درگیری ژنرال‌ها در خارطوم / آیا سودان در آستانه جنگی تمام عیار است؟

گروه بین الملل خبرگزاری دانشجو_ پایگاه خبری "میدل ایست آی" در گزارشی با اشاره به درگیری‌های گسترده کنونی در سودان، به طور خاص سعی کرده به واکاوی ریشه‌های مهم و اصلی این درگیری‌ها و البته، چشم‌انداز‌های محتمل در مورد آینده سودان بپردازد.

پایگاه خبری میدل ایست آی در گزارش خود می‌نویسد: «نبرد‌های جاری که میان نیرو‌های ارتش سودان و نیرو‌های شبه نظامی موسوم به واکنش سریع سودان به رهبری "محمد حمدان دغلو" معروف به "حمیدتی" در جریان است، از جهات بسیاری در تاریخ سودان پس از کسب استقلال از سوی این کشور، بی سابقه است.

به طور تاریخی، الگوی جنگ و نزاع در سودان در برگیرنده شماری از نخبگان امنیتی بوده که به غارت منابع و ثروت این کشور آفریقایی مشغول بوده اند و مردم را مدام در این کشور حاشیه‌نشین‌تر کرده اند. از زمان استقلال سودان در سال 1956، ارتش این کشور دقیقا همان ساختار و موقعیتی را دارد که در زمان تشکیلِ خود توسط مصری‌ها و استعمارگران بریتانیایی داشت. این نهاد توسط افسرانی احاطه شده که پایگاه اجتماعی مشخصی را دارند و عمدتا از حیث جغرافیایی مربوط به بخش‌های شمالی رودِ سودان هستند.

پیشتر نیز شهر خارطوم پایتخت سودان شاهد کودتا‌های ناموفق و ناکام زیادی بوده است که در تاریخ معاصر سودان برجسته شده اند با این حال، این کودتا‌ها مسائل چندان مهمی نبوده اند و عمدتا محصولِ منازعات ایدئولوژیک و سیاسی در میان افسران ارشد ارتش سودان بوده اند. حداقل تا قبل از درگیری‌های جاری در سودان، هیچگاه این نوع از درگیری‌ها به حملات هوایی که در شرایط کنونی در خارطوم شاهد آن‌ها هستیم، ختم نشده‌اند.

تا همین اواخر، گروه‌های شبه نظامی نظیر نیروی واکنش سریع سودان هرگز به دنبال کسب قدرت در خارطوم و فتح این شهر نبودند. آن‌ها اغلب از سوی رهبری ارتش سودان به مثابه نیرو‌های نیابتیِ ارتش این کشور ارزیابی می‌شدند که سودان می‌تواند از آن‌ها در نبرد‌ها و منازعات منطقه‌ای استفاده کند. با این حال، رژیم "عمر البشیر" رئیس جمهور سابق سودان، تا حد زیادی از سال 1989 که قدرت را در سودان قبضه کرد، اتکا و وابستگی زیادی را به شبه نظامیان سودانی نظیر گروه واکنش سریع تحت رهبری ژنرال حمیدتی پیدا کرد.

یک جنگ خطرناک

پس از سال 2011 و تغییر موقعیت سودان از یک اقتصادِ نفتی (به دلیل سقوط صادرات نفت این کشور) به یک اقتصاد متکی به طلا، فردی نظیر ژنرال حمیدتی از موقعیت برجسته‌ای برخوردار شد. کسی که عملا نیرو‌های واکنش سریع سودان را به یک ارتش مزدور شبهِ مستقل تبدیل کرد. نیرویی که البته با قاچاق گسترده طلا و همچنین اعزام شبه نظامیان خود به جنگ یمن در کنار ائتلاف سعودی و اماراتی، بسیار ثروتمند نیز شد.

در جریان اعتراضات سال 2013 در سودان، عمر البشیر رئیس جمهور وقت این کشور از نیرو‌های ژنرال حمیدتی جهت سرکوب اعتراضات در خارطوم استفاده کرد. در این راستا، شبه نظامیان موسوم به نیروی‌های واکنش سریع سودان اقدام به ایجاد پایگاه‌های متعدد در پایتخت سودان نیز کردند. در ماه آپریل سال 2019، ژنرال حمیدتی به نحوی فرصت طلبانه از خلع عمر البشیر از قدرت حمایت کرد. کسی که منافع زیادی را در طول سال‌های مختلف به وی رسانده بود.

