دست بالای علم وتوان پزشکی ایرانی / رتبه کمی و کیفی پزشکی ایران در دنیا 15 است

امروز «ایران» در عرصه توانمندی و پیشرفت های پزشکی و داروسازی جزو کشورهایی در جهان است که مجامع علمی و مجلات بین المللی در حوزه پزشکی، حساب ویژه ای برای دانشمندان ایرانی باز می کنند. طبق اعلام مسئولان وزارت بهداشت، ایران در بسیاری از شاخص‌های پزشکی در دنیا جزو کشورهای پیشرفته به شمار می آید به نحوی که در پزشکی رتبه 15 و در داروسازی رتبه 7 دنیا را دارد.

بیان پیشرفت ها، ندیدن کاستی ها نیست

به طور قطع وقتی از بیان دستاوردها، پیشرفت ها و پیشتازی های دانشمندان ایرانی سخن به میان می آید، حتما این پرسش برای برخی پیش می آید که این پیشرفت ها به چه کار می آید وقتی تا همین چندی قبل در برخی اقلام دارویی ساده همچون آنتی بیوتیک ها و سرم دچار کمبود و نارسایی بودیم. آری؛ ما خودمان نیز این غصه را بارها در گزارش های متعدد بازگو و منتشر کردیم و مسئولان وزارت بهداشت را شماتت کردیم و چه بسا همچون تعدادی از نمایندگان مجلس نیز معتقد بودیم، شاید این وزارتخانه نیازمند نگاهی نو و توانی مضاعف است.

با این حال اما، نه ما بلکه طبق آمارهای جهانی، پیمایش ها و بازنمایی تلاش و محصولات حوزه پزشکی و دارویی امروز ایران در عرصه های جهانی، یک حقیقت انکارناشدنی است و نمی توان آن را به واسطه برخی «بی برنامگی‌ها»، کج سلیقگی ها و قصورها در مدیریت و کنترل حوزه بهداشت و درمان نادیده انگاشت.

برای نمونه آیا می توان ندید و به آن افتخار نکرد که در همین ماه گذشته، متخصصان جراحی ایرانی توانستند در یک جراحی بی نظیر یا کم نظیر، اعضای فرد فوت شده را به فرد زنده نیازمند عضو، پیوند بزنند؟ یا در حوزه بیوتکنولوژی در کشورمان حداقل چهار داروی بیوتکنولوژی ساخته شده، در حالی که کل داروهای بیوتکنولوژی در دنیا حدود 40مورد بیشتر نیست. شاید ساخت واکسن های کرونا برای همه ما ملموس تر باشد که دانشمندان غیور ما همپای دنیا توانستند 6 واکسن را به مرحله بهره برداری برسانند و موج امید را در رگ های ایرانی تزریق کنند. آیا این دستاوردها را که نشان از غیرت و غرور و توانمندی ایرانی دارد، می توان ندید؟ می توان آن را با برخی قصورها درآمیخت و به حاشیه راند؟

بیایید با این چند جمله لذت ببریم

- رتبه علمی و پژوهشی ایران در جهان به 15 رسیده است.

-65 دانشگاه ایران جزو دانشگاه‌های برتر دنیا هستند که 22 دانشگاه علوم پزشکی هستند.

- هم اکنون بخش قابل توجهی از سرطان‌ها در کشور کاملا قابل درمان است.

- 97 درصد داروهای مورد نیاز کشور در داخل تولید می‌شود.

- ما از طریق پیوندهای مختلف از جمله پیوند جفت، پیوند خون، پیوند مغز استخوان و... بیش از 70 بیماری را درمان می‌کنیم.

- حدود 20 سال است که در کشور از روش سلول درمانی استفاده می‌کنیم. ایران جزو 10کشور اول دنیاست که توانسته این فناوری را کاربردی کند. بسیاری از کشورها هنوز در مرحله تحقیقات قرار دارند اما در کشورمان از سلول های بنیادی در پیوندهای مختلف قرنیه، قلب، پوست و... استفاده کرده ایم.

