تقدیر رسمی از سازنده فیلم بدون حجاب

سرویس فرهنگ و هنر مشرق - روز گذشته موزه سینما با انتشار پستی، تولد «غلامرضا موسوی» تهیه‌کننده سینما را تبریک گفت. او نخستین فعال سینمایی پس از انقلاب است که موفق شد فیلمی بدون حجاب رسمی و عرفی را با دریافت پروانه ساخت، تولید و در جشنواره فیلم برلین از آن رونمایی کند.

اما این تهیه‌کننده از چه جایگاهی برخوردار است که می‌تواند با چنین سابقه‌ای که بسیار متاخر است از سوی یک نهاد سینمایی مهم مورد تقدیر واقع شود؟

بررسی تقدیر از ریاست شورای عالی تهیه‌کنندگان به بهانه روز خبرنگار در موزه سینما (مرداد 1401) نشان می‌دهد برخلاف رویکرد سلبی در قبال جواد نوروزبیگی (تهیه‌کننده برادران لیلا) پروژه تطهیر این تهیه‌کننده کلید خورده است. با این اوصاف به تبع مسیر ساختار شکن این تهیه‌کننده، ساختن آثاری خارج از چهارچوب‌های عرفی به تدریج باب خواهد شد.

فعالان سینمایی که پست تمجیدآمیز موزه سینما را دنبال کرده‌اند، در گروه‌های مختلف سینمایی این سئوال را مطرح می‌کردند چرا «سعید روستایی» به دلیل اظهار نظر درباره زیر بار نرفتن اصلاحیه‌های فیلمش که با حجاب رسمی ساخته شده، همراه تهیه‌کننده‌اش روانه دادگاه شدند، اما هیچ مقام سینمایی و قضایی از مهمترین شریک کمپانی فیلمیران انتقاد نمی‌کند و موزه سینما پروژه عادی سازی او را کلید می‌زند.

غلامرضا موسوی سال‌هاست ریاست شورای عالی تهیه‌کنندگان سینما را یدک می‌کشد و در واقع سکاندار مهم یکی از اصناف سینمایی محسوب می‌شود. آیا رویکرد تمجیدآمیز موزه سینما یک پالس به سایر اعضای صنفی شورای عالی است که موسوی ریاست آن را یدک می‌کشد؟ اگر سایر تهیه‌کنندگان به پیروی و تبعیت رئیس صنفشان با پروانه رسمی ساخت فیلمی بدون حجاب عرفی تولید کردند، می‌توان به آنان خرده گرفت؟

روایت کیک محبوب و کیک‌های قبلی سردبیر سیاسی سابق کیهان

«کیک محبوب من» که چندی قبل در جشنواره فیلم برلین از آن رونمایی شد، فیلمی مشترک از بهتاش صناعی‌ها و همسرش است که تهیه‌کنندگی آن را غلامرضا موسوی برعهده دارد. فیلمی که با اخذ پروانه نمایش موفق شد، نخستین اثر سینمایی بدون حجاب رسمی را تولید و روانه جشنواره فیلم برلین کند.

در نخستین روزهای اعلام حضور این فیلم در جشنواره فیلم برلین، سازندگان (صناعی‌ها - مقدم) بیانیه‌ای صادر کردند و در متن آن اشاره شد که ممنوع الخروج هستند و در مصاحبه دیگری ادعا کردند د که این فیلم در ستایش زن، زندگی و آزادی ساخته شده است.

احتمالا اگر سعید روستایی به اندازه چهار پاراگراف فیلمسازان تحت حمایت موسوی، چنین ادعایی را درباره برادران لیلا مطرح می‌کرد، با احکام سنگین‌تری مواجه می‌شد.

تهیه‌کننده فیلم در این فستیوال کاملا جهت‌دار و سیاسی علی رغم ادای سازندگان که ممنوع الخروج هستند، در سالن نمایش فیلم حضور داشت و در پایان فیلم همراه خالقان این اثر را تشویق می‌کرد. با این حال لازم به یادآوری است که سازندگان «برادران لیلا» با حاشیه‌ای به مراتب کمتر از «کیک محبوب من» روانه قضاوت‌های قضایی - سینمایی سنگینی شدند.

پس از آنکه فستیوال برلیناله به پایان رسید تهیه‌کننده فیلم بیانیه‌ای را بدین شرح منتشر کرد: فیلم سینمایی " کیک محبوب من " به تهیه کنندگی اینجانب با رعایت همه اصول قانونی، شرعی و عرفی جمهوری اسلامی ایران ساخته شده است. اما درباره این فیلم که نسخه نهایی آنرا هیچکس در داخل کشور ندیده، مطالبی مبتنی بر اطلاعات نادرست منتشر شده، به همین جهت، برای آگاهی عموم توضیحات کوتاهی را لازم می دانم:

1-"کیک محبوب من" روایت زندگی زنی تنها و مسن است که در مقطع 70 سالگی تصمیم می گیرد زندگی جدیدی را تجربه کند.

2- پیش تولید فیلم در تیر آغاز و طی ماههای مرداد و شهریور 1401 ادامه یافت. برنامه فیلمبرداری بر اساس سن خانم مسن فیلم که در خانه زندگی طبیعی خودش را دارد، در زمان پیش تولید برنامه ریزی شد.

3- خانم بازیگر (شخصیت) فیلم در تمام صحنه های خارج از منزل، با حجاب است و در صحنه های خارج از خانه حتی یک پلان بی حجاب ظاهر نمی شود. بنابراین " قانون حجاب " کاملا رعایت شده است.

