«دسته دختران» تلاشی ناقص برای خلق تصویر زن کنش‌گر / جای قهرمان زن در سینمای دفاع مقدس خالی است

زهرا اردکانی پژوهشگر مطالعات رسانه و فعال حوزه زنان در گفتگو با خبرنگار سرویس فرهنگی خبرگزاری دانشجو، به بررسی بازنمایی تصویر زن در سینمای دفاع مقدس پرداخت. اوبا اشاره به این نکته که سینمای جنگ در کشور ما از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار است گفت: غلبه نگاه‌های مردانه نسبت به مقوله جنگ باعث شده تا نقش زنان در سینمای دفاع مقدس تنها در حد یک زن منفعل و منتظر، زن خانه‌دار، همسر یا مادر رزمندگان باقی بماند. فیلمسازان، جنگ را یک پدیده مردانه در نظر دارند و قهرمان‌های آثارشان افرادی هستند که اسلحه به دست گرفته و با دلاوری و از خودگذشتگی به مبارزه با دشمن متجاوز پرداخته‌اند. همین امر باعث شده تا تصور قالب درباره پدیده جنگ معطوف به از خودگذشتگی‌ها و دلاوری مردان باشد در حالی‌که در جنگ ظرافت‌های دیگری هم وجود داشته، یعنی پشت سر مردانی که در جنگ حضور داشتند و بادلاوری از خاک میهن دفاع کردند زنانی بوده‌اند که بعضا پا به پای آن‌ها در عرصه‌های مختلف به مبارزه پرداخته‌اند، مسئولیت حمایت و حفاظت از فرزندان را به تنهایی برعهده داشته یا پشت صحنه جنگ فعالیت‌هایی را برای کمک به جبهه و رزمندگان انجام می‌دادند. وی افزود: در خرمشهر زمانی‌که جنگ وارد شهر و زندگی مردم شد، زنان از نزدیک با جنگ روبرو شوند و اسلحه به دست بگیرند، ولی غلبه نگاه مردانه‌ای که به جنگ وجود دارد باعث شده تا این اتفاقات کمتر به تصویر کشیده شود، این نگاه مختص سینما نیست و حتی در سطح شهر هم خیابان‌ها و اتوبان‌ها به اسم قهرمان‌های مرد جنگ است و هیچ اثری از زنانی که چه در پشت صحنه یا در صحنه جنگ فعالیت می‌کردند وجود ندارد. جامعه ما نیاز به یک بازخوانی در نگاه عمومی به مقوله جنگ و دفاع مقدس دارد، در سینما نیز نیاز داریم که روایت زنان را به تصویر کشیده شود. نمایش حضور تاثیرگذار زنان در جنگ و دفاع مقدس غایب و خیلی کمرنگ است، خود فیلمسازان زن باید به این عرصه ورود کنند، فیلمسازان مرد نیز زاویه نگاه خود را تغییر دهند تا بتوانند تصویر زن قهرمان را در طول دفاع مقدس درست به تصویر بکشند.

اردکانی با بیان این مطلب که در فیلم سینمایی «ویلایی‌ها»، زن‌ها نشان دهنده تمایلات و تعلقات مادی مردان و مانع اصلی برای حضور آن‌ها در جنگ بودند گفت: حرکت منیر قیدی کارگردان این فیلم سینمایی از اثر اول خود یعنی همان «ویلایی‌ها» به سمت «دسته دختران» حرکت مثبتی است، در «ویلایی‌ها» تصویری از زنان منفعل و منتظری را به ما نمایش می‌دهند که اصلا کنش‌گر و فعال نیستند، ولی خانم قیدی در «دسته دختران» تصویر زن فعال و کنش‌گر در میدان جنگ را به تصویر می‌کشد که در سینمای جنگ کمتر نمایش داده شده است. پیش از این در بیشتر آثار دفاع مقدس کنش‌گری زنان نهایتا در حد یک پرستار بود و هیچ‌وقت تصویری از زن اسلحه به دست و مبارز را روی پرده نمایش ندیدیم در حالی‌که در دنیای واقعی همانطور زنان زیادی پابه پای مردان با دشمن می‌جنگیدند. از این رو «دسته دختران» یک قدم رو به جلو برداشته است.