- در عرصه بیوتکنولوژی اکنون کشور ما جزو سه کشور تولید کننده محصولات این فناوری در دنیاست و محصولات واکسن هپاتیت B، اریتروپوئتین، آنها اینتروون، استر پتوکیناز، gcsf و اینترفون بتا اکنون در کشور ما تولید می شود و ده ها افتخار و توانمندی دیگر ایرانیان در حوزه پیشرفت ها و دستاوردهای علوم پزشکی که ذکر تمامی آن ها در این نوبت نمی گنجد.

رتبه کمی و کیفی پزشکی ایران در دنیا 15 است

دکتر محمدرئیس زاده رئیس کل سازمان نظام پزشکی گفته است: نیروی انسانی پژوهشی ما در سه دهه گذشته بیش از 26 برابر شده و جایگاه علمی ما در حوزه پزشکی چه کمی و چه کیفی 15 یا 16 است؛ درحالی که در سال 1358 این رتبه 101 بود. در ابتدای دهه 90 در حوزه میزان رشد مقالات علمی ما رتبه اول را آوردیم بنابراین ما می‌توانیم در تولید دانش پزشکی به مرجعیت علمی در دنیا برسیم و کتاب‌های مرجع علوم پزشکی را ما بنویسیم چون ظرفیت این کار در زمینه نیروی انسانی وجود دارد.

هیچ بیماری برای درمان به خارج اعزام نمی شود

اما این هم جالب است که بدانیم اکنون، هیچ بیماری برای درمان به خارج از کشور اعزام نمی شود. دکتر محمدرئیس زاده رئیس کل سازمان نظام پزشکی 4 روز قبل با ارائه آماری دراین زمینه این طور اعلام کرد: تا قبل از دهه 70 سالانه 11 هزار اعزام بیمار به خارج از کشور داشتیم و برای هرکدام میانگین 10 هزاردلار هزینه می‌شد. تا سال 1367 نزدیک 5000 پزشک خارجی داشتیم و هرکدام میانگین 2500 تا 3000 دلار حقوق می‌گرفتند؛ اکنون پزشک خارجی نداریم و هیچ‌بیماری به خارج اعزام نمی‌شود. این رشد نیروی انسانی حداقل 12 هزار میلیاردتومان در سال صرفه جویی ارزی ناشی از توسعه کمی و کیفی نیروی انسانی است.

تحصیل 6500 دانشجوی خارجی دردانشگاه های علوم پزشکی ایران

رئیس کل سازمان نظام پزشکی یک آمار جالب دیگر هم ارائه می دهد که به نظر باعث خوشحالی ما خواهد بود: اکنون بیش از 6500 دانشجوی خارجی از 50 کشور دنیا با هزینه خود در دانشگاه‌های علوم پزشکی ما در حال تحصیل هستند و این نشان می‌دهد اوضاع چقدر نسبت به گذشته متفاوت شده و توان آموزشی ما بالاست، اما باید این توانمندی تقویت شود. زمانی جزو هیچ کدام از 500 دانشگاه برتر دنیا نبودیم اما الان دانشگاه‌های ما در این رده بندی قرار گرفته اند.

ما در ادامه این گزارش، قصد داریم با تازه ترین تلاش های حوزه علم پزشکی در کشور بیشتر آشنا شویم؛ دستاوردهایی که تمامی آن ها همین امسال به نتیجه رسیده است:

دستیابی به ژن درمانی برای درمان سرطان خون

محققان ایرانی آبان ماه گذشته موفق شدند نخستین بار در کشور با استفاده از روش «ژن‌درمانی» سرطان خون را در یک بیمار درمان کنند.

«ژن‌درمانی» جدیدترین روش برای درمان سرطان در جهان است که با تلاش یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی به مرحله نهایی رسیده است؛ فقط دو شرکت چندملیتی در جهان این روش درمانی را ارائه می‌کنند و این دانش در ایران با تلاش محققان داخلی بومی شده است.

ژن‌درمانی نوعی روش درمان یا پیشگیری از بیماری است که دستورالعمل‌های ژنتیکی درون سلول‌های یک فرد را فعال می‌کند. ژن‌ها در واقع نمود ظاهری تمام جنبه‌های زندگی یک سلول هستند: آن ها کُدی را درون خود نگه می‌دارند که سلول‌ها را قادر به رشد، عملکرد و تقسیم می‌کند.

