خدا برترین الگو برای سربلندی از آزمون عصر غیبت را در کربلا نشان داد
پژوهشگر علوم قرآن و حدیث گفت که بهترین الگو برای سربلندی ما از آزمون سخت غیبت امام زمان (عج) بررسی زندگی اصحاب امام حسین (ع) و نحوه تعامل آنان با امام زمان‌شان است.
خبرگزاری تسنیم امیرمحسن شیخان: به باور شیعه، مهدویت اصلیترین معارف الهی است که خداوند متعال وعده تحقق آن را در قرآن کریم بارها با مفاهیم مختلف بیان کرده است و بهترین خوبان بشر یعنی انبیاء و رسولان (ع) و بر فراز رسولان (ع)، اولوالعزم من‌الرسل را در مسیر تحقق آن قرار داده است. در این باره هر یک از اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) به تبیین معارف مهدویت، آخرالزمان و ظهور پرداختند. احادیثی که درباره کیفیت ولادت امام زمان (عج)، وقایع عصر غیبت، فتنه‌های آخرالزمان و معرفی کیفیت وجود دارد، حجم زیادی از معارف مهدوی را در برگرفته است. در حقیقت هر یک از ائمه (ع) با طرح مباحث مهدویت به دنبال ارائه تصویری صحیح از دوران غیب، آخرالزمان و مسائل مربوط به ظهور بوده‌اند. در این باره گفت‌وگویی را با «احسان پوراسماعیل» استادیار مؤسسه آموزش عالی آرمان رضوی و پژوهشگر علوم قرآن و حدیث ترتیب دادیم.
*چرا عصر غیبت امام زمان علیه‌السلام را عصر امتحان و عصر تمحیص نامیده‌اند؟
امتحان یکی از سنت‌های حتمی خداوند است که از ابتدای خلقت تا قیامت در برابر همه موجودات رخ داده و می‌دهد. قرآن کریم می‌فرماید:«أحسب الناس أن یترکوا أن یقولوا آمنا و هم لا یفتنون؛ و لقد فتنا الذین من قبلهم فلیعلمن الله الذین صدقوا و لیعلمن الکاذبین» (عنکبوت، 2و3) یعنی: آیا مردم گمان می‌کنند همین که بگویند: ایمان آوردیم رها می‌شوند و امتحان نمی‌شوند؟ و به یقین کسانی را که پیش از اینان بودند آزمودیم تا خدا آنان را که راست گفته‌اند و آنان که دروغ‌گویان معلوم دارد. پس در تقدیر الهی آزمایش مؤمن توسط خداوند حتمی است و هدف آن تشخیص اهل ایمان از مدعیان ایمان است.
همانطور که شما اشاره کردید، توصیف عصر غیبت به «عصر امتحان» در فرهنگ دینی به کار رفته است. ابن ابی یعفور می‌گوید از امام صادق علیه‌السلام شنیدم که فرمود: «ویل لطغا العرب من أمر قد اقترب قلت جعلت فداک کم مع القائم من العرب قال نفر یسیر قلت و الله ان من یصف هذا الأمر منهم لکثیر قال لا بد للناس من أن یمحصوا و یمیزوا و یغربلوا و یستخرج فی الغربال خلق کثیر». (شیخ کلینی، الکافی، ج1، ص370) یعنی: وای بر سرکشان عرب، از کاری که به یقین نزدیک است، گفتم قربانت، چند نفر از عرب با قائم علیه‌السلام هستند؟ فرمود: اندکی، گفتم به خدا سوگند عرب‌هایی که ابراز علاقه‌مندی به این کار می‌کنند بسیارند؛ فرمود: باید مردم امتحان، آزمایش و غربال شوند و از ته غربال افراد بسیاری بیرون ریزند.
