«وین» علیه «قاهره»
پایان توافق قاهره را شاید بتوان اصلی‌ترین دستاورد صدور قطعنامه شورای حکام علیه ایران دانست. نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که از روز چهارشنبه در وین پایتخت اتریش آغاز به کار کرد، روز پنج‌شنبه به صحنه تنش زایی و تکرار آنچه دو دهه پیش بر پرونده هسته‌ای ایران گذشت، تبدیل شد. اقدامی که می‌تواند صف‌بندی‌های موجود را تحت‌تاثیر قرار داده و وضعیت فعلی را که به‌اندازه کافی آکنده...
صدور قطعنامه ضدایرانی
فشار غرب بر ایران در مورد برنامه هسته‌ای‌اش در حال افزایش است، بدون هیچ نشانه‌ای از بازگشت احتمالی به مذاکرات. پنج‌شنبه 29 آبان‌ماه، پیش‌نویس قطعنامه ضدایرانی 3 کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس با همراهی آمریکا با فشار محور غربی در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تصویب رسید. بر اساس گزارش الجزیره، تروئیکای اروپایی و آمریکا پیشنهاد‌دهندگان این قطعنامه بودند. این در حالی است که ایران پیش‌تر درباره هرگونه اقدام خصمانه در شورای حکام آژانس به محور غربی هشدار داده بود.
به گزارش خبرگزاری رویترز، دیپلمات‌های حاضر در جلسه غیرعلنی گفتند که شورای حکام 35عضوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز پنج‌شنبه قطعنامه‌ای را تصویب کرد که در آن ادعا شده است که ایران باید با «همکاری کامل و فوری» وضعیت ذخایر اورانیوم غنی‌شده 60درصدی و مراکز اتمی بمباران‌شده خود (توسط آمریکا در جریان جنگ تحمیلی 12روزه علیه تهران) را به این نهاد اطلاع دهد. در این قطعنامه آمده است که «ایران باید بدون تاخیر، اطلاعات دقیقی در مورد ارزیابی مواد و تاسیسات هسته‌ای خود در اختیار آژانس قرار دهد و تمام دسترسی‌های لازم برای تایید صحت آن اطلاعات را به آن اعطا کند.»
از 35 عضو شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، 19 عضو به این قطعنامه سیاسی رای مثبت دادند و 3 کشور روسیه، چین و نیجر با آن مخالفت کردند. 12 کشور رای ممتنع دادند و یک کشور نیز در رای‌گیری شرکت نکرد. این در حالی است که کورین کیتسل، نماینده انگلیس در این شورا، در این رابطه عنوان کرد: «بریتانیا، فرانسه، آلمان و ایالات متحده قطعنامه‌ای را برای روشن شدن ماموریت گزارش‌دهی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه می‌دهند و اطمینان حاصل می‌کنند که آژانس گزارش‌های منظمی در مورد پایبندی ایران به عناصر هسته‌ای قطعنامه‌های شورای امنیت که مجددا برقرار شده‌اند، ارائه می‌دهد.» وی بدون محکوم کردن جنگ تحمیلی 12روزه آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه تهران برخلاف تمامی کنوانسیون‌های بین‌المللی و بی‌اشاره به ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای تهران، مدعی شد: «این قطعنامه همچنین عدم پایبندی ایران به تعهدات قانونی خود تحت توافقنامه پادمان‌های ان‌پی‌تی را که همچنان به قوت خود باقی است، یادآوری می‌کند.»
آنچه گذشت
در هفته‌های اخیر، تنش‌ها پیرامون برنامه هسته‌ای ایران افزایش مشهودی داشته است. پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای برجام در سال 2018 و اعمال مجدد تحریم‌ها، ایران در واکنش و به‌تدریج از تعهدات خود در این توافق فاصله گرفت. این در حالی است که طی مدت اخیر اختلاف‌ها میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بالا گرفته بود.
آژانس مدعی است که پس از جنگ 12روزه توانایی بازرسی از سایت‌های هسته‌ای اصلی ایران را نداشته است. تهران البته با توافقی که در قاهره میان سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، منعقد شد، کوشید بر اهتمام خود بر حل مسالمت‌آمیز این مساله انگشت بگذارد. با این همه، رویکرد غیرسازنده تروئیکای اروپایی و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل در پی فعال‌سازی مکانیسم ماشه سبب شد این راهکار دیپلماتیک راه به جایی نبرد. از سوی دیگر، سخنگوی وزارت خارجه فرانسه روز پنج‌شنبه 20 نوامبر اعلام کرد که پاریس، لندن و برلین خواهان بازگشایی باب دیپلماسی با ایران بر سر برنامه هسته‌ای این کشور هستند. پاسکال کونفورو، سخنگوی وزارت خارجه فرانسه، به خبرنگاران گفت که با وجود فشار اروپایی‌ها برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل در ماه سپتامبر، این سه قدرت همواره خواستار حفظ گفت‌وگو با ایران بوده‌اند.