تولید داروی بیهوشی ایرانی

برای اولین بار، آذر گذشته داروی بیهوشی در کشور تولید و روانه بازار شد و دانشمندان ایرانی این دارو را بومی‌سازی کردند. منصور نکوئی‌نیا مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری دارویی تأمین در این باره گفت: خط تولید داروی بیهوشی کتامین در شرکت داروی اکسیر بروجرد با پیگیری و تلاش متخصصان داخلی راه‌اندازی و هم اکنون 20 هزار ویال از داروی تولیدی در مرحله نخست وارد بازار شده است، با تولید کتامین در داروسازی اکسیر، کشور از واردات این محصول بی‌نیاز و از خروج ارز جلوگیری می‌شود. کتامین برای القا و حفظ بیهوشی عمومی در ستینگ‌های جراحی و بخش‌های مراقبت‌های ویژه کاربرد دارد. کتامین دارای خصوصیات ضد درد است بنابراین علاوه بر کاربرد اصلی آن به‌عنوان یک داروی القای بیهوشی، در کاهش دردهای حاد یا مزمن، متعاقب اعمال جراحی می‌تواند مؤثر واقع شود و نیاز و میزان استفاده از سایر داروهای ضد درد در بخش‌های مراقبت‌های ویژه پس از اعمال جراحی را نیز کاهش می‌دهد.

تکمیل ساخت بزرگ ترین خط تولید داروی «ضد سرطان»

آبان گذشته، بزرگ ترین خط تولید داروی سرطان در کشور تکمیل شد. مدیر عامل شرکت سرمایه گذاری دارویی تامین (تیپیکو) در این باره با اشاره به استفاده از ظرفیت‌های بومی و نخبگان دانشگاهی کشور در راه اندازی این خط دارویی منحصر به فرد بیان کرد: داروهای تولیدی در این واحد از خروج ارز از کشور جلوگیری می کند و قابلیت ارز آوری برای کشور دارد. نکوئی نیا با بیان این که تلاش مجموعه تیپیکو تامین داروی مورد نیاز داخل و کاهش آلام بیماران است، ادامه داد: این خط جدید قابلیت تولید تمام داروهای ضد سرطان را دارد و در نوع خود دستاورد بسیار مهمی در حوزه تامین داروی ضد سرطان در کشور محسوب می‌شود. وی با اشاره به این که داروهای تولیدی در این خط بیشتر وارداتی بودند، گفت: با بهره برداری از این خط، بخش مهمی از داروهای ضد سرطان مورد نیاز داخل در این خط تولید می شود.

پیوند عضو فرد فوت شده به فرد نیازمند عضو زنده

اما در کنار تمام دستاوردهای حوزه پزشکی که به بخشی از آن در این گزارش اشاره شد، در آبان ماه گذشته یک اتفاق و تحول بزرگ را برای نخستین بار در خاورمیانه شاهد بودیم که در بیمارستان حضرت رسول‌اکرم (ص) تهران انجام شد و آن هم پیوند عضو فرد کاملا فوت شده به فرد زنده بود. ما همان موقع با جراح این پیوند، دکتر سام زراعتیان نژاد دوانی، سرپرست واحد پیوند و فراهم‌آوری دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت وگو کردیم که در این گزارش نیز بخش هایی از آن را مرور می کنیم:

سابقه عمل پیوند در جهان چگونه است؟

زراعتیان نژاد در باره سابقه عمل پیوند در جهان به ما گفت: هم‌اکنون دو نوع پیوند در جهان و در کشور داریم. یک روش آن شایع‌ترین نوع پیوند یعنی مرگ مغزی است که بعد از تایید مرگ مغزی بیمار انجام می‌شود و اهدای عضو صورت می‌گیرد که در کشور ما هم سال‌هاست انجام می‌شود. دومین نوع پیوند، پیوند پس از مرگ قلبی است که مربوط به بیماری است که دچار ایست قلبی شده و با دستگاه و روش‌های مربوط، قلب برگشت داده می‌شود که برای 24 یا 48 ساعت بیمار زنده می‌ماند و سپس اهدای عضو از این بیمار انجام می‌شود.

