حشاشین و خیابان خواجه نظام الملک
امیرحسین جعفری - پس از پخش سریال حشاشین و ممنوع شدن تماشای آن در ایران، استقبال از این سریال افزایش یافت. علاقه به سریال‌های تاریخی و توجه به تاریخ اصفهان، باعث شد شهروندان اصفهانی نیز توجه زیادی به روایت این سریال داشته باشند. فارغ از درست و غلط بودن روایت این سریال، شروع فیلم از اصفهان و نام بردن از این شهر در موارد متعدد، باعث شد این مساله برای شهروندان جالب شود که چگونه می‌توان...
به جهت بررسی این موضوع، خبرنگاران دنیای اقتصاد اصفهان ضمن حضور در آن محل، به بررسی و تهیه گزارشی از مقبره خواجه نظام الملک و یکی از مهمترین قربانیان ترورهای سیاسی در طول تاریخ ایران پرداختند. برای شروع اول تحقیقی کوتاه در رابطه با خواجه نظام الملک داشتیم؛
«آرامگاه خواجه نظام‌الملک، مقتول به دست ابوطاهر اَرانی (از پیروان خداوندگار الموت، حسن صباح) در بنای دارالبطیخ در نزدیکی محله احمدآباد اصفهان و در کوچه‌ای به نام خواجه نظام‌الملک واقع است. این بنای کوچک و بی‌پیرایه آرامگاهی سلجوقی است و در آن حدوداً ده قبر وجود دارد که به شاهزادگان و بزرگان سلجوقی نسبت داده می‌شوند. بر روی بیشتر آرامگاه‌ها سنگ‌های مرمر نفیس قرارگرفته است و بر روی مدفن خواجه نیز سنگ مرمرین بسیار زیبایی قرار دارد که در اطراف آن کتیبه‌ای مزین به آیه‌الکرسی و کلمات دیگر وجود دارد. مشهور است که خواجه نظام‌الملک و سلطان ملکشاه در این مکان دفن شده‌اند. هرچند که این بنا به شماره 99 در فهرست آثار ملی ایران ثبت‌شده است اما در بین آثار تاریخی اصفهان فراموش‌شده و بی‌رونق باقی‌مانده است. در این مکان خواجه نظام‌الملک و نیز سلطان ملکشاه یکم به خاک سپرده‌شده‌اند. ورودی مجموعه آرامگاه خواجه نظام الملک، طراحی و معماری خاصی ندارد. ناگفته پیداست به دلیل گذر زمان، سنگ‌قبرها عوض‌شده چون عبارات موجود بر روی سنگ قبور این آرامگاه، به شیوه سلجوقیان نگارش نشده که نشان می‌دهد متعلق به آن دوران نیست. لذا نصب آن‌ها را می‌توان به عصر صفوی در اصفهان نسبت داد.»
آغاز مسیر از دفتر روزنامه که در خیابان گلزار شمالی واقع است، همراه با گرمای شدیدی بود که مسیر را سخت‌تر کرد. عبور از پیاده‌روهای باریک خیابان گلزار تا رسیدن به چهارراه و ورود به کوچه‌پس‌کوچه‌های قدیمی خواجه نظام الملک ما را به یک نانوایی رساند که از آن ادامه آدرس را پرسیدیم؛ هرچند بازهم مشخص نشد مقبره کجاست و به گوگل مپ رجوع کردیم. درنهایت گوگل مپ ما را به مقبره خواجه نظام الملک رساند. مقبره‌ای رو به روی یک مسجد کوچک و باصفا که کوچه‌اش آن‌قدر تنگ و سخت بود که خودرو‌ها برای تردد دچار مشکل بودند. تابلویی نیز در مسیر نبود که شهروندان را به این‌سو هدایت کند. شاید اگر خواجه نظام الملک در شهر دیگری به خواب ابدی رفته بود، مقبره معروف‌تری داشت. در ورودی مقبره دو سکو و یک شیر آب بود؛ شیر آبی که با آهن جوش داده‌شده بود که از گزند دزدان در امان باشد و دستگیره‌ای نیز برای باز کردن و جاری شدن آب هم نداشت. درب ورودی بسته بود و تنها یک شماره تلفن در آنجا وجود داشت که پس از تماس گفته شد، تنها در روز‌های جمعه و از ساعت 10 تا 1 می‌توان ازآنجا بازدید کرد. در داخل نیز چندان خبری نبود و فقط مقداری به سر و روی بنا دست کشیده بودند. نه تصویری، نه مجسمه‌ای؛ تنها چند قبر بزرگ در آن‌سوی ساختمان که از پشت نرده‌ها پیدا بود. خواجه نظام الملک، غریبانه در گوشه‌ای خوابیده و نیاز به بازآفرینی تاریخی دارد. مکانی که می‌تواند جنبه گردشگری فرهنگی پیدا کند و با توجه به نزدیکی به محله‌های تاریخی‌تر ازجمله جوباره و کمر زرین، می‌تواند تبدیل به مسیری به‌هم‌پیوسته از تاریخ فراموش‌شده‌ی اصفهان شود. کافی است یک شهروند از انتهای گلزار شمالی به راه بیافتد و پس از نزدیک 40 دقیقه پیاده‌روی، مقبره خواجه نظام الملک، سه منار چهل‌دختران، منار ساربان، دارالضیافه و چند مکان تاریخی دیگر را مشاهده کند.
نکته قابل‌توجه در بررسی میدانی خبرنگاران دنیای اقتصاد اینجا بود که در اطراف آن محله، به‌جز کسانی که سن بالایی داشتند، دیگر افراد از وجود این مقبره بی‌خبر بودند و حتی برای مردم محلی نیز، فرهنگ‌سازی و خبرسازی لازم انجام‌نشده است. فارغ از خواجه نظام الملک، قبر ملکشاه یکم نیز چندان کم‌اهمیت نیست و حضور یک شاه سلجوقی در این محله، قاعدتاً رسیدگی تاریخی بیشتری می‌طلبد.
ملکشاه یکم، سومین و بزرگ‌ترین سلطان سلجوقی و فاتح آناتولی بود که به دنبال پیروزی پدرش، آلب ارسلان درنبرد ملازگرد، امپراتوری بیزانس را از آسیای صغیر بیرون راند. ملکشاه حکومت بر یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های تاریخ ایران را بر عهده داشت. ماندگارترین میراث وی، تنظیم تقویم جلالی است که به نام او و توسط گروهی از ریاضی‌دانان برجسته آن زمان به سرپرستی عمر خیام انجام گرفت.
ملکشاه قلمرو امپراتوری سلجوقی را تا سوریه و میان‌رودان گسترش داد. او در 15 شوال 485 قمری در بغداد درگذشت. ملکشاه علاقه زیادی به ادبیات، علم و هنر نشان داد. از سلطنت او به خاطر مساجد باشکوه در پایتخت خود اصفهان، اشعار عمر خیام و ایجاد تقویم جلالی یاد می‌شود. در دوره پادشاهی وی، مردم او از صلح داخلی و بُردباری مذهبی برخوردار بودند.
سلجوقیانی که پایتختشان اصفهان بوده و قبر شاهشان در کوچه‌پس‌کوچه‌های اصفهان است، نباید سریال‌اش را کشور‌هایی بسازند که هیچ ربطی به آن ندارند و خواجه نظام الملک و سلطان ملکشاه آن‌قدر برای اصفهان از اهمیت تاریخی برخوردارند که ایران با پیش‌دستی از آن‌ها سریال‌ها و مستند‌های فراوان بسازد و از محل قبر آن‌ها نیز استفاده کنند.
--> اخبار مرتبط