حفظ یخچال‌های طبیعی یک استراتژی برای بقاست

اصفهان - رژیم جریان آب حاصل از ذوب یخ، برای میلیاردها نفر در حال تغییر بوده و پیامدهایی مانند سیل، خشکسالی، رانش زمین و افزایش تراز سطح دریاها را به دنبال داشته است.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - بابک ابراهیمی *: هر ساله در 22 مارس، روز جهانی آب به عنوان یک رویداد بین المللی توسط سازمان ملل متحد برگزار می‌شود تا اهمیت آب شیرین و مدیریت پایدار منابع آبی را به جهانیان یادآوری کند.

این روز یک رویداد جهانی برای افزایش آگاهی درباره اهمیت آب و مدیریت پایدار منابع آبی بوده و فرصتی است تا مردم، سازمان‌ها و دولت‌ها درباره چالش‌های مرتبط با آب، مانند کمبود آب، آلودگی و دسترسی نابرابر به آب آشامیدنی سالم گفتگو کنند و اقدامات لازم را برای حل این مشکلات انجام دهند.

شعار روز جهانی آب هر سال بر اساس چالش‌های مرتبط با آب انتخاب می‌شود. برای مثال، شعار سال 2023 شتاب در تغییر برای حل بحران آب بود که بر لزوم اقدام فوری برای حل بحران آب در جهان تأکید داشت.

«حفاظت از یخچال‌های طبیعی» شعار روز جهانی آب سال 2025 نامگذاری شده و حاوی پیام بسیار مهمی در خصوص اثرات گرمایش زمین بر منابع آب است.

گرمایش زمین باعث بالارفتن تراز ارتفاعی مرز برف دائمی و به تبع آن ذوب و عقب نشینی یخچال‌های طبیعی واقع در نقاط مختلف جهان از جمله یخچال‌های واقع در شمالگان، جنوبگان و یخچال‌های کوهستانی شده است. در نتیجه آب‌شدن تدریجی یخچال‌ها، حجم زیادی از آب شیرین که در فرم یخ ذخیره شده است، ذوب شده و ذخایر آب آشامیدنی بسیاری از نقاط زمین را با مخاطره مواجه می‌سازد.

روز جهانی آب فرصتی است برای افزایش آگاهی درباره نقش یخچال‌ها در چرخه آب جهانی، هشدار درباره خطرات ناشی از تغییرات اقلیمی و تشویق به اقدامات عملی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و حفاظت از منابع آبی.

در بخشی از پیام مرتبط با شعار روز جهانی آب آمده است: یخچال‌های طبیعی سریع‌تر از همیشه در حال ذوب شدن هستند. همانطور که سیاره زمین به دلیل تغییرات آب و هوایی گرم‌تر می‌شود، یخ کره در حال کوچک شدن است و شرایط حدی در چرخه آب را غیرقابل پیش بینی تر و شدیدتر می‌کند.

برای میلیاردها نفر، رژیم جریان آب حاصل از ذوب یخ در حال تغییر است و پی آمدهای مانند سیل، خشکسالی، رانش زمین و افزایش تراز سطح دریاها را به دنبال داشته است.

حفظ یخچال‌های طبیعی یک استراتژی برای بقا است و ما باید برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مدیریت پایدارتر آب حاصل از ذوب یخ برای مردم و کره زمین با یکدیگر همکاری کنیم.

در ایران اگرچه شناخت اغلب مردم از واژه یخچال، محدود به پهنه‌های برف و یخ انباشته شده در نواحی کوهستانی می‌گردد، اما به واقع یخچال‌های واقعی در ایران پراکنشی اندک در برخی نواحی کوهستانی مانند تخت سلیمان، اشتران کوه، زردکوه، دنا و... دارند.

بر اساس تعاریف آکادمیک، یک یخچال یک توده طبیعی از یخ است که بر اثر تجمع برف و یخ متراکم و تبلور مجدد آن طی صدها سال شکل گرفته است. یک یخچال، یک سیستم پویاست که در آن تراکم و حرکت یخ مشاهده می‌شود. بر اساس این تعریف پهنه‌های برفی دائمی فاقد حرکت را نمی‌توان به عنوان یخچال در نظر گرفت.

با این حال گرمایش زمین و به تبع آن بالارفتن تراز ارتفاعی مرز برف دائمی باعث ذوب این پهنه‌ها نیز می‌شود. با کاهش این سطوح برفی، میزان بازتابش نور خورشید (آلبدو) کاهش یافته و فرآیند گرمایش زمین در این مناطق تشدید شده و در نتیجه ذخایر آب مناطق کوهستان در فصول سرد به واسطه ذوب و همینطور افزایش نرخ تبخیر، کاهش می‌یابد.

برخی از حقایق مرتبط با وضعیت یخچال‌ها در دنیا می‌تواند اهمیت نام گذاری این روز و نقش یخچال‌ها به عنوان منابع ذخیره آب و همینطور شاخص‌های مهم نشان دهنده گرمایش زمین را به شرح زیر روشن نماید:

یخچال‌های طبیعی نقش حیاتی در تأمین آب شیرین جهان دارند. حدود 70 درصد از آب شیرین زمین به صورت برف یا یخ وجود دارد و نزدیک به 2 میلیارد نفر برای نوشیدن، کشاورزی و تولید انرژی به آب ناشی از یخچال‌ها، ذوب برف و رواناب‌های کوهستانی متکی هستند.

کاهش ذخایر یخچالی می‌تواند به کمبود آب در مناطقی مانند آسیای مرکزی و خاورمیانه بینجامد و تنش‌های اجتماعی و سیاسی را تشدید و علاوه بر آن پایداری اکوسیستم‌ها و حیات گونه‌های گیاهی و جانوری در مناطق خشک و کوهستانی را به مخاطره اندازد.

یخچال‌ها با بازتابش نور خورشید (آلبدو) به خنک شدن زمین و به تبع آن کاهش نرخ گرمایش زمین کمک می‌کنند.

با گرمایش زمین، یخچال‌های طبیعی با سرعت بی‌سابقه ای در حال ناپدید شدن هستند. در سال 2023، یخچال‌های طبیعی بیش از 600 گیگاتن آب از دست دادند که بزرگترین کاهش جرمی است که در 50 سال گذشته ثبت شده است.

افزایش ذوب یخچال‌های طبیعی به طور قابل توجهی به افزایش جهانی تراز سطح دریاها و تهدید نواحی ساحلی کمک می‌کند، به طوری که سطح دریاهای امروزی حدود 20 سانتی متر بالاتر از سال 1900 است و نرخ بالا آمدن سطح آب دریاها در دوره 2006-2015 حدود 2.5 برابر نرخ بالا آمدن سطح آب در دوره 1990-1991 است. ذوب شدن صفحات یخ قطب جنوب می‌تواند باعث بالا آمدن سطح دریاهای آزاد تا 58 متر نسبت به تراز فعلی باشد.

محدود کردن گرمایش زمین به 1.5 درجه سانتی گراد می‌تواند یخچال‌های طبیعی را در دو سوم سایت‌های میراث جهانی نجات دهد.

*دکترای ژئومورفولوژی، معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان