دانشبنیانها به دنبال ثبات می‌گردند
مشکلات عدیده اقتصادی، امروز باوجود رشد روزافزون نرخ طلا و دلار، بر کسی پوشیده نیست و متاسفانه روزبه‌روز مردم شاهد وخیم‌تر شدن اوضاع اقتصادی کشور هستند؛ تورم ترمزبریده کم بود که فیلترینگ هم شرایط را بدتر کرد و موجب تعطیلی بسیاری از کسبوکارهای اینترنتی شد.
در این میان، کم نبودند دانش‌بنیان‌هایی که آسیب‌های جدی مالی دیدند و تا ورطه نابودی کشیده شدند، چرا که هزینه‌هایی چون حقوق نیروی انسانی، خواب سرمایه یا کالا، حق بیمه و مالیات، اجاره دستگاه یا ملک باید به‌صورت ثابت توسط صاحبان کسب‌وکار پرداخت شوند؛ اما با اخلالی که فیلترینگ در فضای کسب‌وکار کشور به وجود آورد، بسیاری از صاحبان این کسب‌وکارها، امکان و توان حداقل فعالیت را نیز ندارند و پای درددل‌شان که بنشینید، از تعطیلی کار و حرف صحبت می‌کنند.
صمت در این گزارش به ارزیابی نقش وام‌های بانکی در توسعه اکوسیستم دانشبنیانها پرداخته است.
رشتههایی که یکشبه پنبه شد
براساس آمار نت‌بلاکس سازمان مردم‌نهاد که رصدکننده امنیت سایبری در کشورها است؛ فیلترینگ منجر به آسیب 5.1 میلیون دلاری در هر ساعت به کسبوکارهای مجازی ایران شد؛ آسیبی که شاید تاریخ بعدها از آن به‌عنوان یک ورشکستگی فراگیر یاد کند. قطعی اینترنت آثار گسترده‌ای بر کسبوکارهای اینترنتی و سایت‌های مختلف دارد و گاهی این آثار مخرب تا مدت‌ها باقی می‌ماند. افزایش ریسک برای سرمایه‌گذاران و توسعه‌دهندگان یا کاهش رتبه سایت‌ها در نتایج موتورهای جست‌وجوگر از جمله این اثرات است.
صاحبان مشاغل اینترنتی که مدت‌ها سعی در به‌دست‌آوردن رتبه در نتایج موتورهای جست‌وجوگر و جذب مشتریان برای افزایش نرخ تبدیل و بهره‌وری بیشتر داشته‌اند، با قطع اینترنت ممکن است تمام مشتریان و کاربران خود را از دست بدهند و این به‌معنای افول دسته‌جمعی کسب‌وکارهایی است که تنها گناه‌شان مدرن بودن و فعالیت بر بستر اینترنت است. براساس گزارش‌های رسمی سازمان تجارت دیجیتال ایران، تنها فیلترینگ اینستاگرام باعث لطمه سنگین به زندگی بین 3 تا 9 میلیون ایرانی شده و بر همین مبنا کارشناسان بسیاری معتقدند که باتوجه به ضرر و زیان هنگفت وارده به اقتصاد دیجیتال کشور و در راستای رعایت حال کسبوکارهای اینترنتی و متقاضیان آنها، دولت باید راه‌حل‌هایی غیر از قطع یا مختل کردن اینترنت را برای پیشگیری التهابات اجتماعی در دستور کار خود قرار دهد.
سرانجام بعد از 2 ماه آسیب شدید مالی به کسب‌وکارها، دولت تصمیم گرفته وامی تا سقف 10 میلیارد تومان به برخی شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق پرداخت کند که فیلترینگ منجر به خسارت جدی به آنها شده است.
جزئیات پرداخت وام به دانشبنیانها
چندی پیش، روح‌الله دهقانی‌فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری اعلام کرد: تسهیلاتی تا سقف 10 میلیارد تومان برای حمایت از کسبوکارهای دانش‌بنیان که در اثر فیلترینگ آسیب شدید مالی دیده‌اند، در نظر گرفته شده است. به‌گفته دهقانی‌فیروزآبادی، صندوق نوآوری و شکوفایی، این وام را در راستای آسیب‌های فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنت به شرکت‌های دانش‌بنیان اعطا خواهد کرد. مهرداد خلیلی، در گفت‌وگو با صمت درباره این تسهیلات گفت: شرکت‌های دانش‌بنیان کسب‌وکار اینترنتی و پلتفرمی نظیر آموزش‌های مجازی و خریدوفروش‌های آنلاین، به‌طورطبیعی در یکی، دو ماه اخیر دچار آسیب شده‌اند، نظیر آموزش‌های مجازی بازی‌های آنلاین و.... حال صندوق نوآوری و شکوفایی براساس رسالتی که دارد، برای این شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق، تسهیلاتی در نظر گرفته که با دستورالعمل خاصی، این تسهیلات حمایتی را با نرخ‌های مناسبی در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد. مدیر تسهیلات و خدمات اهرمی صندوق نوآوری و شکوفایی، بااشاره به معیارهای مهم در ارزیابی برای تخصیص این تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: شرکتی می‌تواند درخواست دریافت وام بدهد که پس از ارزیابی اثبات شود مهر امسال نسبت به مرداد، تعداد کاربران آن کم شده است. در واقع معیار بررسی آسیب دانشبنیانها که کسب‌وکار اینترنتی و پلتفرم داشتند، این است که اگر تعداد کاربر آنها در مهر نسبت به مرداد، 20 درصد کاهش داشته باشد، می‌توانند از این تسهیلات بهره ببرند، همچنین افت حجم ترافیک، معیار آسیب‌دیدگی برای دریافت این تسهیلات خواهد بود. خلیلی خاطرنشان کرد: آسیب‌های وارده به شرکت‌های خلاق با هماهنگی دبیرخانه این شرکت‌ها در معاونت علمی موردبررسی قرار می‌گیرد تا بر این اساس، موردحمایت قرار بگیرند.
تا حد ممکن ارائه وثیقه حذف میشود
مدیر تسهیلات و خدمات اهرمی صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: حداکثر تسهیلات برای شرکت‌های دانش‌بنیان تا سقف 10 میلیارد تومان و برای شرکت‌های خلاق 300 میلیون تومان است. مبلغ تسهیلات هر شرکت، معادل 6 برابر مجموع هزینه‌های حقوق و دستمزد شرکت براساس لیست بیمه مهر 1401 در نظر گرفته شده است. برای شرکت‌های دانش‌بنیان، این تسهیلات تا سقف یک میلیارد تومان به‌طورمستقیم توسط صندوق نوآوری و شکوفایی به شرکت‌ها اعطا خواهد شد. شرکت‌هایی هم که میزان تسهیلات آنها بیش از یک میلیارد تومان باشد، برای دریافت تسهیلات از محل منابع اهرمی صندوق نوآوری و شکوفایی به شبکه بانکی معرفی خواهند شد.
به‌گفته وی، تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان توسط بانک‌ها و شرکت‌های خلاق از طریق صندوق‌های پژوهش و فناوری انجام می‌گیرد. گفتنی است، سود تسهیلات برای شرکت‌های دانش‌بنیان، 12 درصد و برای شرکت‌های خلاق، 9 درصد با بازپرداخت یک ساله است. در تلاش هستیم که وثایق یا پول‌های بلوکه‌شده در بانک تا حد ممکن حذف و وثیقه‌های دیگری نظیر سفته یا چک‌های بانکی جایگزین شوند. در کل، میزان وثیقه با رقم وام متغیر خواهد بود.
