درگذشت چنگیز جلیلوند؛ وداع با صدای فردین و مارلون براندو

عصر ایران؛ فرهنگ و هنر - برای کوچ ابدی چنگیز جلیلوند فقط می‌توان گفت یکی از ستارگان پرفروغ آسمان دوبله ایران درگذشت. یک بخش اصلی از نقش‌آفرینی بازیگر صدای اوست حال به یاد آرید که جلیلوند ایفاگر نقش صدای بازیگرانی چون فردین، ناصر ملک مطیعی، مارلو براندو، برت لنکستر، پل نیومن و... بسیاری دیگر بوده است. کارنامه‌ای درخشان و بی بدیل.

اهالی فن دوبله او را در کنار منوچهر اسماعیلی یکی از اساتید مسلم این هنر می‌دانند که احاطه کاملی بر تکنیک دوبله داشت، برای او به «مرد حنجره طلایی» دوبله ایران معروف بود؛ جلیلوند از تن صدایش استفاده های مختلفی می‌کند. گاهی تو دماغی حرف می‌زند و گاه به صدایش حجم می‌دهد. او تبحر ویژه ای در جان دادن به صدای شخصیت های خشن دارد و می تواند برای هر کدام تیپی متفاوت خلق کند. بهترین توصیف را خودش ارائه داده: «من در حنجره‌ام می دانم کدام تار صوتی مخصوص چه نوع صدایی است و همه اینها تحت کنترل خودم است.»

شاخص ترین کاراکترهای ایرانی:

چنگیز جلیلوند در بیش از 80 فیلم ایرانی به عنوان دوبلور و سرپرست گویندگان حضور داشته و حالا نام شخصیت های زیادی با صدای او پیوند خورده است. آن طو رکه خودش می گوید اولین تجربه دوبلور‌ی‌اش بر می‌گردد به فیلم «چشمه عشاق» که به جای ویگن صحبت کرده است. آشناترین صدایی که از جلیلوند به یاد می آوریم صدای فردین است البته نقش‌هایی که او به جایشان حرف زده است بسیار متنوع است مثلا در فیلم «ستارخان» علی حاتمی به جای عزت الله انتظامی صحبت کرده است و در سوته دلان به جای جمشید مشایخی. ناصر ملک مطیعی و ایرج قادری دیگر بازیگرانی هستند که جلیلوند صدای شخصیت شان را گفته است. او در سال های اخیر به جای محمدرضا گلزار (سلام بمبئی) و حامد بهداد (جرم) حرف زده. صحبت به جای سعید راد در «سفر سنگ» را هم فراموش نکنیم. یکی از ماندگارترین نقش‌هایی که از صدای جلیلوند به یاد می‌آوریم به جای وثوقی در «کندو» است.

محمدعلی فردین در فیلم‌هایی چون گنج قارون، چرخ فلک، باباشمل، جوانمرد، کوچه مردها، سلطان قلب‌ها، آقای قرن بیستم، قصر زرین، حاتم طائی، خوشگل خوشگلا، سکه شانس.

بهروز وثوقی در فیلم کندو، ممل آمریکایی، ماه عسل، دشنه، ذبیح، بت، طوقی، نفس بریده، همسفر.

ناصر ملک‌مطیعی در فیلم غلام ژاندارم، مرد، ناخدا، باباشمل، طوقی، چلچراغ، بت، بابا گلی به جمالت، صلات ظهر، سه قاپ، پاشنه طلا، نقره داغ.

ایرج قادری در فیلم برادرکشی، حکم تیر (فیلم)، پلنگ در شب، دکتر و رقاصه، پشت و خنجر، شاهرگ، قفس، طغیانگر، عمو فوتبالی، کوسه جنوب، هوس، ترکمن، بی‌حجاب، هدف، ناخدا باخدا، دو کله‌شق.

سعید راد در فیلم سفر سنگ. جمشید مشایخی در فیلم سوته دلان. محمدرضا گلزار (سلام بمبئی) و حامد بهداد در فیلم جرم (مسعود کیمیایی)

شاخص ترین کاراکترهای خارجی:

صدای جلیلوند همنشین چهره های شاخصی از جمله مارلون براندو، پل نیومن، ریچارد برتون، برت لنکستر و شون کانری است.