با این همه، اکنون ارتش سودان عملا نیرو‌های واکنش سریع این کشور را تشکیلاتی شورشی می‌داند، اما برخلاف نیرو‌های شورشی پیشین در سودان (که دولت با آن‌ها در تقابل بوده است)، نیرو‌های واکنش سریع بخشی مهم از از زیرساخت‌های مهم امنیتی به ویژه در شهر خارطوم بوده و هستند. این همان مساله‌ای است که درگیری‌های جاری در سودان را از گذشته متمایز می‌سازد و البته که خطرناک‌تر می‌کند.

یکی از اصلی‌ترین مسائلی که در نوع خود سبب شده تا درگیری‌های جاری در سودان آغاز شود این بود که اعضای رژیم سابق سودان به صورت آشکار و صریح بار دیگر از فعالیت‌های "حزب کنگره ملی" این کشور که منحل شده، سخن می‌گفتند و به بیان ساده تر، از این جسارت برخوردار شده بودند که فعالیت‌های عیان و آشکاری را در پیش گیرند.

در این راستا، چند روز قبل از اینکه درگیری‌ها در سودان آغاز شود، رهبران کنگره ملی سودان به نحوی آشکار دست به برگزاری جلسات می‌زدند. این در حالی است که طبق قانون، کلیه فعالیت‌های آن‌ها ممنوع است. آن‌ها حتی مراسم افطاری را برای عمر البشیر در شهر کوبِر برگزار کردند و به صراحت و آشکارا از وقوع کودتای قریب الوقوع در سودان سخن می‌گفتند.

پس از آنکه درگیری‌های جاری در سودان آغاز شد، ژنرال حمیدتی به صراحت "علی کارتی"، وزیر خارجه سابق دولت عمر البشیر را به عنوان یکی از مهمترین افرادی که به دنبال انداختن سودان در ورطه جنگ و بازگشت به عصر عمر البشیر است، معرفی و توصیف کرد.

ریشه‌ای تنش‌های جاری در سودان چیست؟

ریشه‌های کوتاه مدت ایجاد شکاف و اختلاف میان ژنرال حمیدتی و عبدالفتاح برهان، فرمانده ارتش سودان، به احتمال زیاد به کودتای اکتبر سال 2021 باز می‌گردد. کودتایی که کاملا غیرنظامیان را از عرصه قدرت سیاسی سودان حذف کرد. طیفی که حاضر شدند تا در دوره انتقالی قدرت (در عصر پساانقلاب در سودان)، سهم قابل توجهی از قدرت در سودان را به ارتش این کشور و نیرو‌های واکنش سریع سودان بدهند.

در پسِ کودتای مذکور، عبدالفتاح برهان اقدام به قدرت بخشی به افرادی گلچین شده از تشکیلات حزب کنگره ملی سودان (حزب متبوع عمر البشیر، رئیس جمهور سابق سودان) کرد و به طور خاص این طیف در ارتش سودان و مناصب دولتی، قدرت قابل توجهی پیدا کردند. مساله‌ای که به شدت ژنرال حمیدتی را آزرده خاطر کرد. کسی که به خوبی می‌دانست این طیف به هیچ عنوان وی را به دلیل خیانتش به عمر البشیر در سال 2019 نخواهند بخشید.

پس از حدف عمر البشیر از قدرت، هم تشکیلات موسوم به "نیرو‌های آزادی و تغییر" و هم بازیگران منطقه‌ای مخالف با اسلام گرایان به ویژه امارات متحده عربی، ژنرال حمیدتی را یک نیروی مفید جهت مقابله با قدرت‌گیری جنبش‌ها و تشکیلات اسلامی در سودان و البته ارتش این کشور ارزیابی می‌کردند. اگرچه اکثریت مردم سودان نیز ژنرال حمیدتی را به دلیل همدستی وی با نظامیان سودانی در سرکوب و کشتار گسترده معترضان سودانی در ماه ژوئن سال 2019، نمی‌بخشند.