خلیلی گفت: همچنین در نظر داریم، پرداخت‌ها یک‌مرحله‌ای و از 2 طریق انجام گیرد. شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی و شرکت‌های خلاق از طریق صندوق‌های پژوهش و فناوری؛ این تسهیلات را دریافت خواهند کرد.
مدیر تسهیلات و خدمات اهرمی صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: موارد بانکی تنفس و بازپرداخت 12ماهه برای شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفته شده و شرکت‌های خلاق هم 3 ماه تنفس دارند. درخواست به‌صورت غیرحضوری از طریق سامانه‌های درج‌شده در سایت صندوق نوآوری شکوفایی انجام خواهد شد و در تلاش هستیم تا 2 هفته آینده، روند آن برای هر شرکت دانش‌بنیان انجام شود.
شفافسازی روند دریافت تسهیلات
در ادامه به بررسی اصول کلی روش دریافت وام و تسهیلات شرکت‌های دانش‌بنیان پرداختیم. سیاوش ملکی‌فر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در ادامه بااشاره به روند دریافت تسهیلات شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: صندوق نوآوری و شکوفایی هم مانند نهادهای مشابه خود در سراسر دنیا کمابیش از تمام ابزارهای تامین مالی استفاده می‌کند و تنها به ارائه وام بسنده نمی‌کند و رویکردهای متفاوتی برای ارائه تسهیلات و خدمات دارد، بنابراین هر شرکت دانش‌بنیان به فراخور نیازمندی که دارد، می‌تواند از این تسهیلات و خدمات بهره‌مند شود. این ابزارها متشکل از 4 خانواده اصلی است؛ یک خانواده مربوط به ابزار وام و تسهیلات است. به این معنا که صندوق مانند بانک‌ها به شرکت‌های دانش‌بنیان وام می‌دهد و طبق برنامه زمان‌بندی تعیین‌شده و موردتوافق، اصل و فرع پول از سوی شرکتی که وام گرفته است، باید به صندوق برگردانده شود. ملکی فر افزود: حال اگر آن شرکت دانش‌بنیان توانست از سودهای کلان بهره‌مند شود، اگر ضرر هم کند، طبق توافق، باید اصل و فرع پول برگردانده شود. در این شرایط، شرکت دانش‌بنیان وام‌گیرنده و صندوق وام‌دهنده است و صندوق در سود و زیان شرکت سهیم نیست، بنابراین در خانواده تسهیلات، ریسک کار بر گردن وام‌گیرنده یا همان شرکت‌های دانش‌بنیان است. به گفته این مقام مسئول،در ذیل خانواده تسهیلات و وام، صندوق نوآوری و شکوفایی به 12 روش به شرکت‌های دانش‌بنیان وام می‌دهد. برای مثال، وام تحقیق و توسعه، به شرکت‌هایی که برای فعالیت‌های تحقیقات و توسعه‌ای خود نیازمند وام هستند، داده میشود. ملکی‌فر گفت: وام قرض‌الحسنه از دیگر انواع وام‌ها در این صندوق است، همچنین شرکت‌هایی که می‌خواهند خط تولید خود را دایر کنند یا گسترش بدهند، وام تولید صنعتی به آنها تعلق می‌گیرد و به شرکت‌هایی که نقدینگی کافی ندارند، وام سرمایه در گردش داده میشود. همچنین به شرکت‌های دانش‌بنیان وام خرید می‌دهیم تا محصول شرکت دانش‌بنیان در بازار به‌فروش برسد. وام خرید محل کار از دیگر وام‌ها است که فرد می‌تواند محل موردنظر خود را رهن کند یا بخرد. معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در ادامه افزود: وام دیگری هم به نام وام اشتغالزایی وجود دارد که فرد وام‌گیرنده باید وثیقه بگذارد. در