درآمدهای ترانزیت می‌تواند جایگزین فروش نفت شود؟

نتایج یک مطالعه در وزارت راه نشان می دهد که با فرض ترانزیت 50 میلیون تن کالا از خاک کشور، 9.5 میلیارد دلار درآمد داریم که با درآمد فروش روزانه 2.5 میلیون بشکه نفت 50 دلاری، فاصله زیادی دارد.

به گزارش خبرنگار مهر، اوایل تابستان امسال (7 تیر ماه) حمیدرضا مؤمنی مشاور رئیس جمهور و دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در نخستین نشست شورای شورای تخصصی لجستیکی مناطق آزاد گفته است: با توجه به اینکه هر تن کالایی که در کشور ترانزیت می‌شود 200 دلار درآمدزایی دارد در صورتی که 5 درصد این ترانزیت‌ها از طریق مناطق آزاد وارد کشور شوند علاوه بر اشتغالزایی در این مناطق، درآمد و ارزآوری چشمگیری برای مناطق آزاد و کشور ایجاد می‌کند.

بحث دعوای درآمدهای ارزی ترانزیت برای کشور، سال هاست که مورد مناقشه مسئولان صنعت حمل و نقل و ترانزیت و کارشناسان این بخش است؛ حتی در مناظرات انتخابات اخیر ریاست جمهوری هم موضوع جایگزینی درآمدهای ترانزیت با نفت به میان کشیده و ارقامی از درآمدهای ترانزیتی مطرح شد که با واقعیت فاصله نسبتا زیادی داشت.

وزیر راه: دستیابی به ترانزیت سالانه 50 میلیون تن کالا را هدف گرفته ایم

اواخر پاییز سال گذشته (20 آذر 1399) محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی در مراسم بهره برداری از خط آهن خواف - هرات که با حضور ویدیوکنفرانسی رؤسای جمهور دو کشور برگزار شد، درباره حجم ترانزیت کشور در 9 ماهه ابتدایی سال گذشته اعلام کرد: در سال جاری بیش از 10 میلیون تن بار ترانزیتی بین دو کشور، کشورهای منطقه و بنادر جنوبی و شمالی و کریدور شرق - غرب و شمال - جنوب تبادل شد.

وزیر راه افزود: هدف‌گذاری برای رسیدن به 50 میلیون تن بار در سال برای ترانزیت است که در دستور کار قرار دارد و با این روش، سهم قابل‌ملاحظه‌ای در افغانستان و از طریق افغانستان و بالعکس به نقاط مختلف جهان فراهم می‌شود.

اگرچه دستیابی به هدف ترانزیت 50 میلیون تن بار در سال، اقدام جهادی و آماده بودن جمیع شرایط می‌خواهد، اما با زیرساخت‌های جاده‌ای و ریلی موجود و در صورت همکاری بین بخشی دستگاه‌های مرتبط با ترانزیت و همچنین امضای تعرفه‌های ترجیحی با همسایگان و اجرای تفاهم نامه‌های منطقه‌ای و رعایت دستورالعمل‌های اتحادیه اوراسیا، می‌توان به رقم ترانزیت 50 میلیون بار در سال دست یافت.

تشکیک کارشناسان در درآمد 200 دلاری از ترانزیت هر تن کالا

اما برخی کارشناسان بر سر رقم درآمد 200 دلار از ترانزیت هر تن کالا از خاک کشورمان ان قلت هایی دارند و معتقدند: نرخ یا تعرفه بین المللی حمل و نقل بار ریلی بین 1.2 تا 1.5 سنت یورو است و چنانچه یک تن بار از قلمرو کشور با بعد سفر 2 هزار کیلومتر عبور کند، کرایه وصولی حداکثر 30 تا 70 دلار در هر تن خواهد بود نه 200 تا 300 دلار؛ مبنای تعیین نرخ 1.2 تا 1.5 سنت یورو برای جابه جایی هر یک تن - کیلومتر بار ریلی جامد و مایع، نرخ کشورهای اروپایی است که در راه آهن جمهوری اسلامی ایران نیز همین اعمال می‌شود.

همچنین کارشناسان صنعت حمل و نقل بر این اعتقادند که درآمد ترانزیت جاده‌ای هر تن کالا، 37 تا 40 دلار است.

کارشناس اقتصاد حمل و نقل: مجموع درآمدهای مستقیم و غیر مستقیم ترانزیت هر تن کالا، بالای 100 دلار

محمد جواد شاهجویی کارشناس اقتصاد حمل و نقل در گفت وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: کارشناسان، اعداد مختلفی را برای درآمدهای ترانزیتی کشور مطرح می‌کنند؛ از 30 دلار برای حمل هر تن کالا گفته شده تا اظهار نظر سید محسن پورسیدآقایی مدیرعامل اسبق شرکت راه آهن مبنی بر درآمد 400 دلاری از ترانزیت هر تن کالا از خاک کشورمان.