بنابراین ارزش‌گذاری انسان در نظام الهی بر مبنای آزمایش مطرح می‌شود، دقیقا مانند روش بشر در میزان ارزش‌گذاری‌ها در حیات اجتماعی‌اش؛ مانند: استادی که دانشجوی خود را در قالب امتحان محک می‌زند. غیبت امام عصر علیه‌السلام نیز امروز آزمون یکان یکان شیعه، بلکه همه مخلوقات است تا در پی آن منتظر واقعی شناخته شود که فردا کسی به گزاف مدعی نشود در مسیر درست حرکت کرده است. به عبارت دیگر، خداوند به علم خویش، از سرنوشت انسان آگاه است اما این اتمام حجت در قالب امتحان برای بشر رقم می‌خورد تا فردا مدعی نشود.
* مهم‌ترین امتحان عصر غیبت از نظر شما چیست؟
جدای از این اصل که هر لحظه در پیشگاه خداوند امتحان می‌شویم، مهم‌ترین امتحان عصر غیبت درباره خود امام زمان علیه‌السلام است. در زیارت جامعه کبیره خطاب به اهل‌بیت علیهم‌السلام می‌خوانیم: «و الباب المبتلی به الناس من أتاکم نجا و من لم یأتکم هلک» (شیخ صدوق، الفقیه، ج2، ص613) یعنی: شما اهل‌بیت دروازه آزمایش مردم هستید، هر که نزدتان بیاید، نجات می‌یابد و هر که نیاید، نابود می‌شود. اگرچه این بحث ذیل آیات 58 و 59 سوره بقره و عملکرد بنی‌اسرائیل در «باب حطه» قابل پیگیری است اما در صورتی که ما بعثت نبی مکرم اسلام (ص) را درنظر بگیریم، مردم در قبال پذیرش رسالت او امتحان شدند؛ بعد از شهادت پیامبر، این امتحان در مورد جانشین واقعی او مطرح شد و مسیر جهان اسلام دستخوش انحرافی جدی شد و امروز امتحان ما درباره امام عصر (عج) است.
* هر امتحانی دارای مفادی است، مفاد امتحان عصر غیبت امام زمان علیه‌السلام چه مواردی است؟
پذیرش باورداشت مهدویت اصل اولیه در وظایف ما در عصر غیبت است؛ منابع فریقین از قول پیامبر (ص) نقل کرده‌اند:«من أنکر خروج المهدی فقد کفر» (شیخ حرعاملی، اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات، ج5، ص277 و عسقلانی، لسان المیزان، ج5، ص130) کسی که معتقد نباشد امام عصر ظهور می‌کند، کافر است؛ این یعنی اعتقاد به مهدویت در جرگه ضروریات دین قرار می‌گیرد. در جایی دیگر پیامبر (ص) می‌فرماید: «لو لم یبق من الدنیا الا یوم واحد لطول الله ذلک الیوم حتی یبعث فیه رجلا من ولدی یواطئ اسمه اسمی یملأها عدلا و قسطا کما ملئت جورا و ظلما» (فتال نیشابوری، روضه الواعظین و بصیره المتعظین، ج2، ص261). یعنی: اگر از عمر دنیا یک روز باقی مانده باشد، خداوند آن روز را طولانی می‌کند تا مردی از فرزندان مرا مبعوث کند که اسم او، مانند اسم من است و زمین را پر از عدل و قسط می‌کند، همان‌گونه که پر از ظلم شده بود.
اما این مرحله اول، آنچنان که گفته شد مورد پذیرش فرقه‌های اسلامی است و با نگاه پژوهشی مسأله اصالت مهدویت مورد پذیرش همه ادیان ابراهیمی است؛ پس تکلیف شیعه فراتر از این نوع شناخت‌هاست. اگر باور ما این باشد که امروز به امام زمان علیه‌السلام امتحان می‌شویم باید بیاندیشیم به اینکه چه شاخصه‌هایی می‌تواند در این امتحان مطرح شود.
برترین الگو برای سربلندی از آزمون دوران غیبت
به اعتقاد بنده بهترین الگو برای سربلندی ما از آزمون سخت غیبت امام زمان علیه‌السلام بررسی زندگی اصحاب امام حسین علیه‌السلام و نحوه تعامل آنان با امام زمان‌شان است. باید سرفصلی جدید در سبد مطالعه ما ایجاد شود و در آن عملکرد تک تک صحابه سیدالشهداء علیه‌السلام بازخوانی شود؛ تعاملی با چاشنی معرفت نسبت به امام زمان عصر خویش رمز مانایی اصحاب امام حسین علیه‌السلام در طول تاریخ حیات بشری است تا جایی که هم اکنون حجت آخرالزمان علیه‌السلام هر روز آنان را زیارت می‌کند.