این پیوند در دنیا سابقه ندارد

اما نوع سوم پیوند که ما انجام دادیم، این است که بیمار دهنده دچار ایست کامل قلبی شده و بیمار گیرنده هم نیازمند کبد، کلیه و بافت‌های قلب بوده است. در واقع می‌توان گفت، این نوع پیوند با توجه به استناد ژورنال بین‌المللی پیوند قلب و ریه در دنیا تاکنون گزارش نشده است. یعنی اولین‌بار است که پس از حدود 60دقیقه از مرگ کامل که عملیات احیا هم انجام شده و قلب برنگشته، این بیمار به اتاق عمل منتقل و با استفاده از پمپ قلبی ریوی و فیلترهای خاص، خون به بدن بیمار برگردانده شده و در واقع اعضای بدن بیمار قابل پیوند و اهدا شده است.

سوال دیگر ما از دکتر این است که با این پیوند، به چه میزان می‌توان از تعداد بیماران در انتظار پیوند اعضا کاست؟ دکتر زراعتیان نژاد در پاسخ به این سوال می‌گوید: قبل از جراحی روزهای اخیر، از ابتدای امسال تا آبان ماه گذشته نیزبرای سه مورد دیگر به همین شیوه عمل پیوند انجام دادیم و در واقع این نوع جدید پیوند، تعداد دهندگان بالقوه را به مقدار بسیار زیادی افزایش می‌دهد. علت آن هم این است که ممکن است به دلایل مختلف، تعداد مرگ‌های مغزی یا رضایت‌دهندگان پیوند از فرد مرگ مغزی شده کم شود؛ اما در موارد مرگ قطعی این گونه نیست و تعداد اهداکننده بالقوه آن و رضایت خانواده‌های متوفی بسیار زیاد می‌شود. در واقع با این دستاورد، تعداد دهندگان به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد و می‌توان تعداد بیماران در فهرست انتظار پیوند را کاهش داد. ما در همه این موارد در شش‌ماه گذشته، چند تیم بسیار خوب شامل بیهوشی و تیم پمپ و... را به صورت مقیم در اتاق عمل داشتیم که این پیوندها را انجام دادیم. اما این که اکنون این دستاورد توسط وزارت بهداشت رسانه‌ای شد، دلیلش این بود که علاوه بر اهدای کامل و موفقیت‌آمیز اعضا برای گیرنده، موفق شدیم استعلام جهانی آن را هم از ژورنال معتبر بین‌المللی بگیریم و مقاله آن را هم به چاپ برسانیم.

همه گیرندگان حالشان خوب است

از دکتر درباره شرایط بیماران گیرنده عضو پس از پیوند می‌پرسم که این طور می‌گوید: بیمار اول، یک کلیه دریافت کرد؛ بیمار دوم کبد و دو کلیه دریافت کرد و برای بیمار سوم، کبد، کلیه و بافت قلب پیوند شد که طبق گزارش‌هایی که گرفتیم هیچ کدام از اعضای پیوند زده شده در این افراد دچار پس‌زدگی نشده است و هیچ کدام فوت نکرده‌اند.

سالانه چه تعداد پیوند از افراد فوت شده می‌توان انجام داد؟

سوال مهم بعدی ما از دکتر این است که سالانه چه تعداد از این نوع پیوند از افراد متوفی می‌توان انجام داد که این طور پاسخ می‌شنوم: به طور دقیق نمی‌توان عددی را برای انجام این عمل‌ها ارائه کرد. اما اگر همکاری تمام دانشگاه های علوم پزشکی استان ها و تجهیزات کامل پیوند و جراحی وجود داشته باشد، به نظر سالانه می‌تواند تعداد بیماران نیازمند درفهرست انتظار پیوند را 20 تا 30 درصد کاهش دهد؛ به این دلیل که میزان مراجعات مرگ‌های قلبی بسیار بیشتر از مراجعات مرگ های مغزی است.

2323