خداداده: نقش تربیتی و آموزشی مساجد قابل‌انکار نیست
بین مسجد، مدرسه، مراکز آموزشی، فرهنگی، هنری و حتی خانواده‌ها به‌لحاظ ساختاری افتراق وجود دارد و به‌لحاظ محتوایی محوریت مسجد بر اساس آموزه‌های قرآنی و تشریح آن برمبنای آخرین دستاوردهای علمی روز است. نقش تربیتی و آموزشی مساجد قابل‌انکار نیست.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، حجت الاسلام کمال الدین خداداده رئیس ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور طی یادداشتی با عنوان «نقش مساجد در تربیت و تعالی خانواده» نوشت: با بررسی آیات نورانی قرآن، در می‌یابیم که نگاه این کتاب آسمانی به مکان مقدسی همچون مسجد، نگاهی ژرف و بنیادین است؛ چرا که در دین مبین اسلام، مساجد مکانی برای اوج گرفتن و رسیدن به قرب الهی و همچنین مکانی مقدس که می‌توان حوائج شرعی و دنیوی را با محوریت آن برآورده کرد. به عبارت دیگر خداوند عزوجل به رهپویان وصال، مکانی چون مسجد را معرفی می‌کند تا از آن به عنوان مکانی جهت اوج گرفتن به سوی معبود استفاده کنند و در عین حال به صورت همزمان از این مکان الهی و مقدس به عنوان مسند قضا، محل تصمیم‌گیری‌های سیاسی، طرح مسائل اجتماعی و فرهنگی مسلمین به طور کلی رتق و فتق امور روزمره خود استفاده کنند.
از این جهت مسجد در میان تمامی عبادگاه‌های ادیان مختلف بی‌نظیر است. اگر نگاهی اجمالی به تاریخ اسلام به ویژه صدر اسلام که پیامبر نور و رحمت حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله که بنیان اولین مسجد عالم اسلام را بنا نهادند، بیاندازیم، در می‌یابیم که مساجد همواره منشأ آثار بزرگ، نهضت‌ها و حرکتهای اسلامی با محوریت مردم بوده است؛ چه سخن زیبایی معمار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) در این خصوص دارند که فرمود: «مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش و حرکتهای اسلامی بوده [است]» (صحیفه امام، ج7، ص67» ملت سرافراز ایران اسلامی نیز در طی تاریخ همواره مساجد را پایگاه معرفت، روشن‌بینی، روشنگری و استقامت ملی قرار داده‌اند، به گونه‌ای که در طی پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن یعنی در دوران پرشکوه دفاع مقدس، مساجد هسته اصلی بسیج عمومی و مردمی بود و امروز نیز جوانان مومن و پرشور مسجدی به صورت خودجوش در لبیک به منویات مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مدظله العالی) در قالب پایگاه‌های مقاومت بسیج و کانونهای فرهنگی هنری مساجد کشور، به مقابله با جنگ نرم و جنگ اقتصادی دشمن برخاسته‌اند. ایشان در اهمیت مساجد و پیوند آن با امور مختلف زندگی بشری چنین می‌فرمایند: «مسجد، مظهر آمیختگی دنیا و آخرت و پیوستگی فرد و جامعه در دیدگاه و اندیشه مکتب اسلام است. با این نگاه، دلهای ما برای مسجد می‌تپد و از شوق و احساس مسئولیت، لبریز می‌گردد.» (مقام معظم رهبری،89/7/20)
ثبت‌نام 4 هزار دانش‌آموز در سامانه بچه‌های مسجد البرزدر عصر حاضر نهادها و اماکنی برای آموزش و تربیت افراد از مدارس گرفته تا فضای مجازی به‌وجود آمده است که هیچ منافاتی با کارکرد مساجد در یادگیری اسلامی افراد ندارد. مسجد پایگاهی است که همواره درطول تاریخ متناسب با تحولات جدید همگام بوده و در دنیای جدید نیز ظرفیت استفاده از فناوری‌های روز برای انتقال کارویژه‌ها را داراست؛ برای‌نمونه در ستاد هماهنگی کانونهای فرهنگی هنری مساجد سامانه‌های مختلفی برای انسجام‌بخشی به امور مسجد مانند بچه‌های مسجد و کانون نشاط، ارائه آموزش‌های جدید و حتی صفحه اکران برای پخش جدیدترین فیلم‌های سینمایی در مساجد وجود دارد و توسعه این مسیر هم‌چنان ادامه دارد.
ازسوی دیگر مسجد در توجه به نقش محوری بانوان در تعالی خانواده و جامعه پیشگام است؛ به عبارت دیگر مسجد برای تمام اعضای خانواده برنامه‌ریزی دارد. بعضاً نسبت به نقش مسجد در رشد خانواده‌ها انتقاد می‌کنند، در حالی که اندیشمندان و صاحبنظران اندیشکده‌های مختلف علوم انسانی معتقد به نقش تربیتی و آموزشی مساجد هستند؛ به عنوان نمونه نشریه علمی و بین‌المللی الحیات متعلق به کشور اندونزی در سال 1401 مقاله‌ای درباره نقش تربیت اسلامی مساجد در ایجاد خانواده شاد و موفق را منتشر کرد و نتایج برآمده از آن نشان می‌دهد که تربیت اسلامی مسجد تأثیر راهبردی و ویژه‌ای در انسان‌سازی، ارتقای سطح دانش خانواده‌ها و درنهایت آمادگی آن‌ها برای پذیرش هنجارهای مذهبی و اجتماعی دارد. بنابراین نقش تربیتی و آموزشی مساجد قابل‌انکار نیست، اما رویکردها برای اجرای بهتر این ساز و کار کمی متفاوت است. به‌لحاظ ساختاری بین مسجد، مدرسه، مراکز آموزشی، فرهنگی، هنری و حتی خانواده‌ها افتراق وجود دارد و به‌لحاظ محتوایی محوریت مسجد براساس آموزه‌های قرآنی و تشریح آن برمبنای آخرین دستاوردهای علمی روز است، اما در سایر ساختارها ممکن است این محتوا منابع اصلی دیگری داشته باشند.
غالباً هرچقدر بین ساختار و محتوا قرابت وجود داشته باشد، یادگیری آن بهتر و مؤثرتر خواهد بود، بنابراین بین این شکل‌های مختلف، مسجد بیشترین قرابت را دارد اما برای تعامل بین مسجد و ساختارهای آموزشی دیگر لازم است زمینه‌سازی، اعتمادسازی و درنهایت فرهنگ‌سازی و هم‌افزایی ویژه صورت بگیرد تا تعامل مستمر با مساجد برقرار شود. در این زمینه ستاد هماهنگی کانونهای فرهنگی هنری مساجد نیز تمام تلاش خود را معطوف به همین بسترسازی، فرهنگ‌سازی و در نهایت جذب افراد از قشرهای مختلف جامعه کرده که نتایج آن در تارنمای این ستاد مشهود است. با این‌حال هم‌چنان ظرفیت‌های زیادی برای گسترش این مقولات وجود دارد و با کمک خداوند متعال و اراده اعضای کانونهای فرهنگی هنری مساجد بهره‌گیری بیشتر از این ظرفیت‌ها و رسیدن به نقطه مطلوب میسر خواهد بود.