جهادی از جنس دعا

امام سجاد (ع) اولین امامی بودند که در شرایط خفقان قرار داشتند؛ زیرا امام علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) باوجود همه مشکلات و موانعی که به سبب خلفای زمان با آن مواجه بودند اما خفقان نداشتند و به آشکارا از حق غصب شده شان سخن می‌گفتند؛ اما به دلیل واقعه عاشورا، دوران امام سجاد (ع) با این سه امام بزرگوار متفاوت بود و ایشان به همین دلیل برای انجام رسالت و مأموریت شان شیوه‌ای متفاوت از سه امام قبل در پیش گرفتند.

امام سجاد (ع) برای شناسایی معارف الهی و حق خودشان به جامعه شیوه دعا و نیایش را در پیش گرفتند و در قالب این روش، حقایق را برای مردم آشکار می‌کردند تا حکومت وقت، نتواند مانع ایشان شود.

از آثار درخشان و معروف امام سجاد (ع) که حاصل این شیوه مبارزه بود می‌توان صحیفه سجادیه و رساله الحقوق امام سجاد (ع) نام برد که در آن به ظرافت حقوقی که خودشان بر جامعه، جامعه بر ایشان و سایر افراد بر یکدیگر دارند را ذکر کرده‌اند.

در این رساله امام همه حقوقی که افراد بر یکدیگر دارند را بیان کرده‌اند و تمام حقوقی که تنظیم‌کننده مناسبات میان افراد در نظام اسلامی است را متذکر شده‌اند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد سبحانی نیا، مدیر گروه معارف دانشگاه کاشان، در رابطه با بخشی از این حقوق در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: حق پدر و مادر از مسائلی است که در قرآن مجید و روایات، بسیار روی آن تکیه شده و کمتر موضوعی است که این‌قدر مورد تأکید واقع شده باشد و در چهار مورد در قرآن آیات 83 بقره، 36 نساء، 151 انعام، 23 اسراء و 15 احقاف بعد از توحید و عبودیت خدا، احسان به والدین مطرح شده است. همچنین در آیات 14 لقمان و 15 احقاف تشکر از والدین را مقدمه شکر خداوند برشمرده است.

وی در رابطه با دلایل اهمیت به والدین بیان کرد: یکی از این دلایل این است که والدین به عنوان ریشه و اصل انسان هستند و امام سجاد (ع) در رساله حقوق می‌فرماید: وَ أَما حَق أَبِیکَ فَتَعلَمُ أَنهُ أَصلُکَ وَ أَنکَ فَرعُهُ وَ أَنکَ لَولَاهُ لَم تَکُن فَمَهمَا رَأَیتَ فِی نَفسِکَ مِما یُعجِبُکَ فَاعلَم أَن أَبَاکَ أَصلُ النعمَهِ عَلَیکَ فِیهِ وَ احمَدِ اللهَ وَ اشکُرهُ عَلَی قَدرِ ذَلِکَ وَ لا قُوهَ اِلا بِاللهِ و حق پدرت این است که بدانی او ریشه توست و تو درخت وجود او هستی و اگر او نمی‌بود تو هم نبودی، پس هرگاه در خود چیزی دیدی که پسندیدی، بدان که سرچشمه آن نعمت بر تو، پدرت باشد و خدا را ستایش کن و به همان اندازه سپاسش دار.

وی بابیان اینکه انسان در زندگی نیاز به تذکرهایی دارد که اصل انسان بودن و نیز مخلوق بودنش را فراموش نکند، گفت: انسان نباید فراموش کند که از کجا آمده است و به کجا می‌رود! همچنین نباید فراموش کند که اصل نعمت‌هایی که به او رسیده است از کجا به او داده شده است! اگر انسان این مسائل را فراموش کند و توجه نداشته باشد که اصل این نعمت‌ها از او نیست و از جای دیگر است، ممکن است مغرور شود و ندای «انا ربکم الاعلی» را سر دهد پس لازم است که انسان، سرمنشأ همه نعمت‌ها را بداند و واسطه‌های در رسیدن آن نعمت را نیز مورد سپاس و تشکر قرار دهد.

وی با اشاره به اینکه نقش وراثت در استعدادها بسیار مهم است، بیان کرد: طبق نظر دانشمندان بیولوژیک، بسیاری از استعدادها از طریق ژنتیک و به صورت ارث از پدر و مادر به انسان می‌رسد؛ پس انسان باید بداند که این استعدادهایی که باعث فخر او شده است، از پدر و مادر به او رسیده است و بسیاری از این‌ها چیزی نیست که او برایش زحمت کشیده است پس باید بدان مغرور نشود و خود را ناسپاس پدر قرار ندهد.

