خانواده و ضرورت بازگشت به کارکردهای واقعی
بروجرد - ایرنا - در راستای توان افزایی خانواده طی چند سال اخیر، دولت طرح گفتگوی ملی خانواده را با همکاری انجمن جامعه شناسی کشور به اجرا گذاشته است که معضلات و مشکلات حوزه این اجتماع کوچک را در هر منطقه و استان بصورت بومی و محلی دنبال می کند که اجرای این طرح می تواند در انسجام خانواده و بازگشت این نهاد به کارکردهای واقعی خود بسیار کمک کننده باشد.
آنچه که پژوهشگران حوزه اجتماعی بر آن تاکید دارند این است که خانواده با مشکلات تنشها و فشارهایی مواجه است و در چنین شرایطی خیلی از نهادهای مسئول از نقش ها و کارکرد های اصلی خود دور شده اند و وظیفه خود را به گردن خانواده ها نهاده اند. از جمله اینکه می توان به این نکته مهم اشاره داشت که؛ وابستگی و ماندگاری طولانی مدت فرزندان در خانواده بر اثر بیکاری و نداشتن شغل و فعالیتی که هویت اجتماعی آنها را شکل دهد باعث بروز تنش ها و فشارها و مشکلاتی در دورن خانواده می شود. بعبارتی؛ فرزند تمام نیازها و خواسته هایش اعم از شغل، موقعیت ازدواج و تشکیل خانواده و استقلال و رفاه را یکجا از خانواده مطالبه می کند و خانواده توان پاسخگویی به این همه نیاز را که باید در جامعه موقعیت شان ایجاد شود را ندارد و در نتیجه چنین شرایطی، خانواده مستعد انواع مختلفی از مشکلات و آسیب ها و تنش ها می شود.
بنا بر گفته کارشناسان، مسائل خانوادگی در جامعه حالت خصوصی و شخصی دارند در صورتی که باید آسیب های خانواده علاوه بر مرتفع کردن خلا های قانونی در این زمینه با تقویت نهادهای اجتماعی مورد مداخله قرار گیرند تا بتوان خانواده ای که دچار بحران شده را ساماندهی بخشید.
آنچه که طی سال های در راستای توان افزایی خانواده، مورد توجه قرار گرفته است، مطرح کردن طرح گفت و گوی خانواده است. معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده طی چند سال اخیر طرحی را با عنوان گفتگوی ملی خانواده با همکاری دانشگاهیان، محققان، انجمن های علمی و سازمان های مردم نهاد آغاز کرده است. این طرح در مرحله اول به معضلات خانواده ایرانی به صورت مسئله یابی مشارکتی در 31 استان می پردازد و کارگاه های آموزشی نیز در این راستا در استان های مختلف برگزار شده است.
در استان لرستان نیز تا کنون تعداد 6 کارگاه آموزشی با حضور کارشناسان و اعضای خانواده اعم از مادران، فرزندان، پدران و جلساتی نیز با حضور همه اعضای خانواده اعم از مادر، پدر و فرزند برگزار شده است که فعلا به علت کرونا این کارگاه های نیز متوقف شده است.
تلاش برای بازگشت خانواده به کارکردهای واقعی خودش
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان در این خصوص می گوید: اگر بدنبال تعادل در خانواده و کاستن از مشکلات خانواده هستیم، دیگر نمی توان از خانواده شروع کرد بلکه باید ابتدا بار زیادی را از دوش خانواده برداریم تا با انتقال آن به دوش نهادهای مسئول دیگر، نهاد خانواده بتواند کارکرد های واقعی اجتماعی و عاطفی و انسانی خویش را انجام دهد. بعبارتی نهادهای دیگر که هر یک باید متعهد به انجام وظایف نهادی خود باشند از انجام درست وظایف خودسر باز زده و بارخود را به دوش خانواده نهاده اند و امروزه خانواده زیر بار نهادهای دیگر نمی تواند کارکرد واقعی خود را داشته باشد.
مجتبی ترکارانی ادامه داد: مثلا امروزه آموزش فرزندان، سرمایه گذاری برای آینده فرزندان و پیدا کردن شغل، نگرانی از امنیت فرزندان در محیط های مختلف، حل مشکلات روحی و روانی فرزندان همه مشغله های اصلی خانواده ها شده است در حالیکه هیچ کدام از این مسائل مستقیما وظیفه خانواده نیست ولی بخاطر ضعف نهادهای متولی همگی به دوش خانواده افتاده است.