این فعال حوزه زنان مهم‌ترین ضعف فیلم سینمایی «دسته دختران» را اینگونه بیان کرد: وقتی در این فیلم انگیزه و اهداف زنان را نگاه می‌کنیم، به جز اهداف وانگیزه‌های شخصی با هیچ آرمان و ارزشی روبرو نیستیم و قهرمانان فیلم هیچ آرمان و انگیزه ملی یا دینی برای حضور در این جنگ ندارند در صورتی‌که در آثار دیگر، قهرمان با ارزش‌های مختلف پیوند خورده‌اند. این مهم‌ترین نقطه ضعف «دسته دختران» است. اردکانی در پاسخ به این سوال که آیا شما هم مثل برخی از منتقدین، این فیلم را یک برداشت زنانه از فیلم سینمایی «تنگه ابوقریب» در خلق فضا‌های جنگی و مصائب مربوط به آن می‌دانید، گفت: زمانی‌که «دسته دختران» را تماشا کردم، «تنگه ابوقریب» در ذهنم بازسازی نشد، ولی وقتی به این موضوع دقت کردم متوجه شدم که بین این دو اثر شباهت‌هایی وجود دارد و آن توجه به حواشی جنگ است. بنظرم نگاه زنانه فیلمساز در «دسته دختران» باعث شده تا در نمایش جزئیات و انفجار‌ها دقت بیشتری شود تا تاثیر جنگ در زندگی تک تک آدم‌هایی که مشغول زندگی بودند و جنگ به یک باره وارد زندگی آن‌ها شد، در این اثر به تصویر کشیده شود، این اثر از این حیث ممکن است به «تنگه ابوقریب» شباهت‌هایی داشته باشد. او ادامه داد: برای خلق تصویر درست از زنان تاثیرگذار در دفاع مقدس و برای نمایش درست اتفاقاتی که در جنگ تحمیلی رخ داد باید بتوانیم جنگ را با اتفاقات امروزه پیوند بزنیم تا مخاطبان ترقیب به تماشای آثار جنگی و دفاع مقدسی شوند. ذات زندگی صحنه مبارزه میان حق و باطل است اگر بتوانیم بین این مبارزه که در زندگی روزمره درگیر آن هستیم و دفاع مقدس پیوندی برقرار کنیم و مسئله و مشکلاتی که آدم‌های امروزه با آن روبرو هستند را به دفاع مقدس پیوند بزنیم، می‌توان این ژانر را برای عموم جذاب جلوه داد و آثاری که در این ژانر ساخته می‌شود مورد استقبال و توجه عموم مردم قرار گیرد.

اردکانی در پایان با اشاره به این نکته که سینما باید به سمت ترسیم چهره زنان کنش‌گر برود، افزود: ما با نسلی از زنان و دختران روبرو هستیم که در سال‌های اخیر افراد کنش‌گر، فعال، مستقل و قویی هستند. اگر پرده سینما توانایی حرکت پا به پای این زنان کنش‌گر حرکت کند و زن را در قالب یک کاراکتر ضعیف و حاشیه‌ای به نمایش بکشد، از جامعه عقب‌تر مانده و برای مخاطب خود جذابیت لازم را ندارد. «دسته دختران» تلاش ناقصی برای خلق تصویر زن کنش‌گر است و امیدوارم در آثار بعدی زنان فعال‌تری را به تصویر بکشیم. فیلمسازان زن نیز باید بیشتر در این زمینه دغدغه داشته باشند و تلاش کنند تا چهره واقعی زن قهرمان را به تصویر بکشند. انتهای پیام. /