تهران بهشت «دودزا» ها شد

از سویی مطابق گزارش سازمان محیط‌زیست، اجرای طرح زوج و فرد از درب منزل تاثیر بسزایی در مهار آلودگی هوای تهران ندارد؛ چراکه منبع اصلی تولید آلاینده جای دیگری است، در عین‌حال لغو فروش قبلی طرح به‌نوعی غش در معامله بوده و تضییع حقوق شهروندی است، همچنین در حالی کارگروه اضطرار بدون وجاهت قانونی چنین تصمیمی را اخذ کرده‌است که حمل‌ونقل عمومی پایتخت توان کافی برای جابه جایی مسافران بیشتر را ندارد. مهرداد تقی زاده، معاون اسبق سازمان حمل‌ونقل ترافیک شهرداری تهران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» اجرای طرح زوج و فرد از درب منزل را بی‌اثر بر آلودگی هوا عنوان و تاکید کرد؛ اجرای این طرح تنها باعث رواج استفاده از موتورسیکلت در شهر شده و از این منظر بر چالش ورود آلاینده‌ها به هوای تهران می‌افزاید.

تضییع حقوق شهروندی یا مهار آلودگی؟

افزایش غلظت ذرات آلاینده در هوای تهران از ابتدای آذر امسال باعث شد تا طرح زوج و فرد از درب منزل در اغلب روزهای گذشته در پایتخت اجرایی شود. این طرح حتی در روزهایی که ادارات دولتی دورکار نبودند و مدارس نیز بازگشایی شدند به اجرا درآمد؛ درحالی‌که این مصوبه تاثیر محسوسی بر کاهش آلودگی هوا نداشت. معاونت حمل‌ونقل شهرداری تهران در اطلاعیه ای خبر از سراسری‌شدن طرح ترافیک در تهران داد. در این اطلاعیه آمده است؛ طبق مصوبه کارگروه اضطرار آلودگی هوا مبنی‌بر اجرای طرح زوج و فرد از درب منزل، حتی با داشتن مجوز طرح ترافیک، خودروهای با پلاک زوج در روز فرد و خودروهای با پلاک فرد در روز زوج حق تردد در محدوده ترافیک تهران را ندارند.

این تصمیم در حالی اخذ شد که مسبوق‌به‌سابقه نبود، همچنین مطابق ماده‌11 مصوبات شورای‌عالی ترافیک شهر تهران برای سال‌1404 فروش روزانه مجوز ورود به محدوده های ممنوعه تردد موضوع این مصوبه برای کلیه وسایل نقلیه در روزهای با کیفیت هوای ناسالم (برای همه گروه‌ها) ممنوع است، اما عدم‌اجازه برای ورود به طرح ترافیک درخصوص خودروهایی که مجوز سالانه یا ماهانه داشتند، سابقه نداشته‌است.

اجرای طرح زوج و فرد از درب منزل و لغو طرح ترافیک های فروخته شده از چند منظر قابل‌انتقاد است؛ در حالی کارگروه اضطرار آلودگی هوا در تمامی جلسات اخیر خود طرح زوج و فرد از درب منزل را به‌عنوان یکی از راهکارهای مقابله با آلودگی هوا انتخاب و تصویب کرده‌است که تمامی مطالعات از سهم محدود خودروهای سواری در آلودگی فعلی شهر تهران خبر می‌دهند. تازه ترین گزارش سازمان محیط‌زیست از کنترل کیفی هوای تهران از آن حکایت دارد که نیروگاه‌ها و خودروهای دیزلی که در جنوب اتوبان آزادگان تردد دارند، بیشترین سهم را در بروز آلودگی هوای پایتخت دارند و نمی‌توان با اجرای طرح زوج و فرد از آلودگی هوای شهر کاست. دومین ایراد به تصمیم اخیر کارگروه اضطرار لغو اجازه تردد خودروهای دارای طرح ترافیک و ملزم‌شدن آنها به رعایت طرح زوج و فرد بود. این در حالی است که خودروهای دارای مجوز طرح ترافیک اجازه تردد در طرح زوج و فرد و طرح اصلی را دارند. در حالی کارگروه اضطرار این تصمیم را اخذ کرده‌است که دارندگان دارای بسته ماهانه و سالانه از قبل نسبت به خرید طرح اقدام‌کرده و هزینه آن را نیز پرداخت کرده‌اند.