اقدام دولت با ارائه طرحی به منظور آغازی برای گفت و گو در مورد مشکلات خانواده
این پژوهشگر اجتماعی با تاکید بر اینکه قوی کردن نهادخانواده به کاهش حجم مشکلات خانواده بستگی دارد گفت: طرح گفت و گوی خانواده آغازی برای بحث در مورد خانواده و بین اعضای خانواده و دیگر نهادهای متولی با یکدیگر است. خانواده باید بتواند با نهادهای دیگر وارد گفتگو شود تا این نهادها سهم خود را در رابطه با خانواده بپذیرند و وظایف خود را در قبال خانواده بجا آورند.
ترکارانی یادآور شد: طرح گفتگوی خانواده را با هر هدفی اعم از طرح فرایند گفت و گو در خانواده و یا گفت و گو در مورد مسایل خانواده درنظر بگیریم هر دو از اهمیتی اساسی در جامعه ما برخوردار هستند. به عبارتی گفت و گو در خانواده را می توان هم هدف و هم روش بحساب آورد؛ هدف به این معنا که نفس گفت و گو می تواند یک هدف و یا اکسیر نجات بخش برای جامعه ما باشد که با کسب آن می توانیم صاحب یک فضیلت وتوانمندی وسرمایه شویم و دیگر اینکه گفت و گو می تواند یک ابزار و روش خوب برای طرح و حل بسیاری از مسایل و ایجاد فضای مشارکتی برای همکاری جمعی باشد.
این جامعه شناس گفت: بسیاری از مشاهدات و تحقیقات و یافته ها نشان می دهد که نهاد خانواده دچار مشکلات و آسیب های متعددی شده است وهر یک از دیدگاهها و حوزه های علمی گوناگون از منظر خود به طرح و حل مسایل خانواده می پردازند و کمتر اهل گفت و گو و اشتراک نظر بین خود هستند. با توجه به اینکه مسایل خانواده در ایران ابعاد مختلفی از جمله اجتماعی وسیاسی، حقوقی، روانی و دینی دارد. بنابراین فراهم کردن گفت و گویی با محوریت نگاه جامعه شناختی که هم در طرح مسایل و اولویت بندی آنهاو هم ارایه راهکارها و در سطوح مختلف بین همه کنشگران مرتبط نگاه جامعه شناختی را مقدم بدارد بسیار ضرورت دارد.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان گفت: طرح گفت و گوی ملی بدنبال بسترسازی برای ایجاد چنین فضایی در مورد مسایل خانواده در ایران است. بطوریکه بتوان گروههای مختلف اجتماعی اعم از صاحبنظران و کنشگران و فعالان اجتماعی و سیاستگذاران و کارگزاران دولتی را بر سر این موضوع وادار به گفت و گو کرد. این طرح در فاز اول بدنبال مساله یابی مشارکتی است تا با شناسایی آنهابتواند مقدمه و بستری برای ایجاد یک پویش اجتماعی در سطح ملی برای گفت و گو در مورد خانواده باشد. و درفاز دوم بتواند گفت و گو را در سطح خانواده نهادینه کرد تا شاید گره ای از مشکلات خانواده کاسته شود.
تقدم حل حداقلی مشکلات خانواده بر گفت و گو
این پژوهشگر مسائل احتماعی گفت: آنچه که باید مورد توجه قرار گیرد این است که؛ خانواده اکنون با حجم انبوهی از مشکلات مواجه است که بسیاری از این مشکلات با گفت و گو قابل حل نیستند و بعبارتی ابتدا باید حداقلی از مشکلات این نهاد حل شود و در مرحله بعد با طرح ملی گفت و گو خانواده به انسجامی در این خصوص رسید.
وی با بیان اینکه خانواده امروز به یکی از پر مناقشه ترین نهادها تبدیل شده است گفت: گروهی از تغییر شکل و یا تحول در شکل خانواده صحبت می کنند و گروهی دیگر نیز به نوعی از فروپاشی خانواده صحبت می کنند. دسته ای نیز هر چند در اقلیت، شکل گیری نوعی خانواده مدنی را در ورای تغییر تحولات اخیر می بینند. به هرحال به هرکدام از این رویکردها باور داشته باشیم، تجربه زیسته، مشاهدات، نتایج تحقیقات ویافته ها وضعیت خانواده را در ایران مطلوب نشان نمی دهد. آسیب های اجتماعی مانند طلاق و اعتیاد و فقر سایه خود را برخانواده گسترده است و بیکاری نیز یکی دیگر از این مشکلات است تا جایی که بخاطر حجم بالای مشکلات خانواده اعضای ان تعامل و ارتباط مناسبی باهم ندارند و گفت و گو بین آنها به شدت کاهش یافته است.