حمیدتی در ابتدای وقوع کودتای سال 2021 سودان، خود را در کنار ژنرال عبدالفتاح برهان قرار داد و بیش از گذشته از غیرنظامیان سودانی فاصله گرفت. او در اکتبر سال 2022 مشاوری جدید را برای خود منصوب کرد که یوسف عزت نام داشت. این فرد کانال‌هایی را میان ژنرال حمیدتی و نیرو‌های موسوم به آزادی و تغییر در سودان ایجاد کرد. حمیدتی در ادامه با توافق سال 2022 در سودان و واگذاری قدرت به غیرنظامیان در این کشور موافقت کرد و برای نخستین بار نیز کودتای اکتبر سال 2021 این کشور را "یک اشتباه بزرگ" دانست.

یکی از بند‌های توافق سال 2022 در سودان این بود که نیرو‌های واکنش سریع سودان باید در نیرو‌های مسلح این کشور ادغام شوند. اقدامی که باید در یک تاریخ مشخص و بدون فوت وقت انجام گیرد. این موضوع خود عملا چالش‌های جدی را در ادامه راه ایجاد کرد و عملا باعث تنش‌های جاری در سودان شده است.

در دوره ای، عبدالفتاح برهان به ظاهر اصرار داشت که نیرو‌های واکنش سریع باید در ارتش این کشور هر چه سریع‌تر و قبل از اینکه توافق سال 2022 در این کشور عملیاتی شود، ادغام شوند. در نقطه مقابل، ژنرال حمیدتی نیز تاکید کرد که وی دست به ادغام نیرو‌ها نمی‌زند مگر اینکه نیرو‌های اسلامگرا از ساختار رهبری ارتش سودان حذف شوند.

همزمان با اوج گیری تنش‌ها در مورد بحث ادغام نیرو‌های واکنش سریع سودان در ارتش این کشور، ژنرال حمیدتی اقدام به حرکت دادنِ نیروهایش از غرب سودان به سمت خارطوم کرد. در عین حال، نیرو‌های مذکور در بخش‌های شمالی شهر "مروه" سودان نیز مستقر شدند. جایی که نیرو‌های ارتش سودان و نظامیان مصری دست به برگزاری رزمایش‌های نظامی مشترک و همکاری با هم می‌زنند.

هرچه ژنرال حمیدتی به امارات نزدیک‌تر شد، رهبری ارتش سودان نیز به مصر نزدیک‌تر شد. کشوری که عبدالفتاح برهان و شمار قابل توجه دیگری از افسران ارتش سودان در آن دوره‌های آموزش نظامی خود را فراگرفته اند.

حرکت نیرو‌های واکنش سریع سودان به سمت شهر مروه که میزبان دومین فرودگاه بزرگ کشور سودان است، به احتمال فراوان با این استدلال انجام شده تا مانع از فعال شدنِ نیروی هوایی مصر و سودان علیه نیرو‌های واکنش سریع این کشور در هرگونه جنگ و درگیری شود.

پس از شکست تلاش‌های محدود برخی میانجی گران جهت جلوگیری از اوج گیری تنش‌ها میان ارتش سودان و نیرو‌های واکنش سریعِ این کشور، جنگ و درگیری در روز‌های گذشته در شهر مروه و همچنین خارطوم و دیگر نقاط کشور سودان آغاز شد. نیرو‌های واکنش سریع سودان بلافاصله تصاویری را از اسارت سربازان مصری در مروه منتشر کردند. اقدامی که به احتمال فراوان با این هدف انجام شده تا نیروی‌های واکنش سریع سودان خود را به مثابه نیرویی که مدافعِ حاکمیت ملی سودان است، معرفی کنند.

اگر ارتش سودان می‌توانست کنترل پایگاه‌های هوایی در مروه و دیگر مناطق را در دست داشته باشد، برتری هوایی ارتش سودان به آن مزیت ملموس و قابل توجهی را در مواجهه با نیرو‌های واکنش سریع این کشور می‌داد. برتری هوایی ارتش سودان دلیل اصلی بوده که توضیح می‌دهد چرا تاکنون هیچ نیروی شورشی قادر نبوده در تاریخ معاصر سودان، وارد پایتخت این کشور شود. در این رابطه به طور خاص دولت سابق لیبی تحت رهبری سرهنگ قذافی دو تلاش ناکام را با حمایت از برخی گروه‌های شورشی و ورود آن‌ها به خارطوم در پیش گرفت که همانطور که گفته شد، هیچکدام به نتیجه‌ای نرسیدند.