در چنین شرایطی لغو این تصمیم به نوعی بی اعتبار‌کردن مصوبات شورای‌عالی ترافیک شهر تهران بوده و از سوی دیگر تضییع حقوق شهروندی است. سومین ایراد مصوبه اخیر سوق‌دادن شهروندان به استفاده از موتورسیکلت است؛ بخشی از شهروندان برای عبور و مرورهای خود در این روزهای آلوده به استفاده از موتورسیکلت روی می آورند، حتی کسانی که موتورسیکلت نیز ندارند، با این دست مصوبات، محدودیت‌ها و زیرپا گذاشتن قوانین موجود، برای حل مشکل به سمت خرید این وسیله نقلیه می‌روند. این درحالی است که یک موتورسیکلت کاربراتوری می‌تواند تا 15‌برابر یک خودروی سواری نوشماره، آلاینده در هوا تولید کند، بنابراین این مصوبه با رونق تردد با موتورسیکلت در نهایت به زیان کیفیت هوای تهران تمام می‌شود.

ایراد چهارم تصمیم اخیر به سوق‌دادن شهروندان به بی قانونی بازمی گردد. درواقع این تصمیم بخشی از شهروندان را به سمت انجام اقداماتی نظیر مخدوش‌کردن پلاک سوق داده و گروهی از شهروندان که به دلایل مختلف چاره ای جز استفاده از خودروی شخصی ندارند، برای ممانعت از جریمه این دست اقدامات را برمی گزینند. این مدل تصمیمات به‌نوعی ترویج بی قانونی شمرده می‌شود. ایراد پنجم درخصوص تصمیم اخیر کارگروه اضطرار مبنی‌بر لغو طرح ترافیک های فروخته‌شده و اجرای طرح زوج و فرد از درب منزل را باید در چالش جدید شهروندان برای جابه جایی های روزانه جست‌وجو کرد. درحالی‌که حمل‌ونقل عمومی ظرفیت کافی برای جابه جایی شهروندان را ندارد و درواقع همین ظرفیت محدود باعث‌شده تا بخش عمده‌ای از شهروندان به استفاده از خودروی شخصی روی آورند، چنین تصمیمی می‌تواند بخشی از مردم را به استفاده اجباری از تاکسی آنلاین سوق دهد که این موضوع نیز به‌رغم تحمیل هزینه، تاثیری بر میزان انتشار آلاینده‌ها در هوا ندارد. این تصمیم گروهی دیگر از شهروندانی را که پیش از این از خودروی شخصی استفاده می‌کردند و توان پرداخت هزینه تاکسی آنلاین را ندارند به استفاده از وسایل نقلیه عمومی سوق داده که این وسایل نیز توان کافی برای پذیرش مسافران جدید را نداشته و به این‌ترتیب گروهی از شهروندان در روزهای آلوده دچار چالش چگونگی جابه جایی در شهر می‌شوند.