نگاهی به وضعیت خانواده در جامعه لرستان
ترکارانی گفت: با وجود اینکه در صحنه ملی و جهانی بخاطر تشدید فرایندهای مدرنیته، خانواده به شدت دچار تحول شده است. این تغییرات در یک جامعه نیمه سنتی - نیمه مدرن مانند لرستان سرعت مضاعفی داشته است. چرا که این جامعه در طول نیم قرن اخیر از یک جامعه روستایی و عشایری (70درصد جمعیت روستایی وعشایری در سال 1355) به سمت یک جامعه با نسبتا شهری (تقریبا 70 درصد جمعیت شهری) رسیده است.
وی بیان کرد: طبیعی است که خانواده نیز در این فرایند گذار از یک جامعه نیز تحول خاص خود را داشته است. بطوریکه خانواده از حالت خانواده گسترده با شکلی که درآن پدر و مادر و فرزندان و بزرگسالان (سه نسل در کنارهم) با یک شبکه خویشاوندی عمیق وگسترده درکنار خود به سمت خانواده هسته ای و یک شبکه خویشاوندی ضعیف و گسترده حرکت کنند. اینجاست که با ضعیف شدن شبکه خویشاوندی افراد توانسته اند تحرک مکانی و اجتماعی بیشتری داشته باشند و درعین حال، آزادی و فرصت بیشتری برای پیشرفت پیدا کرده اند.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان افزود: خانواده حمایت اجتماعی شبکه خویشاوندی را از دست داده و آسیب های اجتماعی نیز در میان خانوارها به شدت رشد پیدا کرده است. رشد سریع تحولات در جامعه لرستان باعث شده که در طول یک یا دونسل شاهد تغییر سبک زندگی افراد افراد از یک سبک زندگی ایلی و عشایری به شهری باشیم. چنین تحولات سریعی باعث شده که این خانواده ها نتوانند خود را با شرایط جدید وفق دهند و به نوعی زیست دوگانه! داشته باشند.
وی افزود: یعنی پایی در شهر و دلی در هوای روستا و عشیره را شاید بتوان توصیف مناسبی برای بسیاری از خانواده ها در جامعه لرستان دانست. این تغییر سریع باعث شده که افراد در عین زندگی درفضای دیگری، هنوز بخشی از داشته های فرهنگی و اجتماعی زیست قبلی را به همراه خود داشته باشد. بنابراین غیر از اینکه سرعت بالای تغییرات اجتماعی و فرهنگی خود میتواند حامل آسیب های ذهنی مانند بی خانمانی ذهن باشد ولی در کنار آن به آسیب های اجتماعی دیگری مانند حاشیه نشینی، طرد اجتماعی و اعتیاد و روسپیگری دامن زده است.
این پژوهشگر گفت: شاید در همین خط سیر تاریخی بتوان رد امروزی بسیاری از مشکلات اجتماعی را پیدا کرد. بیکاری که امروز به معضلی اساسی در میان خانواده تبدیل شده است ریشه در نابرابری های ساختاری جامعه ایران دارد. لرستان گرچه زمانی بخاطر شرایط جغرافیایی و کوهستانی بودن در انزوا قرار داشت ولی امروزه بخاطر نابرابری ساختاری و ساختار ناعادلانه نظام برنامه ریزی کشور و غلبه فرهنگ سنتی محلی بر ساختار اداری به استانی توسعه نیافته بدل شده است.
آنچه مسلم به نظر می رسد این است که دولت طی سال های اخیر به منظور رسیدن انسجام در حوزه خانواده اقداماتی را انجام داده است طرح ملی گفت و گوی خانواده یکی از این موارد است. بر اساس طرح گفتگوی ملی خانواده، انجمن جامعه شناسی ایران در 31 استان تسهیل گرانی را آموزش داده و برای هر استان برنامه ای مبتنی بر نیازها و مسایل آن استان ارایه داده است.
بنا بر گفته کارشناسان و تسهیل گران این طرح، طرح گفت و گوی خانواده آغازی برای آغازی برای بحث در مورد خانواده با اعضای خانواده و دیگر نهادهای متولی با یکدیگر است هنوز در ابتدای راه است ولی می تواند به بازگرداندن خانواده به کارکردهای اصلی خویش موثر باشد و خانوده را از حجم بسیاری از آسیب ها و فشارهایی که توان خانواده را کاسته است، رها کند.
*س_برچسب‌ها_س*