جنگل زدایی و انقراض جانوران، شیوع بیماری‌های انسانی را افزایش می دهد

از آنجا که انسان با کاهش جنگل ها و ایجاد زیرساخت های بیشتر، از تنوع زیستی می کاهد، خطر پاندمی بیماریهایی مانند COVID-19 را افزایش می دهد. مدتهاست که بسیاری از بوم شناسان، احتمال می دهند که چنین ارتباطی وجود دارد. مطالعات اخیر نشان می دهد در حالی که برخی از گونه ها در حال انقراض هستند، گونه هایی که توانایی بیشتری برای زنده ماندن و بقا دارند (به عنوان مثال موش ها و خفاش ها)، به احتمال زیاد میزبان عوامل بیماریزای بالقوه خطرناکی هستند که می توانند به انسان منتقل شوند. تجزیه و تحلیل جوامع متعدد زیستی در شش قاره مختلف کره زمین، شواهد فزایندهای مبنی بر ارتباط بالای از دست رفتن تنوع زیستی با شیوع بیماری ها را فراهم آورده است. در واقع چندین دهه است که بوم شناسان، وجود چنین ارتباطی را هشدار می دهند ولی متأسفانه، تا زمانی که جهان درگیر پاندمی COVID-19 و دوره کروناسه نشده بود، به این هشدار و رابطه بین تغییر کاربری زمینها (مثلا جنگل زدایی) و انقراض جانوران با ظهور و شیوع بیماری ها توجه کافی نشد.

در این مقاله که توسط صبا طبرسی (دانشجوی رشته گیاهپزشکی واحد علوم و تحقیقات)، زهرا شیخ رضائی (پزشک و عضو گروه سلامت و طبیعت مؤسسه بومزیستا، کانادا) و علیرضا گلنراقی (عضو گروه گیاهپزشکی واحد علوم و تحقیقات، محقق دانشگاه بریتیش کلمبیا و عضو گروه تنوع زیستی مؤسسه بومزیستا، کانادا) تهیه شده، آمده است: دوره کروناسه و بروز مشکلاتی که هیچ کس تا قبل از آن تصوری از وسعت و شدت آن نداشت، بشر را مجبور کرده است که وجود چنین ارتباطی را جدی گرفته و برای آن چاره اندیشی کند. در این راه، سازمان ملل متحد تلاش دارد تا در آینده، دولت های مختلف جهان را به تلاش برای حفظ بیشتر تنوع زیستی متعهد نماید.

در این زمینه، پژوهشگران زیست شناس مختلف، از جمله ویروس شناسان و بوم شناسان، اخیرا مقاله ای منتشر کرده اند و در آن بر این نکته تأکید دارند که دولت ها می توانند با جلوگیری از جنگل زدایی و تجارت حیات وحش (شامل خرید و فروش و مصرف آنها)، احتمال بروز پاندمی ها را در آینده کاهش دهند. جالب است بدانیم که بیشتر این جانداران حیات وحش، نادر و کمیاب بوده و می توانند میزبان بیمارگرهای بسیار خطرناکی باشند. در حال حاضر، بیشتر تلاشها برای جلوگیری از شیوع بیماریهای جدید، بر توسعه واکسن، تشخیص زودهنگام و مهار آنها تمرکز دارد، اما این مانند درمان علائم بدون پرداختن به علت اصلی بیماری است. با روشن شدن رابطه بین تنوع زیستی و شیوع بیماریها، پژوهشگران به دنبال راههایی برای تغییر رفتار بشر هستند که بتوانند به طور مستقیم، به تنوع زیستی کمک نمایند و خطرات سلامت انسان را کاهش دهند.

(پنگولین ها از جمله مهمترین حیوانات قاچاق در جهان هستند که برای فلسهایشان خرید و فروش می شوند.)

احتمال بروز پاندمی‌ها در حال افزایش است!

تحقیقات قبلی نشان داده است که در چند دهه گذشته، شیوع بیماریهایی مانند سندرم حاد تنفسی (سارس) و آنفلوانزای مرغی که از حیوانات به انسان منتقل می شوند، افزایش یافته است. این پدیده احتمالا نتیجه مستقیم افزایش ارتباط بین انسان، حیات وحش و دام است، زیرا مردم به مناطق توسعه نیافته مهاجرت و سکونت می کنند. بدیهی است که تعاملات انسانی با حیوانات، در مرز گسترش سکونت انسانی به محیط طبیعی بکر (جنگل ها) بیشتر اتقاق می‌افتد. به عنوان مثال، مطالعه اخیر نشان داده است که جنگل‌زدایی و گسستگی زیستگاهی در اوگاندا، برخوردهای مستقیم بین نخستی‌سانان (نخستی سانان یا نخستی ها با بیش از 300 گونه، یکی از متنوع ترین و پرجمعیت ترین گروه پستانداران محسوب می شوند. از جانداران این گروه می توان به میمون ها، لمورها و انسان اشاره کرد) و مردم را افزایش داده است، زیرا نخستی‌سانان برای دستبرد زدن به محصولات کشاورزی، خود را به خطر انداخته و از جنگل خارج شده و مردم نیز برای جمع کردن چوب، وارد جنگل می‌شوند.