4- در صحنه های داخلی منزل شخصیت زن فیلم، با توجه به سن وی که هفتاد ساله است و در فیلم نیز عنوان می شود، از ظرفیت های که برای خانمهای مسن در احکام وجود دارد، استفاده کردیم. با این همه برای احتیاط بیشتر در این صحنه ها، برای خانم بازیگر از کلاه گیس هم استفاده شد.

بنابراین موضوع حجاب در فیلم بسیار جدی تلقی شده و اما، از ظرفیت هایی که در این زمینه برای بانوان مسن وجود دارد، استفاده کرده ایم.

ضمنا برخی تصورکرده اند که ما به دو شکل باحجاب و بی حجاب فیلمبرداری کرده ایم. فیلم یک بار، اما بشکل فوق و با در نظر گرفتن قوانین، اما با استفاده از ظرفیت های فقهی فیلمبرداری شده است.

و سرانجام اینکه فیلم در جشنواره برلین هم به شکل مورد اشاره نمایش داده شد.

با این بیانیه تمام حواشی این فیلم و اصل مسئه ساختارشکنی توسط متولیان نادیده گرفته شد، تجربه نشان می‌دهد این دست فیلم‌ها، برای مخاطب هدف داخلی تولید نمی‌شود و اغلب این آثار برای جشنواره‌های جهانی و پخش‌کننده‌های بین‌المللی ساخته می‌شود و نمایش عمومی (اکران در سالن سینماها) دغدغه اصلی پدیدآورندگان نیست. این نخستین باری نیست که تهیه‌کننده مذکور چنین فیلمی می‌سازد و با فضاسازی از مهلکه حاشیه‌ها می‌گریزد.

موسوی با قصیده گاو سفید، چگونه همه را سیاه کرد؟

«کیک محبوب من» دومین همکاری مشترک غلامرضا موسوی با زوج مقدم - صناعی‌هاست. این مثلث در سال 1398 فیلمی تحت عنوان «قصیده گاو» را ساختند که روایت آن درباره قاضی است که به اشتباه حکم اعدام صادر می‌کند و برای اینکه از عذاب وجدانش کاسته شود با همسر محکوم وارد رابطه می‌شود.

فیلم با نظر منفی دادستانی وقت کل کشور توقیف می‌شود اما در فستیوال‌های بین‌المللی فراوانی شرکت کرده و در نهایت در مجاری غیررسمی منتشر می‌شود. به سادگی می‌توان حدس زد که جوایز نقدی که این فیلم با به چالش کشیدن قضات قوه قضائیه در فستیوال‌های جهانی کسب کرده، چند برابر هزینه‌های تولید فیلم است، چون سازندگان تن به انتشار رایگان آن در فضای غیررسمی دادند.

اما مهمترین حاشیه قصیده گاو سفید حضور این فیلم در جشنواره اورشلیم است که این حضور با تغییر مدیریت سینمایی تقارن پیدا کرد. فیلم به سادگی در جشنواره رژیم جعلی شرکت کرد و تهیه‌کننده بار دیگر با فرافکنی پیامدهای حضور در این جشنواره را نپذیرفت. اما مهمترین حاشیه قصیده گاو سفید حضور این فیلم در جشنواره اورشلیم است که این حضور با تغییر مدیریت سینمایی تقارن پیدا کرد. فیلم به سادگی در جشنواره رژیم جعلی شرکت کرد و تهیه‌کننده بار دیگر با فرافکنی پیامدهای حضور در این جشنواره را نپذیرفت.

تهیه کننده فیلم پس از آنکه اعتراض‌ها به همکاری با جشنواره اورشلیم بالا گرفت در صفحه اینستاگرامش نوشت: «دیشب خبرنگار خبرگزاری صبا تماس گرفت و گفت فیلم قصیده گاو سفید در جشنواره اورشلیم نمایش داده می شود. گفتم خبر را هم اکنون از شما شنیدم. فیلم پخش کننده بین المللی دارد و بعید نیست آنها با خط قرمزهای ما آشنا نیستند فیلم را مجوز حضور داده باشند. با اقای بهتاش صناعی ها تماس گرفتم، او هم بی خبر بود و تعجب کرد. گفت ما هنگامی که دربخش مسابقه برلین بودیم هم از مسئولان جشنواره خواستیم برای این کشور لینگ نگذارند که قابل دسترسی است.

قرار شد ایمیلی به پخش بین‌المللی فیلم بنویسیم و توضیح بخواهیم و همچنین درخواست کنیم فیلم از این جشنواره خارج شود. با توجه به تعطیل یکشنبه و تفاوت ساعت کار، امیدوارم بزودی نتیجه روشن شود.»

پس از این اتفاق مدیران وقت سینما پیگیر ماجرای «قصیده گاو سفید» نشدند و موسوی بازهم موفق شد برای یک همکاری مشترک دیگر با زوج فیلمساز، پروانه ساخت دریافت کرد و آن را بدون حجاب رسمی ساخت.

با این اوصاف معادله فعالیت‌های موسوی زمانی با مجهول‌های بیشتری مواجه می‌شود که متولیان علی رغم تمامی حواشی سیاسی سازندگان، در پیامد ساخت و نمایش قصیده گاو سفید، در جشنواره‌ای کاملا قدغن، به سادگی پروانه ساخت «کیک محبوب من» را صادر کردند.

اما نکته مهمتر این است که چرا یک ارگان سینمایی رسمی با تبریک سالروز تهیه‌کننده‌ای با کارنامه‌ای که توصیف شد، عملیات سفیدسازی او را برعهده می‌گیرد.