این در حالی است که مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اخیرا بار دیگر تاکید کرد که ایران به دنبال ساخت سلاح اتمی نیست. گروسی در مصاحبه با یک روزنامه اوروگوئه‌ای عنوان کرد: «باید تاکید کنم که ایران در حال حاضر به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست.» مدیرکل آژانس افزود: «چیزی که در حال رخ دادن بوده، این است که ایران در حال توسعه فناوری‌های بسیار پیشرفته‌ای است و بدون توقف، ذخیره اورانیوم با غنای بسیار بالا را افزایش می‌دهد. همه اینها یک اثر و پیامد دارد؛ کشورهای دیگر می‌پرسند که این کار برای چه بوده و هدف نهایی چیست؟»
واکنش‌ها به تنش‌زایی
صدور قطعنامه ضدایرانی شورای حکام، واکنش‌های گسترده‌ای را در پی داشت. روسیه، بلاروس، چین، کوبا، نیکاراگوئه، ونزوئلا و زیمبابوه همزمان با برگزاری نشست شورای حکام آژانس، بیانیه‌ای مشترک صادر کردند. بنا به گزارش‌ها، این بیانیه، حملات اخیر آمریکا و اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای تحت نظارت آژانس در ایران را محکوم کرد. روسیه، چین و نیجر به این قطعنامه رای مخالف دادند و آن را «با انگیزه سیاسی» و «ناسازگار با اصول بی‌طرفی فنی» آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دانستند.
از سوی دیگر، وزیر امور خارجه ایران در واکنش به اقدام سه کشور اروپایی و آمریکا در ارائه تصویب قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید کرد که تفاهم قاهره رسما خاتمه‌یافته تلقی می‌شود. عراقچی در این رابطه گفت: «این کشورها با این اقدام خود و بی‌توجهی به تعاملات و حسن نیت ایران، اعتبار و استقلال آژانس را خدشه‌دار کرده و موجب اخلال در روند تعاملات و همکاری‌های آژانس و ایران می‌شوند.» عراقچی در ادامه افزود: «هرچند پس از انجام اقدام غیرقانونی سه کشور اروپایی در شورای امنیت سازمان ملل برای بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت، تفاهم قاهره عملا دیگر مبنایی در روابط ایران و آژانس در حوزه پادمان نبود، اما طی نامه رسمی به مدیرکل آژانس اعلام شد که این تفاهم دیگر معتبر نبوده و خاتمه‌یافته تلقی می‌شود.»
رضا نجفی، نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قطعنامه شورای حکام را غیرقانونی توصیف و اظهار کرد که این قطعنامه وضعیت فعلی اجرای توافقنامه پادمان توسط ایران را تغییر نخواهد داد. وی در عین حال عنوان کرد که این قطعنامه پیامدهای خاص خود را دارد. نجفی اظهار کرد که وضعیت فعلی نتیجه تجاوز مجرمانه ایالات متحده و رژیم صهیونیستی علیه ایران و همدستی و سکوت سه کشور اروپایی در مورد این حملات است. این در حالی است که کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر امور خارجه ایران، پیش از این اعلام کرده بود که تهران در صورت تصویب قطعنامه، قطعا در سیاست‌های خود بازنگری اساسی انجام خواهد داد.
چشم‌اندازهای پیش رو
تحلیلگران بر این باورند که وضعیت کنونی می‌تواند به چندین سناریو منجر شود. گزینه نخست مبتنی بر تشدید فزاینده تنش‌هاست. بر این اساس، اگر طرفین درگیر نتوانند به زمینه‌ای مشترک برای حل اختلاف‌های موجود برسند، ممکن است رویارویی‌ها بیشتر و بیشتر شود. این امر می‌تواند به افزایش تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی علیه ایران منجر شود. این در حالی است که وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه‌ای به تاریخ 20 نوامبر اعلام کرد افراد، شرکت‌ها، کشتی‌ها و هواپیماهای جدیدی را به فهرست تحریم‌های مرتبط با ایران اضافه کرده است.
مذاکرات جدید از دیگر سناریوهای پیش رو برای وضعیت پیچیده برنامه اتمی ایران است. بر این اساس، قطعنامه اخیر شورای حکام می‌تواند فرصتی برای آغاز دوباره مذاکرات باشد. اگرچه شرایط فعلی پیچیده است، اما ممکن است کشورهای غربی و ایران در نهایت به یک توافق جدید دست یابند که شامل کاهش تنش‌ها و بازگشت به مذاکرات هسته‌ای باشد. این در حالی است که نیوزویک طی گزارشی عنوان کرد که بازگشت به مذاکرات پس از تنش‌های اخیر مساله‌ای است که نمی‌توان با اطمینان درباره آن اظهارنظر کرد. همچنین باید در نظر گرفت که وضعیت فعلی و ادامه روند خصمانه غرب چه‌بسا نشانگر این نکته باشد که در اوضاع کنونی نباید چندان به گزینه‌های دیپلماتیک امید بست. از سوی دیگر، روزنامه نیویورک تایمز نیز طی گزارشی عنوان کرد که احتمال شکل‌گیری راهکارهای مسالمت‌آمیز بدون حضور واشنگتن کم‌وبیش بعید به نظر می‌رسد.
نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین، بار دیگر بر اهمیت دیپلماسی در حل و فصل بحران‌های جهانی تاکید کرد. آینده این بحران بستگی به اقدامات ایران و واکنش‌های دیگر کشورها دارد. در این میان، دیپلماسی و گفت‌وگو همچنان بهترین راهکار برای رسیدن به یک توافق پایدار و جلوگیری از تشدید تنش‌ها خواهد بود. حال اینکه طرف‌های متخاصم تا چه اندازه به این گزینه تن بدهند، مساله‌ای است که تنها با گذشت زمان می‌توان درباره آن اظهارنظر کرد.