طبق مصوبه شورای شهر تهران در روزهای آلوده فقط فروش مجوز «روزانه» طرح ترافیک قابل توقف است، نه مجوز «سالانه»

تصمیم ترافیکی کارگروه اضطرار ناکافی است

پیگیری «دنیای‌اقتصاد» درخصوص وجاهت قانونی تصمیم کارگروه اضطرار مبنی‌بر لغو اثرگذاری طرح ترافیک ماهانه و سالانه در اجرای طرح زوج و فرد از یکی از مدیران با سابقه حوزه شهری از آن حکایت دارد که این مصوبه لازم، اما ناکافی است؛ درواقع کارگروه اضطرار باید اجرای چنین طرحی را از مسیری دیگر پیش‌می‌گرفت. به گفته این مدیر شهری؛ طبق قانون، تعداد، نوع، ساعت و محدوده اجرای طرح ترافیک باید توسط شورای ترافیک تهران یا شورای بالادست آن یعنی شورای‌عالی هماهنگی ترافیک کشور تعیین‌شده و به تصویب برسد، بنابراین به فرض اینکه از نظر حقوقی، حقی برای خریداران مجوز طرح ترافیک ایجاد نشده باشد (اظهارنظر در این‌خصوص نیاز به بررسی کارشناسی دارد) باید اول مصوبه شورای ترافیک یا نهادهای بالادستی اخذ شود و در گام بعدی نیز اطلاع رسانی گسترده انجام شود تا شهروندان بدون اطلاع، خودروی خود را از منزل خارج نکنند و بی‌جهت جریمه نشوند. طرح ترافیک مدت دار از دو نوع در تهران اجرایی می‌شود، بسته طرح ترافیک ماهانه که دارندگان خودرو پیش از آغاز ماه وارد سایت «تهران من» شده و برای خودروی شخصی خود بسته با قیمت مشخص را خریداری‌کرده و برای ورود به طرح مجوز دریافت می‌کنند.

مدل دیگر طرح ترافیک مدت دار نیز طرح ترافیک سالانه است که این طرح شامل گروهی از اقشار می‌شود که این گروه نیز ابتدای دوره با پرداخت کل هزینه، امکان ورود به طرح ترافیک در طول سال را می‌یابند. این گروه شامل: جانبازان، خودروهای حمل‌ونقل عمومی مسافری، باری، آژانس، وانت بار، تاکسی آنلاین، تاکسی گردشی، خودروهای ویژه آموزش رانندگی، خودروی پلاک «ع»، مینی بوس پلاک تهران، اشخاص حقیقی واجد شرایط، خودروی دولتی با پلاک شخصی، خودروهای متعلق به بخش خصوصی، خودروی هیبریدی و خبرنگاران می‌شود. در حالی مصوبه کارگروه اضطرار تردد نیمی از خودروها در شهر را ممنوع کرده‌است که وسایل حمل‌ونقل عمومی پاسخگوی نیاز گروه‌های دارای معلولیت نبوده و این تصمیم از این منظر نیز به‌نوعی تضییع حقوق شهروندی این گروه است که حتی برای تردد در شهر از ابتدای سال هزینه نیز پرداخته اند.

تاکید بر اجرای سختگیرانه طرحی نادرست

مهرداد تقی زاده، معاون اسبق سازمان حمل‌ونقل ترافیک شهرداری تهران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درخصوص اثربخشی اجرای طرح زوج و فرد از درب منزل بر کاهش آلودگی هوا به‌نحوی‌که دیگر خبری از معافیت برای خودروهای دارنده معافیت طرح ترافیک به شکل بسته ماهانه و سالانه نیز وجود ندارد، گفت: به عقیده من تصمیم اخیر مبنی‌بر اجرای طرح زوج و فرد از درب منزل با هدف مهار آلودگی هوا در زمره تصمیمات سطحی نگرانه است که با توجه به گزارش‌های رسمی کارشناسی، در نهایت نیز تاثیری بر مهار آلودگی هوا ندارد. به‌جای ممنوعیت باید به میزانی حمل‌ونقل عمومی در کشور گسترش یابد که شهروندان استفاده از حمل‌ونقل عمومی را بر خودروی شخصی ترجیح دهند، این موضوع نیز تنها با توسعه حمل‌ونقل عمومی رقم می‌خورد که موضوعی زمانبر است، اما برای میان‌مدت نیز مدیریت شهری می‌تواند با افزایش ناوگان مترو و اتوبوس و بهبود خدمات حمل‌ونقل عمومی، مردم را به کاهش استفاده از خودروی شخصی سوق دهد. وی ادامه‌داد: تصمیم‌گیری بدون درنظر گرفتن چالش‌های جانبی و عوارض میان و بلندمدت یکی از بحران‌های اصلی در کشورهای جهان‌سوم است؛ این شیوه تصمیم‌گیری منطبق بر منطق توسعه پایدار نیست و حتی اگر باعث رفع چالش در کوتاه‌مدت شود، مشکلاتی را برای آیندگان رقم می‌زند.