استادیار دانشگاه دلیل دیگر این اهمیت را نعمت هستی و حیات از ناحیه والدین بعد از خدا دانست و گفت: در قرآن کریم به نیکی به پدر و مادر زیاد تأکید شده و در چهار مورد از قرآن، بعد از توحید قرار گرفته است در نتیجه از این تعبیرهای مکرر استفاده می‌شود که میان این دو ارتباط و پیوندی است، چون بزرگ‌ترین نعمت، نعمت هستی و حیات است.

والدین سرچشمه محبت هستند

وی تعامل عاطفی فرزندان با والدین را سرچشمه محبت نسل و بقای جامعه دانست و اظهار کرد: جامعه انسانی در حدوث و بقای خود بستگی به محبت نسل دارد که والدین به‌عنوان سرچشمه این محبت شناخته می‌شوند. این سرچشمه همان رابطه و علاقه‌ای است که در بین ارحام رد و بدل می‌شود و کاملاً مشخص است که مرکز این رابطه خانواده است و قوام خانواده از یک طرف به پدر و مادر است و از طرفی دیگر به فرزندان است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی نیا ادامه داد: امیر مؤمنان (ع) فرمود: قُم عَن مَجلِسِکَ لأَبِیکَ وَ مُعَلِمِکَ وَ لَو کُنتَ أَمِیراً؛ در هر مجلسی باشی به احترام پدر و معلمت به پا خیز، گر چه در تخت شاهی نشسته باشی!

وی افزود: شهید مرتضی مطهری در مورد یکی از عوامل توفیقاتش می‌گوید: گاهی که به اسرار وجودی خود و کارهایم می‌اندیشم، احساس می‌کنم یکی از مسائلی که باعث خیر و برکت در زندگی‌ام شده و همواره عنایت و لطف الهی را شامل حال من کرده است، احترام و نیکی فراوانی بوده است که به والدین خود به‌ویژه در دوران پیری و هنگام بیماری کرده‌ام. علاوه بر توجه معنوی و عاطفی تا آنجا که توانائی‌ام اجازه می‌داد باوجود فقر مالی و مشکلات مادی در زندگی‌ام، از نظر هزینه و مخارج زندگی به آنان کمک و مساعدت کرده‌ام.

وی گفت: یکی از فرزندان شهید مطهری نیز در این مورد می‌گوید: هرگاه به فریمان (زادگاه مطهری) سفر می‌کردیم، پدرم تأکید خاص داشتند که ابتدا به منزل پدر و مادرشان بروم. پس از آن اقوامی را که برای دیدن ایشان و خانواده به منزل حاج شیخ می‌آمدند می‌پذیرفتند در موقع روبرو شدن با پدر و مادر دست آنان را می‌بوسیدند و به ما نیز توصیه می‌کردند که دست ایشان را ببوسیم.

وی بابیان اینکه از رسول خدا (ص) درباره حق پدر و مادر بر فرزندان سؤال شد و ایشان در جواب فرمود: «هُما جَنتک و نارُک؛ پدر و مادر بهشت و جهنم تو هستند.»، یادآور شد: نوع رفتار با پدر و مادر در سرنوشت انسان نقش تعیین کننده‌ای دارد و خوش‌رفتاری با آن‌ها سعادت دنیا و آخرت و بدرفتاری با آن‌ها شقاوت دنیا و آخرت را به دنبال دارد.

حقی که نمی‌توانی ادا کنی!

وی بیان کرد: امام سجاد (ع) در مورد حق مادر می‌فرماید: حق مادرت این است که بدانی او تو را چنان برداشته که کسی دیگری را بدان گونه برنگیرد و از میوه دل خود، تو را چنان خورانده که هیچ‌کس دیگری را بدان سان نخوراند و به راستی تو را با تمام وجود خود نگهداری کرده و در این نگهداری به خوش‌رویی و دل‌شادی تو را مواظبت نموده و هر ناگواری و درد و گرانی و نگرانی (دوران بارداری را) تحمل کرده، چنان‌که دست آفات را از تو دور ساخته و تو را بر زمین نهاده و خرسند بوده است که تو سیر باشی و او خود گرسنه ماند و تو جامه پوشی و او برهنه باشد و تو را سیراب کند و خود تشنه ماند و تو را در سایه دارد و خود زیر آفتاب باشد و با بیچارگی خود تو را نعمت بخشد و با بی‌خوابی خود تو را لذت خواب چشاند و شکمش ظرف هستی تو بوده و دامنش پرورشگاهت و پستانش چشمه نوشت و جانش نگهدارت، سرد و گرم دنیا را برای تو و به خاطر تو چشیده است پس به قدرشناسی از این همه او را سپاس‌گزار و این قدردانی را نتوانی جز به یاری و توفیق خداوند.

