تعطیلی عمومی به مقدار بالای شاخص تابش فرابنفش ارتباطی ندارد

باشگاه خبرنگاران جوان - تابش فرابنفش یکی از اجزای طیف الکترومغناطیسی خورشید است که با شاخص تابش فرابنفش (از 1 تا 11+) اندازه گیری می‌شود و شدت آن به عوامل متعددی از جمله موقعیت جغرافیایی، ارتفاع، فصل، میزان ابرناکی، رطوبت نسبی، سپیدایی و زاویه تابش خورشیدی بستگی دارد.

به‌تازگی نگرانی‌هایی در مورد مقادیر بالای شاخص تابش فرابنفش در ایران به ویژه در تهران مطرح شده که برخی تعطیلی‌های اخیر را به افزایش شاخص تابش فرابنفش ارتباط داده‌اند و یا پیشنهاد تعطیلی عمومی برای کاهش مخاطرات سلامتی را ارائه کرده‌اند.

این تحلیل کارشناسی با تکیه بر داده‌های ماهواره‌ای امی (Ozone Monitoring Instrument) برای ایران و داده‌های آرشیو تابش فرابنفش سازمان فضایی اروپا برای شهر تهران، به بررسی کارشناسی این موضوع می‌پردازد و استدلال می‌کند که تعطیلی عمومی به دلیل مقادیر بالای شاخص تابش فرابنفش نبوده و در حال حاضر نیز ضرورتی ندارد.

بر اساس داده‌های سنجنده امی برای دوره 20 ساله (2004 تا 2024)، میانگین شاخص تابش فرابنفش در ایران در بازه 5 تا 7 (متوسط تا بالا) قرار دارد. در مناطق کویری مانند یزد و کرمان، این مقدار به 6.5 تا 7.5 می‌رسد، در حالی که در مناطق شمالی (گیلان و مازندران) به 5 تا 6 کاهش می‌یابد. بیشینه مقادیر در تابستان (خرداد تا مرداد) در مناطق کویری به 11 یا بالاتر (فوق العاده خطرناک) رسیده است؛ به ویژه در سال‌های 2018 و 2023 که موج‌های گرمایی شدید رخ داد.

کمینه شاخص تابش فرابنفش در زمستان (دی و بهمن) است و مقدار شاخص تابش فرابنفش در مناطق شمالی به 1 تا 2 (کم) کاهش می‌یابد؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که مقادیر بالای شاخص تابش فرابنفش در ایران عمدتاً در فصول گرم و در مناطق کویری رخ می‌دهد که امری طبیعی برای عرض جغرافیایی ایران (25 تا 38 درجه شمالی) و ارتفاعات بالا است. این مقادیر با الگو‌های جهانی مناطق مشابه (مانند خاورمیانه) همخوانی دارد و به خودی خود یک وضعیت اضطراری نیست.

همچنین بر اساس داده‌های سازمان فضایی اروپا برای دوره 22 ساله (2002 تا 2024)، میانگین شاخص تابش فرابنفش بدون ابر در تهران حدود 6.0 تا 6.5 است، که در تابستان به 8 تا 9 (بالا تا بسیار بالا) و در زمستان به 3 تا 4 (متوسط) می‌رسد. بیشینه مقدار ثبت شده در 30 تیر 1404 (21 July 2025) برابر با 11.2 (فوق العاده خطرناک) بود که در ساعات اوج تابش (10 صبح تا 4 بعدازظهر) رخ داد.

کمینه شاخص تابش فرابنفش در زمستان و روز‌های ابری است و شاخص تابش فرابنفش به 1.5 تا 2 کاهش می‌یابد؛ بنابراین می‌توان گفت شاخص تابش فرابنفش در تهران در تابستان به سطوح بالا و گاه فوق العاده خطرناک می‌رسد، اما این امر محدود به ساعات اوج تابش و روز‌های صاف است. میزان ابرناکی به طور قابل توجهی تابش فرابنفش را در روز‌های ابری کاهش می‌دهد.