تقی زاده تاکید کرد: طرح زوج و فرد یک نمونه از تصمیمات عجولانه ای بود که بدون درنظر گرفتن عواقب بلندمدت برای پایتخت گرفته شد، تصمیمی که چالش‌های متعددی را در این شهر رقم زد، چالش‌هایی که عواقب آن به‌راحتی قابل‌حل نیست. طرح ترافیک تهران در سال‌1384 و زمانی‌که من معاون حمل‌ونقل ترافیک شهردار وقت تهران (محمدباقر قالیباف) بودم، اخذ شد، درحالی‌که شورای‌عالی ترافیک، شورای‌شهر و بسیاری دیگر با مصوبه طرح زوج و فرد موافق بودند، اینجانب مخالفت خود را با آن اعلام‌کرده و استدلال های لازم در این‌خصوص نیز ارائه شد، اما این دلایل از سوی مدیران وقت پذیرفته نشد و به این‌ترتیب این پیشنهاد به امید کاهش ترافیک در منطقه مرکزی شهر و ایجاد آرامش در این منطقه رای مثبت آورد. تقریبا 6 ماه بعد از اجرای طرح زوج و فرد مدیرانی که آن را به تصویب رسانده بودند، از اثر نداشتن طرح زوج و فرد در کاهش ترافیک مناطقی که طرح در آن اجرا شد خبر دادند، این طرح نه تنها مزایایی را برای شهر تهران به‌همراه نداشت که معایب گسترده‌ای را نیز رقم زد، از جمله مهم‌ترین این معایب عبارت بود از: افزایش تعداد موتورسیکلت در شهر که چالش‌های به‌مراتب بیشتری را برای پایتخت و شهروندان رقم زد.

وی ادامه‌داد: با اجرای طرح زوج و فرد در سال‌1384، یک مرتبه قیمت آژانس هایی که خودرو برای محدوده طرح اصلی و طرح زوج و فرد داشتند، جهش یافت. در این زمان بخشی از شهروندان که خودروی شخصی داشتند به فکر خرید موتورسیکلت افتادند تا بتوانند بدون محدودیت وارد محدوده طرح شوند و این موضوع یکی از دلایل اصلی جهش تعداد موتورسیکلت سوارها در تهران بود. در عین‌حال خانواده هایی که وضعیت مالی خوبی داشتند، نسبت به خرید خودروی دوم با پلاک متفاوت اقدام کردند، بخشی از خانواده های متوسط که یک خودرو داشتند نیز خودروی فرسوده ای با پلاک متفاوت خریدند تا برای ورود به طرح زوج و فرد دچار چالش نشوند. به این‌ترتیب تصمیم برای اجرای طرح زوج و فرد از ابتدا نیز دچار ایراد بود و به همین‌دلیل نیز به نتیجه مطلوب نرسید.

تقی زاده ادامه‌داد: اگر به واقع کارشناسان و تصمیم‌گیران به این نتیجه برسند که اجرای طرح زوج و فرد از درب منزل راهکار حل بحران آلودگی هوا است، طبیعتا می‌توانند با اعلام قبلی و با استرداد وجه خریداران طرح یا انتقال آن به روزی دیگر، طرح ترافیک های پیش‌فروش شده را لغو کنند؛ این در حالی است که تمامی گزارش‌های کارشناسی از بی‌اثری اجرای طرح زوج و فرد حکایت دارد.