وی در رابطه با حق فرزند گفت: اما حق فرزندت این است که بدانی او از توست و در این جهان به نیک و بد خویش وابسته به توست و تو با پرورش خوب و رهنمایی او به راه پروردگارش و کمک به او در فرمان‌برداری وی هم درباره خودت و هم در حق او مسئول هستی و بر اساس این مسؤولیت پاداش بری و کیفر بینی، پس در کار فرزند، چنان کسی عمل کن که کارش را در این دنیا به حسن اثر بیاراید و تو به سبب حسن رابطه فی‌مابین و سرپرستی خوبی که از او کرده‌ای و نتیجه‌ای الهی که از او گرفته‌ای نزد پروردگارت معذور باشی.

استادیار دانشگاه بیان کرد: این حقوق زمان و مکان نمی‌شناسد و البته هر چه والدین پیرتر می‌شوند نیازشان به فرزندان بیشتر می‌شود، والدین هنگامی که از فرط پیری، عاجز و زبون شده‌اند و نمی‌توانند به شکل مستقل به زندگی ادامه دهند در این هنگام فرزندان قطعاً می‌توانند رفع نیاز از والدین کنند و تعامل عاطفی خود را با آنان حفظ کنند.

وی افزود: هرچقدر سن پدر و مادر به پیری نزدیک‌تر می‌شود، توجه، محبت و احترام نسبت به آن‌ها باید بیشتر شود. سالخوردگی عوارضی را به دنبال دارد؛ انواع بیماری‌ها به سراغ آن‌ها می‌آید، دل‌نازک می‌شوند، گاهی مثل بچه‌ها کم‌طاقت می‌شوند، لذا نیاز به محبت بیشتری دارند.

وی ادامه داد: خداوند در آیه 23 سوره اسرا می‌فرماید: اگر یکی از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگی رسیدند به آن‌ها اوف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آن‌ها سخنی شایسته بگوی.

آیا با استفاده از این حقوق می‌توان اختلاف نسل را کاهش داد؟

حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی نیا اظهار کرد: یکی از آسیب‌های جامعه ما، اختلافات بین نسل‌ها در زمینه‌های مختلف است که سرچشمه پیدایش مشکلاتی می‌شود که هم می‌توان به‌عنوان آسیب اجتماعی از آن یاد کرد و هم به‌صورت مسائل و بحران‌های خانوادگی به آن توجه داشت.

وی یکی از مهم‌ترین دلایل شکاف بین نسل‌ها را عدم درک متقابل دانست و گفت: جوانان و بزرگ‌سالان از توانایی نداشتن برقراری ارتباط شکایت دارند و هر کدام دیگری را متهم می‌کنند؛ مسن‌ترها از بی‌توجهی‌ها و نادیده گرفتن‌های نسل جوان شکایت می‌کنند و جوان‌ترها نیز حوصله گله و شکایت‌های مسن‌ترها را ندارند.

وی بابیان اینکه برخورد مناسب و سازنده با یک نوجوان و جوان، در گرو رعایت سه اصل مهم جلب اعتماد، فاصله‌زدایی و ذهنیت‌شناسی است، عنوان کرد: جلب اعتماد از ابتدایی‌ترین ابزار والدین فهیم و فرهیخته‌ای است که برای درک فرزند نوجوان و جوان خویش به کار می‌گیرند. جوان و نوجوان باید ما را بپذیرند و تا زمانی که ما را به دیده قبول ننگرند و احساس نکنند آن‌ها را درک می‌کنیم، چیزی از ما نمی‌پذیرند.

استادیار دانشگاه ادامه داد: بااحساس همدلی، جوان و نوجوان احساس می‌کند نه‌تنها بین او و طرف مقابل هیچ فاصله و شکاف طبقاتی وجود ندارد، بلکه رابطه‌ای کاملاً صمیمی و همدلانه وجود دارد.

ای بسا هندو و ترک هم‌زبان ای‌بسا دو ترک، چون بیگانگان

پس زبان محرمی، خود، دیگر است همدلی از هم‌زبانی بهتر است

وی مهم‌ترین دلیل شکاف بین نسل‌ها، ناآگاهی فرزندان از انتظارات والدین دانست و گفت: وقتی فرزند نمی‌داند پدرش چه انتظاری از او دارد، پس نسبت به انجام آن خود را متعهد نمی‌داند. در گذشته والدین مرتب گوشزد می‌کردند در کدام مکان چه رفتاری داشته باشیم و ما را با ارزش‌ها و هنجارها آشنا می‌کردند.

وی با تأکید بر اینکه شناخت حقوق و والدین و فرزندان ما را به درک متقابل سوق می‌دهد، اظهار کرد: نسل جدید نباید نسل بالغ را به جاهل‌بودن، عقب‌ماندگی و سنتی بودن متهم کند، بلکه باید هنر شنیدنش را تقویت کند؛ چراکه نسل بالغ‌بر اساس تجربیات خود حرف‌های زیادی برای نسل جدید دارد.

انتهای پیام