وی افزود: اگر بخواهیم درآمدهای مستقیم مثلا بخش حمل و نقل ریلی از ترانزیت را در نظر بگیریم، شامل درآمد شرکت فورواردر به اضافه «حق دسترسی به ریل» که شرکت راه آهن دریافت می‌کند به اضافه درآمدهایی که گمرکات و دیگر دستگاه‌های مرتبط دریافت می‌کنند، در مسیرهای طولانی مانند سرخس - رازی، سرخس - بندر شهید رجایی یا سرخس رازی، بیشتر از 75 دلار نمی‌شود.

کارشناس اقتصاد حمل و نقل گفت: این ارقام برای زمانی است که درآمدهای مستقیم را در نظر بگیریم؛ چرا که ترانزیت هم درآمدهای مستقیم دارد و هم غیر مستقیم؛ منظور از درآمدهای غیر مستقیم، وابستگی تجاری کشورهای دیگر به اقتصاد و زیرساخت‌های حمل و نقلی کشور و همچنین اشتغالی است که ایجاد می‌کند؛ به نظر می‌رسد با درآمدهای غیر مستقیم، از ترانزیت هر تن کالا بیش از 100 دلار می‌توان به دست آورد؛ ولی رقم دقیق درآمدهای مستقیم و غیر مستقیم هنوز در کشورمان محاسبه نشده است.

مدیرکل سرمایه گذاری وزارت راه: درآمد 200 دلار از ترانزیت هر تن کالا را تأیید می‌کنیم

مهدی حیدری مدیرکل دفتر جذب سرمایه و تجهیز منابع وزارت راه و شهرسازی در گفت وگو با خبرنگار مهر درباره درآمدهای ترانزیتی از حمل هر تن کالا در کشور گفت: مطالعه‌ای در دولت یازدهم در این خصوص انجام شد که نشان می‌داد درآمد ترانزیت هر تن کالا، 160 تا 210 دلار است.

200 دلار برای حمل جاده‌ای؛ 45 دلار ریلی

وی ادامه داد: ما در وزارت راه، درآمد 200 دلار به ازای ترانزیت جاده‌ای هر تن کالا را پذیرفته‌ایم؛ همچنین برای بخش ریلی هم با فرض ترانزیت 1500 کیلومتر سیر قطار، مثلا از بندر شهید رجایی تا مرز سرخس یا اینچه برون، هر تن - کیلومتر آن 3 سنت یورو درآمد دارد که در صورت سیر در 1500 کیلومتر، 45 دلار برای ترانزیت هر یک تن کالا درآمد برای کشور دارد.

این مقام مسئول در وزارت راه افزود: نرخ تسعیر ارز در این مطالعه لحاظ نشده است؛ ضمن اینکه قیمت سوخت و عوارض حمل را به دلار دریافت می‌کنیم.

وی درباره اینکه آیا می‌توانیم درآمد ترانزیتی را جایگزین نفت کنیم؟ تصریح کرد: در بهترین و ایده آل ترین شرایط و لغو کامل تحریم‌ها، می‌توانیم سالانه 50 میلیون تن ترانزیت از خاک کشورمان داشته باشیم؛ 10 درصد آن ریلی است که ترانزیت 5 میلیون تن کالا را شامل می‌شود؛ در صورتی که ترانزیت هر تن کالا، 45 دلار درآمد داشته باشد، 225 میلیون دلار می‌شود.

اگر سالی 50 میلیون تن کالا ترانزیت شود، 9.5 میلیارد دلار درآمد داریم

حیدری یادآور شد: اگر 45 میلیون تن مابقی هم، از جاده‌های کشور ترانزیت شود و درآمد هر تن آن 200 دلار باشد، 9 میلیارد دلار برای کشور درآمد دارد. مجموع درآمد این دو رقم (ترانزیت ریلی و جاده‌ای) حدودا 9.5 میلیارد دلار می‌شود.

فاصله درآمد فروش نفت با ترانزیت فاحش است

وی خاطرنشان کرد: حال اگر روزانه 2.5 میلیون بشکه نفت صادر شود و هر بشکه 50 دلار درآمد داشته باشد، در طول سال درآمد بسیار بیشتری برای کشور در پی خواهد داشت؛ بنابراین طرح این موضوع که ترانزیت می‌تواند جایگزین نفت شود، صحت ندارد و به نوعی بزرگنمایی است.

اگر چه درامدهای ترانزیتی کشور در بهینه‌ترین شرایط نمی‌تواند جایگزینی برای درامدهای نفتی باشد اما درامد قابل توجهی است که می‌تواند در کاهش اتکای بودجه سنواتی به درامدهای نفتی مؤثر باشد.