یکی از سؤالات اساسی در دهه گذشته این بوده است که آیا کاهش تنوع زیستی (که به طور حتم با گسترش انسان در مرزهای روستایی و محیط طبیعی (جنگل) همراه است)، مجموعه عوامل بیماری‌زایی که می توانند از حیوانات به انسان منتقل شوند را افزایش می‌دهد یا نه؟ نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که پاسخ در بسیاری از موارد مثبت است، زیرا از دست دادن تنوع زیستی (به دلیل جنگل زدایی و تغییر کاربری محیط های طبیعی به شهری) معمولا منجر به جایگزینی گونه‌های معدودی به جای اکثریت گونه های موجود در محیط طبیعی می شود، و این گونه های جایگزین شده می‌توانند میزبان عوامل بیماری‌زایی باشند که به انسان سرایت می کنند.

پژوهشها نشان داد که در این وضعیت، جمعیت برخی پستانداران مانند خفاشها، جوندگان و نخستی‌سانان مختلف افزایش می یابد. پژوهشگران نشان داده‌اند که این الگو، با الگوی شیوع ابولا در آفریقا مطابقت داشته است. بدیهی است که تلاش برای حفظ جنگلها و تنوع زیستی تنها زمانی مؤثر خواهد بود که بتواند به ریشه های فرهنگی و اقتصادی چنین رفتاری بپردازد و آن ها را بر طرف کند. به عبارت دیگر، تا زمانی که مردمان فقیر مناطق روستایی، راهی به جز تخریب جنگلها و شکار برای تأمین مخارج خود و خانواده‌شان را نداشته باشند، از این رفتار مخرب دست نخواهند کشید. در واقع، تنها راه موفقیت، توجه به توسعه پایدار و عوامل مؤثر در آن است. با این حال، بسیار مشخص است که اگر همچنان به این سطح از جنگل‌زدایی، استخراج معدن و توسعه سازماندهی نشده ادامه دهیم، باید شیوع بیشتر بیماریها را انتظار داشته باشیم.

هماهنگی تلاشها

بررسی ها نشان می‌دهد که دانشمندان و سیاست‌گذاران باید رفتار جامع‌تری با مرزهای روستایی با محیط طبیعی و جنگلی داشته باشند و به طور هم زمان، به موضوعات بهداشت عمومی، محیط زیست و توسعه پایدار بپردازند. به دنبال پاندمی COVID-19، بسیاری از دانشمندان و متخصصان حفاظت محیط زیست، بر مهار تجارت حیات وحش تأکید کرده اند؛ صنعتی با ارزش تقریبی سالانه 20 میلیارد دلار در چین، جایی که اولین آلودگی کروناویروس ظاهر شد. پس از شروع پاندمی، چین تجارت خود را به طور موقت متوقف کرد، اما این صنعت، تنها یک قطعه از یک پازل بزرگتر است که شامل شکار، پرورش دام، تغییر کاربری زمین های طبیعی و بوم‌شناسی است.

بازارهای حیات وحش معیشت بسیاری از مردم را تأمین می کند. به علاوه، این بازارها می‌توانند به عنوان نقاط مهمی برای انتقال عوامل بیماری‌زا عمل کنند.

بوم شناسان باید با محققان بیماری های عفونی، کارکنان بهداشت عمومی و پزشکان همکاری نمایند تا تغییرات محیطی را ردیابی کرده و احتمال انتقال عوامل بیماری‌زا از حیوانات (به ویژه حیوانات وحش) به انسان را ارزیابی کنند، و از این طریق، فعالیت های مخاطره آمیز انسان را کاهش دهند. پژوهشگران معتقدند که دولت‌ها می‌توانند با سرمایه‌گذاری و تلاش برای جلوگیری از جنگل‌زدایی و تجارت حیوانات وحشی و هم‌چنین تلاش برای نظارت و پیشگیری، شیوع ویروس های جدید از حیات وحش و دام به انسان را کنترل کنند. تخمین زده می‌شود که هزینه این اقدامات، سالانه 22 تا 33 میلیارد دلار است. این رقم شامل 19.4 میلیارد دلار برای پایان دادن به تجارت گوشت حیوانات وحشی در چین و 9.6 میلیارد دلار برای کمک به جلوگیری از جنگل‌زدایی در نواحی گرمسیری است. این رقم، به مراتب کمتر از هزینه 5.6 تریلیون دلاری است که برای پاندمی COVID-19 برآورد شده است.

نکته اصلی این است که تلاش های دولت و سازمان های بین المللی می‌بایست بر بهداشت عمومی، بهداشت حیوانات، محیط زیست و توسعه پایدار متمرکز شود. آخرین شیوع ویروس ابولا در کشور جمهوری دموکراتیک کنگو، که در سال 2018 شروع شد و در اواسط سال 2020 به پایان رسید، نه تنها ریشه در ماهیت بیماری و عامل آن داشت، بلکه عوامل مهم دیگری از جمله جنگل‌زدایی، استخراج معادن، بی‌ثباتی سیاسی و متعاقبا مهاجرت مردم، در شیوع این بیماری نقش مهمی ایفا کردهاند. بنابراین، هدف اصلی میبایست بر منابعی متمرکز گردد که بیشترین احتمال شیوع بیماریها را دارند. در این مناطق، میبایست به طور مؤثر تعاملات مردم با حیوانات (اعم از وحشی و اهلی) مدیریت گردد. با همکاری صحیح بین بخشها و سازمان های مربوط به بهداشت انسان، بهداشت حیوانات و محیط زیست، می توانیم قبل از شیوع بیماری‌ها، مکانیسم‌های مؤثری برای هشدارهای اولیه تعبیه کنیم.

منبع:

Mallapaty. Scientists call for pandemic investigations to focus on wildlife trade. Nature, 2020

Nazari et al. Man in the Coronaceous period (1): how long will Corona vaccination last in the world? Iranian Students' News Agency. 2021

Tollefson. Why deforestation and extinctions make pandemics more likely. Nature, 2020

انتهای پیام