او در 24 فیلم به جای برت لنکستر حرف زده: «پرنده باز آلکاتراز»، «یوزپلنگ»، «بندباز» و...

در 17 فیلم صدای پل نیومن شده؛ از جمله «کسی آن بالا مرا دوست دارد»، «گربه ای روی شیروانی داغ»، «بیلیاردباز» و...

12 بار صدای جلیلوند به جای صدای مارلون براندو نشسته: «زنده باد زاپاتا»، «اتوبوسی به نام هوس»، «در بارانداز» و...

13 بار هم به جای ریچارد برتون حرف زده است. اسم سیلوستر استالونه که می آید صدای جلیلوند در ذهن تداعی می شود: «راکی»، «رامبو»، «بی مصرف ها» و... او 14 بار به جای سلمان خان و 14 بار به جای شان کانری حرف زده و البته صدایش را به جای این بازیگران را نیز شنیده ایم: کرک داگلاس، کلینت ایستوود، جان وین، گری گوری پک، رابرت دنیرو، کلارک گیبل و...

خاطراتی از زبان خود استاد جلیلوند:

بچگی خیلی فیلم می دیدم. ادای همه آرتیستها را هم در می آوردم؛ خصوصا ادای «زورو ZORO» را یا در مدرسه ادای همه معلم ها را. خود من اهل شیراز هستم. لهجه تمام شهرهای ایران را بلدم.

خنده های مرحوم فردین خیلی معروف بود. در مجله «فیلم و هنر» یکبار عکس او را با خنده یک طرف چاپ کرده بودند و عکس من را در حال خندیدن طرف دیگر. گفتم که دستمزد او 300 هزار تومان بود. وسط این دو تا عکس، تیتر بزرگ زده بود: «خنده 300 هزار تومانی!»

من روی تمام بازیگرها و فیلمها حساسیت داشتم. شبی که شنیدم برت لنکستر مرد، تا صبح گریه کردم. می دانید! وقتی جای پل نیومن حرف می زنم، عشق می کنم. الآن که پیر شده، آنقدر دلم می سوزد. می خواهم صدایم را پیر کنم، دلم نمی آید. دوست دارم این یکی برای من، جوان بماند. من با «بیلیارد باز» او زندگی کرده ام.

جان وین را همیشه ایرج دوستدار صحبت می کرد و انصافا عالی بود. از تماشاچی می پرسیدی از چی جان وین خوشت می آید، می گفت مرده‌ی صداش هستم.

من به جای مرحوم فردین، 30 هزار تومان می گرفتم و صحبت می کردم. آن زمان فیلم‌فارسی های ایرانی صامت گرفته می شد و اصلا صدا نداشت و یک مشت لب و دهان تکان می خورد! هماهنگی سخت تری داشت و بیشتر طول می کشید. جای بهروز وثوقی هم 10 تا 15 هزار تومان می گرفتم. * چرا فردین بیشتر؟ - چون دستمزد خودش بیشتر بود. سیصد هزار تومان می گرفت و بازی می کرد. بالاترین نرخ بود.

رفتیم زن بگیریم، گفتند چه کاره ای؟ گفتیم: دوبلور. گفتند: برو بابا. سرجوخه آمد ندادیم، دوبلور که هیچی...

من 40 تا فیلم جای «دین مارتین» حرف زده ام...... دوبله فیلم‌های ایرانی مثل تفنن بود برای ما. دستمزد زیادتری داشت. البته «لیپ سینگ» (لب خوانی) سخت تری هم داشت، چون واژه ها را باید دقیقا می گذاشتیم در لب و دهانشان ولی در مجموع کار دوبله فیلمهای ایرانی خیلی راحت تر بود. بگذریم از بعضی بازیگرها که چون ضبط صدا در کار نبود، هرچه دلشان می خواست می گفتند. مثلا یکی از بازیگرها شب با زنش دعوا می کرد و فردا سر صحنه به جای دیالوگها بد و بیراه به زنش می گفت! ولی بازیگران دیگری مثل فردین و بهروز وثوقی دیالوگها را دقیق می گفتند. با این حال ما وقتی پشت شان به دوربین بود، حرفهایی اضافه می کردیم که مورد تأیید کارگردان هم بود. خود این کار خیلی تبحر می خواست. در فیلمهای ناصر ملک مطیعی زیاد این کار را می کردم.