با این حال، مشکل ارتش سودان در شرایط کنونی این است که نیرو‌های واکنش سریع سودان، خود قبل از درگیری‌های جاری در این کشور در پایتخت سودان بوده اند. آن‌ها مدت هاست که در نزدیکی مراکز حساس پایتخت نظیر فرودگاه این شهر، پایگاه دارند. مراکزی که اکنون در مجاورت آن‌ها درگیری‌های سنگینی در جریان است.

یک بحرانِ دنباله دار

در شرایط فعلی نگرانی‌های جدی در مورد وقوع درگیری‌های فرسایشی میان ارتش سودان و نیرو‌های واکنش سریع این کشور وجود دارد. ارتش سودان نیرو‌های بیشتری در اختیار دارد، اما نیرو‌های واکنش سریع این کشور تجربیات جنگی بیشتری را به ویژه در یمن دارند و البته که این نیرو از توانایی قالب ملاحظه‌ای در جابجایی ادوات زرهی مورد نیازش نیز برخوردار است.

اگر عبدالفتاح برهان بتواند نیرو‌های واکنش سریع سودان را در کوتاه مدت و یا میان مدت شکست دهد، این مساله به احتمال زیاد می‌تواند روند ایجاد یک حکومت غیرنظامی در سودان را متوقف کند و البته عوامل نزدیک به دولت سابق سودان و رئیس جمهور سابق این کشور یعنی عمر البشیر را بار دیگر وارد ارتش و مناصب دولتی سودان کند.

بعید است که ژنرال حمیدتی بتواند یک پیروزی کامل و مطلق را بر نیرو‌های ارتش این کشور کسب کند با این حال، او می‌توان امید داشته باشد که اگر برهان را حذف کند (فردی که اکنون در محاصره نیرو‌های واکنش سریع سودان در مراکز نظامی این کشور است)، می‌تواند با آن دسته از رهبران ارتش سودان که کمتر به حزب کنگره ملی این کشور (وابسته به عمر البشیر) نردیک هستند، دست به مذاکره بزند.

تحقق یک چنین سناریویی، آن هم با توجه به اینکه فرماندهان ارتش سودان، حمیدتی را فردی تازه به دوران رسیده می‌دانند، بعید است با این حال، چندان هم نباید به آن بی توجه بود. اگرچه نباید فراموش کرد که جامعه سودان نسبت به نوعِ برخوردش با ژنرال حمیدتی و همدستی‌های پیشین وی با نظامیان سودانی جهت سرکوب مردم این کشور، چندان مطمئن نیست و مردد برخورد می‌کند.

در این میان ژنرال حمیدتی تلاش‌های فراوانی می‌کند تا نظر کنشگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را نیز به سمت خود جلب کند. با این همه، مشکل اصلی این است که مردم سودان هم ژنرال حمیدتی و ژنرال برهان را افرادی می‌دانند که به یک شیوه مشترک قدرت گرفته و البته به شیوه‌ای مشترک نیز با کنشگران خارجی در ارتباط هستند و از قضا مردم سودان در جریان ساقط کردن عمر البشیر، علیهِ این نوع حکمرانی دست به قیام و انقلاب زدند.

بدترین سناریو برای سودان کنونی این است که تلاش‌های میانجی گرانه برای ایجاد صلح و آتش بس میان نیرو‌های واکنش سریع سودان و ارتش این کشور راه به جایی نبرد و درگیری‌های دنباله دار در این کشور صورت گیرد. درگیری‌هایی که در قالب آن‌ها هیچ طرفی نتواند دست برتر را داشته باشد و این مساله عملا سطح بی ثباتی و ناامنی در سودان را به شدت افزایش خواهد داد.»

لینک:

https://www.middleeasteye.net/opinion/sudan-unrest-all-out-war-heading-is