه متون سیاسی روی آوردند که بخش عمده این ترجمه‌ها از زبان‌های روسی، فرانسوی و انگلیسی صورت می‌گرفت.
اهمیت ترجمه
اهمیت ترجمه در دنیای امروز با این سرعت از رشد و حرکت دنیا به سمت ناشناخته‌های بشر به راستی غیرقابل انکار است. بی شک ترجمه یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین دستاوردهای انسان و پلی برای برقراری ارتباط میان مردم، ملل و فرهنگ‌های گوناگون در گوشه گوشه دنیاست. انتقال دانش و علوم بشری به جز از طریق ترجمه متون به صورت دیگری امکان‌پذیر نیست. از آنجا که بسیاری از افراد تنها به زبان مادری خود تسلط دارند، ترجمه می‌تواند کار انتقال دانش و تجربیات را به خوبی انجام دهد. در حقیقت اگر مقوله‌ای به نام ترجمه وجود نداشت، امید به اینکه سرعت انتقال و تبادل علوم در میان ملل به گونه‌ای باشد که همزمان در هر نقطه از دنیا انسان‌ها بتوانند از آن بهره مند شوند، بسیار ناچیز بود.
ترجمه در ادبیات دارای نقش بسیار مهمی است. بسیاری از افراد خواهان مطالعه آثار کلاسیک موجود در زبان‌های دیگر هستند. در صورتی که قصد کسب اطلاعات در مورد فرهنگ‌های رایج در میان دیگر ملل را داشته باشید، ترجمه از ملزومات است. به عنوان مثال در هند که اقوام بسیار زیادی در آن زندگی می کنند، ترجمه از قدمت بسیار طولانی برخوردار است. متون سانسکریت بارها در این کشور ترجمه شده‌اند یا در ایران کتاب‌های بسیار زیادی از زبان‌های مختلف به زبان فارسی ترجمه شده‌اند. اهمیت این کتاب‌ها در آموزش و اطلاع‌رسانی بر همگان آشکار است.
ترجمه در تجارت هم از آن دست مواردی است که با وجود مرزهای حساس تجاری و اقتصادی در دنیا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ترجمه می تواند خرید و فروش را در میان ملل مختلف ساده‌تر کند. درست است که امروزه زبان انگلیسی به عنوان مهم‌ترین ابزار برای ارتباط ملل مختلف شناخته می‌شود اما تجربه نشان داده در جهان رو به رشد امروزی، انگلیسی به تنهایی کافی نیست. حدود 70 درصد از ساکنان روی زمین هنوز هم از زبان انگلیسی برای ارتباط با هم استفاده نمی‌کنند. در بسیاری از کشورهای قدرتمند همانند چین، ژاپن، روسیه، آلمان و فرانسه، زبان انگلیسی به عنوان زبان اصلی در میان این ملل شناخته نمی‌شود و به همین دلیل ترجمه در این زبان ها از اهمیت بالایی برخوردار است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد در حدود 75 درصد مشتریان تمایل دارند، محصولات مورد نیاز خود را به زبان مادری‌شان خریداری کنند.
گفت وگو با مترجم
"فاطمه مهدیانی" مترجم خبری و آثار ادبی در پاسخ به خبرنگار ایرنا درباره اینکه مترجم چقدر باید به زبان اصلی و زبان مقصد آگاهی داشته باشد، گفت: "تسلط به زبان اصلی لازم هست اما کافی نیست. برای آنکه متن قابل فهم و خواندنی به زبانی دیگر باشد، مترجم حتما باید به زبان مقصد نیز اشراف کافی داشته باشد. البته آنچه ترجمه مترجمی را نسبت به مترجمی دیگر ممتاز می کند، علاوه بر تسلط بر زبان مرجع و اشراف بر زبان مقصد، قدرت قلم، دقت و میزان صبر مترجم است." مهدیانی سپس در پاسخ به این پرسش که آیا لازم است هر مترجمی نسبت به متنی که ترجمه می‌کند، تخصص کامل در آن زمینه خاص داشته باشد، به ایرنا گفت: "انسان مترجم در خلا ترجمه نمی‌کند و مسلما آگاهی او بر متنی که ترجمه می‌کند، لازم است. اما این بدان معنا نیست که مثلا مترجم متن ادبی ضرورتا ادیب و نویسنده باشد. در واقع نیازی نیست، مترجم لزوما نویسنده یا شاعر باشد اما حتما باید دغدغه ادبی و علاقه فرهنگی عمیق داشته باشد."
*س_برچسب‌ها_س*