حقیقت، صندوق باید اطمینان‌خاطر از بازگشت پول داده‌شده را از سوی شرکت وام‌گیرنده کسب کند و مطمئن باشد که در نهایت می‌تواند اصل و فرع پول را برگرداند، به‌همین دلیل وثایق گوناگون از چک و سفته تا سند ملک یا سهام حتی ضمانتنامه تعهد پرداخت بانکی را هم دریافت می‌کند. به‌گفته وی، در کل باید به این موضوع اشاره کرد که از آنجایی که اعتبار شرکت دانش‌بنیان نوپا برای صندوق به اثبات نرسیده است، وام بدون وثیقه داده نمی‌شود، اما وثایق متنوعی را برای هر وام دریافت می‌کند. ملکی‌فر در ادامه درباره یکی دیگر از انواع تسهلات قابل ارائه به دانشبنیانها گفت: از دیگر خدمات در خانواده تسهیلات مورد نظر برای فعالان این حوزه، ارائه ضمانتنامه‌های بانکی برای همه شرکت‌های دانش‌بنیان است، در واقع صندوق در این خدمت، ضمانتنامه‌های بانکی موردنیاز شرکت‌های دانش‌بنیان را از طریق سیستم بانکی در اختیار آنها می‌گذارد. برای مثال، اگر یک شرکت دانش‌بنیان با یک شرکت بسیار بزرگ قرارداد همکاری امضا کند، به‌طورقطع از سوی طرف قرارداد خود، نیازمند یک تا 2 ضمانتنامه است. وی افزود: به‌طورمعمول این ضمانتنامه‌ها از طریق بانک صادر میشود، حال زمانی که شرکت دانش‌بنیان برای دریافت این ضمانتنامه به بانک مراجعه می‌کند، طبق رقم ضمانتنامه، 10 درصد آن باید در بانک بلوکه شود. در این شرایط، شرکت دانش‌بنیان باید این پول را از سرمایه در گردش خود بیرون بکشد و در بانک بلوکه کند و بدون استفاده به بانک تحویل دهد. معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی افزود: صندوق نوآوری و شکوفایی در خدمتی دیگر به هر شرکت دانش‌بنیانی که نیازمند ضمانتنامه بانکی است، نیمی از کل پول بلوکه‌شده را پرداخت می‌کند و شرکت می‌تواند نیمی از پول را به چرخه تولید خود برگرداند. به گفته ملکی فر، شرکت‌ها برای دریافت این خدمت، نیازمند هیچ سفته، امضا و وثیقه‌ای نیستند. در این تسهیلات، علاوه بر اینکه 50 درصد سپرده از سوی صندوق گذاشته، 30 درصد هم در نرخ کارمزد تخفیف داده میشود.
سخن پایانی
باتوجه به مقایسه‌ای اجمالی میان آنچه در صندوق‌های مالی و اعتباری ایران و کشورهای پیشرو رخ می‌دهد، بیشتر این صندوق‌ها در کشورهای توسعه‌یافته به شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای فروش محصولات کمک می‌کنند و به‌نوعی ماهیگیری را یاد آنها می‌دهند؛ حال از حق که نگذریم، در 5 الی 6 سال گذشته حمایت‌های بجایی از دانشبنیانها در کشور از سوی نهادهای دولتی و صندوق‌های مالی و اعتباری و بانک‌ها شده که قابل‌تقدیر است، اما بسیاری از صاحبان این شرکت‌ها، خواهان امنیت در کسب‌وکارشان هستند و این تسهیلات را به چشم مسکن‌های دوره‌ای می‌بینند. بیشتر صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان معتقدند آنچه موجب حمایت و کمک به یک شرکت دانش‌بنیان در گام نخست میشود، ایجاد زیرساخت‌های مناسب در فروش محصولات در بازار هدف است؛ زیرساخت‌هایی که ثبات را در کسب‌وکارها به‌ارمغان بیاورند. وام‌ها و تسهیلات به‌تنهایی نمی‌توانند کارگشای مشکلات آنها در مسیر تولید و کسب درآمد باشند.