شاخصه مهمی که صحابه امام حسین علیه‌السلام را نسبت به همه ممتاز کرده، اصل پیروی صد در صدی (تبعیت) از حجت خداست و این در عصر ما هنوز کمرنگ است. امام زمان علیه‌السلام در نامه ی خود به شیخ مفید می‌فرماید: «انا غیر مهملین لمراعاتکم، ولا ناسین لذکرکم، ولولا ذلک لنزل بکم اللاواء واصطلمکم الاعداء، فاتقوا الله جل جلاله و ظاهرونا..» (شیخ طبرسی، الاحتجاج، ج2، ص497) یعنی: ما در رسیدگی و سرپرستی شما کوتاهی نکرده و یاد شما را از خاطر نبرده‌ایم که اگر جز این بود، دشواری‌ها و مصیبت‌ها بر شما فرود می‌آمد و دشمنان، شما را ریشه کن می‌کردند؛ تقوا پیشه کنید و ما را پشتیبانی کنید.
معمولا در بین مردم جملات ابتدایی «توقیع مراعات» مشهور است؛ اما برای اینکه به تکلیف خود در عصر غیبت امام پی ببریم باید نامه‌های رسیده از امام عصر (عج) را دقیق و کامل بخوانیم که در آن گنجینه‌ای از علوم و معارف الهی پنهان است. در یاری امام زمان علیه‌السلام به دوستداران اهل‌بیت هیچ شکی نیست، کشور ما چه بسیار که در خطرات و آسیب‌های مختلف توسط دشمنان قسم خورده شیعه به یاری حجت خدا محکم و استوار ایستاده است؛ اما نیک که بنگریم امام عصر علیه‌السلام دو وظیفه مهم از شیعیان می‌خواهد اول اینکه با تقوا باشند و دوم اینکه پشتیبان و نصرت‌دهنده امام زمان خود باشند؛ کسی که پشتیبان امام خویش است به تربیت نسل منتظر می‌پردازد و ضمن خودسازی به دگرسازی مشغول می‌شود.
* شما بر این باورید که اصحاب امام حسین علیه‌السلام با دو عامل "تقوا و یاری امام خود"، موفق به کسب جایگاهی رفیع شدند؟
بله، تقوا باعث می‌شود راه برای سالک جاده انتظار باز شود «من یتق الله یجعل له مخرجا» (الطلاق،2) اولین توقع امام زمان علیه‌السلام از ما این است که به دستورات دین، بی‌کم و کاست عمل کنیم و دوم اینکه در همه حال پشتیبان امام خود باشیم. کسی که به تأسی از اصحاب سیدالشهداء علیه‌السلام همواره حامی حجت خداست فکرش در همه ثانیه‌های زندگی اعتلای نام امام زمان علیه‌السلام در کل هستی است. با این نگرش امام زمان علیه‌السلام فارغ از حزب و جناح و گروه، اولویت اول زندگی منتظر می‌شود و میزان رضایت‌مندی حجت خدا دغدغه اصلی اوست؛ در این وادی «سرزنش‌ها گر کند خار مغیلان، غم مخور» را سرلوحه رفتار خود قرار می‌دهد و چیدمان تمام برنامه‌های زندگی او در مدار خشنودی امام عصر علیه‌السلام است.
اگر ولی زمان به او آموخته است «و أکثروا الدعاء بتعجیل الفرج فان ذلک فرجکم» (شیخ صدوق، کمال الدین، ج2، ص485) یعنی: برای فرج من بسیار دعا کنید که این خود باعث گشایش در کارهای شماست. پس از هر دعا، زیارت و استغاثه‌ای برای تحقق هدف ظهور استقبال می‌کند و نقشی پر رنگ در آن ایفا می‌کند؛ چون به این باور رسیده است که امام زمان علیه‌السلام امام همه هستی است و اگر فرج او محقق شود همه مشکلات بشر حل می‌شود.
شرط نجات شیعه در عصر غیبت
* به نظر شما جامعه در قبال دعای برای فرج که امام عسکری علیه‌السلام می‌فرمایند شرط نجات شیعه در عصر غیبت است، چگونه عمل می‌کند؟
به نظر می‌رسد در رفتارگرایی جامعه حداقل سه نوع نگاه می‌توان دید؛ دسته اول با توجه به شنیده‌های خود از روزگار ظهور فقط منتظر اوضاع بهتری برای زندگی خود هستند. امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: «اذا قام قائم أهل البیت تجمع الیه أموال الدنیا من بطنالأرض و ظهرها، فیقول للناس: تعالوا الی ما قطعتم فیه الأرحام و سفکتم فیه الدماء الحرام، و رکبتم فیه ما حرم الله عزوجل، فیعطی شیئا لم یعطه أحد کان قبله. (غیبت نعمانی، ص237) یعنی: وقتی قائم اهل‌بیت قیام کند، ثروت دنیا از درون و بیرون زمین نزد او جمع می‌شود. در این هنگام به مردم می‌فرماید: بیایید! این همانی است که شما به خاطر آن قطع رحم کردید و در راه آن خون‌های حرام ریختید، و برای به دست آوردن آن هر آنچه را که خدای عزوجل حرام کرده بود مرتکب شدید. پس ثروتی به مردم می‌بخشد که هیچ کس پیش از او چنان ثروتی نبخشیده است.
این سبک از روایات برخی را در سطح ابتدایی تقاضای ظهور امام زمان علیه‌السلام قرار می‌دهد و فرد برای فرج کسی دعا می‌کند که آنچنان ثروتی به مردم می‌بخشد که هیچکس پیش از او نبخشیده است.
سطح دوم دعا برای فرج امام زمان علیه‌السلام از سطح اول کمی بالاتر است و فرد در کنار سایر دعاهای خویش از فرج هم یادی می‌کند؛ در این سطح، غیبت امام عصر علیه‌السلام در مشکلات و ناملایمات زندگی جانمایی می‌شود و فرد دغدغه‌های مختلفی در سر دارد که یکی از آنها پدیده ظهور است.
اما در سطح سوم که معنای انتظار در آن متبلور است اولین و مهم‌ترین خواسته انسان، فرج حجت خدا تعریف می‌شود. اولین چون در کارگاه امام‌شناسی زیارت جامعه، آموخته است «و مقدمکم أمام طلبتی و حوائجی و ارادتی فی کل أحوالی و أموری» یعنی: من در همه نیازها و خواسته‌ها و در همه حالات و امورم، شما را مقدم داشته و جلو می‌اندازم.
این یعنی همان انتظار واقعی که فرد، امام زمان علیه‌السلام را برای خود امام زمان از خداوند متعال درخواست می‌کند؛ چنین کسی حتی اگر در زمان امام باقر علیه‌السلام زندگی کند و سودای یاری به امام زمان علیه‌السلام را در سر داشته باشد مانند کسی است که با شمشیر خود در پیش روی حضرت جنگیده، بلکه بالاتر، به منزله کسی است که همراه ایشان شهید شود؛... القائل منکم أن لو أدرکت قائم آل محمد نصرته کان کالمقارع بین یدیه بسیفه لا بل کالشهید معه...» (شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص644). بنابراین انتظار امام زمان علیه‌السلام در رعایت تقوا، دعای بر فرج و پشتیبانی و یاری همه جانبه از حجت خدا خلاصه می‌شود.
وفای به عهد، شرط رسیدن به لقای امام زمان (عج)/ ماجرای میثاق خدا با انبیاء (ع) در عالم ذر یادداشت | معرفت یا رؤیت امام زمان (ع)؟ انتظار رجعت امام حسین (ع) مانند انتظار ظهور امام زمان (عج)انتهای پیام /