بر اساس آنچه گفته شد مقادیر بالای شاخص تابش فرابنفش در ایران و تهران پدیده‌ای فصلی و قابل انتظار است که با اقدامات پیشگیرانه فردی و اطلاع رسانی عمومی به طور مؤثری قابل مدیریت است.

با توجه به دلایل زیر اعلام این موضوع که تعطیلی عمومی در روز‌های پایانی هفته جاری به‌دلیل افزایش مقادیر شاخص تابش فرابنفش بوده است و یا ضرورت اعلام تعطیلی عمومی به دلیل مقادیر بالای تابش فرابنفش، مورد تایید نیست:

1) طبیعی بودن مقادیر بالای شاخص تابش فرابنفش: مقادیر بالای شاخص تابش فرابنفش در تابستان در ایران و تهران با توجه به موقعیت جغرافیایی، ارتفاع و شرایط اقلیمی (تابش شدید خورشید و میزان ابرناکی کم) مورد انتظار است. این مقادیر با مناطق مشابه در جهان (مانند صحرای نوادا یا صحرای عربستان) قابل مقایسه است و به خودی خود یک بحران غیر عادی محسوب نمی‌شود.

2) محدودیت زمانی و مکانی: مقادیر بالای شاخص تابش فرابنفش (بیش از 8) عمدتاً در ساعات 10 صبح تا 4 بعدازظهر و در روز‌های صاف رخ می‌دهد. این محدودیت زمانی امکان مدیریت ریسک را از طریق اقدامات پیشگیرانه بدون نیاز به تعطیلی عمومی فراهم می‌کند.

3) اقدامات پیشگیرانه مؤثر: استفاده از کرم ضد آفتاب (SPF 30 یا بالاتر)، عینک آفتابی، کلاه لبه دار و اجتناب از فعالیت و قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید در ساعات اوج تابش، به طور مؤثری خطرات سلامتی مرتبط با تابش فرابنفش (مانند آفتاب سوختگی یا سرطان پوست) را کاهش می‌دهد. این اقدامات ساده‌تر و کم هزینه‌تر از تعطیلی عمومی هستند.

4) تأثیرات اقتصادی و اجتماعی تعطیلی: تعطیلی عمومی پیامد‌های اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی دارد، از جمله اختلال در فعالیت‌های تجاری، آموزشی و خدمات عمومی. با توجه به اینکه خطرات تابش فرابنفش با اقدامات فردی قابل مدیریت است، تعطیلی عمومی توجیه اقتصادی یا اجتماعی ندارد.

5) پایش و اطلاع رسانی کافی: اطلاع رسانی به موقع از طریق رسانه‌ها و ابزار‌های مناسب می‌تواند آگاهی عمومی را افزایش دهد و نیاز به اقدامات افراطی مانند تعطیلی را بر طرف کند.

راه‌های محافظت در برابر اشه فرابنفش

توصیه می‌شود از طریق تقویت برنامه‌های آموزشی عمومی در مورد خطرات تابش فرابنفش و روش‌های حفاظت فردی از طریق رسانه‌ها و مدارس و نیز نظارت مستمر و ارائه هشدار‌های روزانه شاخص تابش فرابنفش در شهر‌های پرخطر مانند تهران به کاهش مخاطرات ناشی از شاخص تابش فرابنفش پرداخته شود.

همچنین، سیاست گذاری و توسعه شیوه‌نامه‌های ملی به منظور مدیریت ریسک تابش فرابنفش در محیط‌های کاری و ورزشی فضای باز همچون برای کارگران ساختمانی و کوهنوردان به جای تعطیلی عمومی توسط مراجع ذیصلاح پیشنهاد می‌شود؛ و در پایان تعطیلی عمومی به دلیل تأثیرات اقتصادی و اجتماعی گسترده و وجود جایگزین‌های مؤثر، ضرورتی ندارد. تمرکز بر آموزش، پایش مستمر و ترویج اقدامات حفاظتی فردی بهترین راهکار برای کاهش خطرات مرتبط با شاخص تابش فرابنفش است.

منبع: پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور