دلایل نادیده گرفتن حقوق بیماران در مراکز درمانی
بار‌ها و بار‌ها از دغدغه‌های پزشکان و پرستاران گفته و شنیده و تلاش و زحمات آن گروه از کادر درمان را که در هر شرایطی با شرافت و مسئولیت پذیری به حرفه خود مشغول‌اند، ارج نهاده‌ایم.
اما آنچه کمتر به آن پرداخته شده، رفتار برخی از اعضای این صنف با بیماران و گمشده‌ای به‌نام «اخلاق» در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به‌ویژه بخش دولتی و نیمه‌دولتی است. دغدغه بیمارانی که در فرایند پیگیری درمان علاوه بر درد و رنج بیماری، به آن‌ها توهین می‌شود، نادیده انگاشته می‌شوند و تحقیر‌هایی را تحمل می‌کنند.
آداب پزشکی چه می‌گوید؟
به گزارش قدس‌آنلاین، داریوش فرهود، عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی ایران در خصوص نادیده گرفتن حقوق بیماران در برخی از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و حتی مطب پزشکانی که تعدادشان هم کم نیست، به ما می‌گوید: اصول اخلاق پزشکی در واقع چیزی شبیه قوانین پزشکی است، اما در همه کشور‌ها و ادیان، آداب پزشکی بسیار اهمیت دارد. به عنوان نمونه در اخلاق و قانون پزشکی، پزشک موظف است به نوع بیماری و دارویی که تجویز می‌کند توجه داشته باشد، اما در آداب پزشکی، پزشک باید به علت بیماری، دارویی که تجویز می‌کند، هزینه‌های درمان و تغذیه‌ای که به بیمار توصیه می‌کند توجه داشته باشد.
پروفسور فرهود می‌افزاید: سقراط اصول اخلاق پزشکی را بر مبنای حفظ حقوق بیماران نوشته که همان سوگندنامه پزشکان است. علاوه بر سقراط، شخصی به نام «حکیم اهوازی» نیز که حکیمی ایرانی بوده، منشور حقوق بیماران را نوشته که این نشان می‌دهد حقوق بیماران از گذشته‌های دور تا امروز مورد توجه بزرگان بوده است.
پدر اخلاق پزشکی ایران با اشاره به اصول چهارگانه اخلاق پزشکی که توسط متخصصان علم اخلاق در کمیته اخلاق سازمان جهانی بهداشت، طرح، تصویب و توسعه یافته و مورد توافق جهانی قرار گرفته است، ادامه می‌دهد: اصل نخست «Autonomy» یا «خودمختاری» است؛ به این معنا که هر بیمار، مختار به انتخاب پزشک معالج و مرکز درمانی و بستری، قبول یا رد هر دستور و گزینه درمانی برای خود است، البته تا زمانی که به حقوق اجتماعی و سلامت دیگران لطمه نزند. در موارد فوریت‌های پزشکی و تصادفات، بیهوشی و کما، نارسایی عقلی و ناتوانی بیمار برای تصمیم‌گیری نیز تصمیم‌گیری بر عهده همراهان بیمار و یا پزشک معالج او خواهد بود.
اصل دوم «Beneficence» یا «سودمندی» است؛ یعنی همه دستورات پیشگیری، درمان و هزینه‌های پزشکی، باید به مصلحت، منفعت و توان مالی بیمار و خانواده وی باشد. تضاد و یا اشتراک منافع دیگر افراد و گروه‌ها نباید در ارائه خدمات پزشکی، مصالح درمانی و مادی بیمار نقش داشته باشد.
اصل سوم «maleficence-Nin» یا «نا زیانمندی» است. به این معنا که هیچ دستور و عمل پزشکی اعم از پیشگیری یا درمان، نباید موجب زیان روحی، جسمی، مادی، معنوی و اجتماعی بیمار در کوتاه‌مدت و یا بلندمدت شود. درواقع، نفع اقدامات پزشکی و درمانی برای بیمار باید بیشتر از ضرر آن باشد. به عنوان نمونه در برخی مواقع، پزشک دارو‌هایی برای بیمار تجویز می‌کند که ممکن است برای درمان بیماری او مفید باشد، اما آسیب‌های متعددی به وی وارد می‌کند و یا با وجود دارو‌های مشابه ارزان‌قیمت؛ دارویی گرانقیمت برای بیمار تجویز می‌کند که متناسب با توان اقتصادی او نیست که نباید این‌گونه باشد.
اصل چهارم نیز «Justice» یا «عدالت» است. به این معنا که اقدامات، دستورات و توصیه‌های پزشک، همگی باید با در نظر داشتن موازین و اصول عدالت، برابری و جلوگیری از ظلم، زیان و بی‌توجهی به گروه‌های آسیب‌پذیر و محروم جامعه مانند کودکان و زنان (در برخی جوامع) سربازان، زیردستان، زندانیان، فقرا و معلولان باشد. ضمن آنکه نگاه و رفتار پزشک و روند درمان باید تابع نمودار برابری جنسیتی، طبقاتی، قومیتی و مذهبی درجامعه باشد.
به عنوان نمونه پزشک نباید بین بیماری که سفارش شده با بیماری که سفارش نشده، یا بیماری که با لباس شیک مراجعه می‌کند و بوی عطر می‌دهد، با بیماری که از مزرعه آمده و بوی نامطبوع می‌دهد، تفاوت قائل شود و یا شرایط بیمار در نوع رفتار و مهربانی او تأثیرگذار باشد.
اصولی که در راستای مصالح بیمار وضع شده است
به گفته فرهود، تمام اصول اخلاق پزشکی وضع شده در راستای مصالح بیمار است نه در راستای مصالح پزشک، زیرا اگر توجه داشته باشید از قدیم‌الایام بالای سربرگ نسخه پزشکان نوشته می‌شد «هوالشافی» یعنی خداوند تبارک و تعالی شفا دهنده است و پزشکان عامل و واسطه شفادهندگی خداوند هستند. به همین دلیل شغل پزشکی مقدس است و یک پزشک باید صفات الهی بخشندگی و مهربانی را داشته و به دوراز هرگونه خشونت، توهین و تحقیر باشد.
وی ادامه می‌دهد: براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، درمان بیمار نیز در یک مثلث سه بعدی قرار می‌گیرد که شامل «سلامت جسمی و فیزیکی بیمار»، «سلامت معنوی» یا سلامت روان و «سلامت اجتماعی» یا رفاه اجتماعی او می‌شود. براین اساس نه تنها درمان بیمار بلکه وضعیت اقتصادی جامعه، طبقه اقتصادی بیمار و هزینه‌های جانبی درمان به پزشک مربوط می‌شود و پزشک باید با توجه به موارد ذکر شده، برای بیمار دارو تجویز و تغذیه مناسب توصیه کند.
از قدیم‌الایام بالای سربرگ نسخه پزشکان نوشته می‌شد «هوالشافی» یعنی خداوند تبارک و تعالی شفا دهنده است و پزشکان عامل و واسطه شفادهندگی خداوند هستند. به همین دلیل شغل پزشکی مقدس استپروفسور فرهود با ابراز گلایه از وضعیت موجود می‌گوید: متأسفانه در برخی مواقع نه تنها به اصول اخلاق پزشکی و اصول درمان بیماران در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی توجه نمی‌شود، بلکه نادیده گرفتن حقوق بیماران موجب شکل‌گیری تصورات غلط در جامعه از حرفه پزشکی و پزشک خوب شده است. به‌طوری که مردم تصور می‌کنند پزشک خوب، پزشکی است که مطب او شلوغ باشد و اگر بخواهند از او وقت بگیرند حتماً باید معرفی‌نامه از پزشکی دیگر داشته باشند و یا حداقل برای سه یا چهار ماه بعد نوبت دریافت کنند و هنگام ویزیت نیز پزشک به بیمار توجه نکند و اجازه صحبت به او ندهد و دارو‌های گرانقیمت و کمیاب و اقدامات تشخیصی بسیار تخصصی و گرانقیمت تجویز کند.
درحالی که یک پزشک خوب، پزشکی است که خیر او به بیماران برسد، حرمت آن‌ها را حفظ کند، به جای اقدامات تشخیصی غیرضروری از تجربه و دانش خود استفاده و تا حد امکان دارویی با قیمت مناسب و در دسترس برای بیمار تجویز کند، همیشه لبخند بر لب داشته باشد و فراموش نکند طبابت حرفه مقدسی است که باید شفادهندگی خداوند را با دانش، مهربانی و بخشندگی خود به بیماران عطا کند. حتی اگر بیماری درشتی کرد، آن را به حساب درد و رنج بیماری او یا عزیزی که به همراه دارد، بگذارد و بکوشد با صبر و مهربانی خود، او را آرام کند.
این استاد بازنشسته دانشگاه علوم پزشکی که بیش از نیم قرن در حوزه پزشکی و درمان بیماران سابقه دارد، می‌افزاید: رعایت حقوق بیماران فقط بر عهده پزشکان نیست بلکه همه کادر درمان - به‌ویژه پرستاران و بهیاران که در مقایسه با پزشکان نقشی پررنگ‌تر و ارتباط بیشتری با بیماران دارند - و حتی فراتر از آن، همه پرسنل بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در خصوص رعایت حرمت و حقوق بیماران مسئولیت دارند و باید تا حد امکان برای کاهش درد و رنج آن‌ها تلاش کنند.
گرایش جامعه به سوی مادی‌گرایی
دکتر فرهود تصریح می‌کند: البته کادر درمان علاوه بر محل کار خود، خارج از آن نیز در قبال سلامت و نجات جان بیماران مسئول هستند، زیرا کادر درمان مانند روحانیون هستند. همان‌طور که روحانی فقط در مسجد، روحانی نیست و همه جا به عنوان روحانی مسئولیت تبلیغ دین و هدایت مردم را بر عهده دارد، کادر درمان نیز همیشه و همه جا مسئول نجات جان بیماران هستند.
به اعتقاد این متخصص ژنتیک؛ در واقع پزشکان، پرستاران و سایر اعضای کادر درمان برای بیمار حکم مادر برای کودکی را دارند که بر اثر زمین خوردن دچار جراحت شده و گریه‌کنان پیش مادرش می‌رود و مادر با نوازش کودک، او را آرام می‌کند و در واقع پیش از آنکه خونریزی زخم قطع شود شدت درد کودک کاهش می‌یابد. اعضای کادر درمان نیز باید به‌گونه‌ای با بیمار رفتار کنند که پیش از ظاهر شدن علائم درمان بیماری؛ از شدت درد، رنج و آلام بیماریِ بیماران کاسته شود.
دانشجویان پزشکی و پرستاری باید شیوه رفتار با بیمار را از استادان خود بیاموزند و در واقع رفتار استادان رشته‌های پزشکی و پرستاری الگوی دانشجویان آن‌هاست و شک نداشته باشیم اگر استادی مشهور به چنین صفاتی باشد، به‌طورحتم تعداد زیادی از دانشجویان او نیز همین صفات را سرلوحه رفتار خود در ارتباط با بیماران قرار می‌دهند و به همین ترتیب پرسنل بیمارستان از روی رفتار رئیس، مدیر و معاونان بیمارستان و مرکز درمانی الگوبرداری می‌کنند و شک نداشته باشیم اگر مسئولان بیمارستان و مراکز درمانی به رعایت حقوق بیماران حساس باشند، از نگهبان در بیمارستان و نیرو‌های خدمات گرفته تا اعضای متخصص کادر درمان همه و همه، حقوق بیماران را رعایت خواهند کرد.
فرهود مهم‌ترین دلیل تحقیر، توهین و نادیده گرفتن حقوق بیماران در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی را گرایش جامعه به سوی مادی‌گرایی می‌داند و می‌گوید: متأسفانه نه تنها برخی از پرسنل و کادر درمانِ مراکز درمانی و بیمارستان‌ها، بلکه بسیاری از مردم با فکر کردن به مادیات، مسئولیت اجتماعی خود در قبال سایر افراد جامعه را فراموش کرده‌اند. درحالی که باید حساب مسئولیت اجتماعی ما از میزان درآمدمان جدا باشد و بپذیریم وقتی مسئولیتی را قبول کردیم باید شرافتمندانه این مسئولیت را به‌درستی انجام دهیم، به‌ویژه در حوزه پزشکی و درمان که پزشکان و پرستاران رسالت سنگین‌تری در مقایسه با دیگر مشاغل دارند.
حقوق کادر درمان هم باید در نظر گرفته شود
باقر لاریجانی، رئیس مرکز اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز در این خصوص به ما می‌گوید: حقوق بیماران در حوزه پزشکی سابقه‌ای طولانی و کاربرد بسیار بالایی دارد. چون هر روز میلیون‌ها نفر به مراکز درمانی و بیمارستان‌ها مراجعه دارند و افراد به طور روزانه با این مسئله مواجه هستند. اما اخلاق پزشکی منحصر به حقوق بیماران نیست و مسائل زیادی در حوزه اخلاق مطرح است که امروزه جزو ارائه خدمات متداول حوزه پزشکی محسوب می‌شود.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه می‌دهد: یکی از موضوعات اخلاق پزشکی، ارتباط میان پزشک و بیمار است. اما وقتی به این مسئله اشاره می‌کنیم به این معنا نیست که نباید به شأن ارائه‌کنندگان خدمات درمانی توجه کرد. در واقع بیماران معمولاً نسبت به کادر درمان، اطلاعات محدودتری در حوزه درمان دارند و با توجه به تعداد بیماران به‌ویژه در مراکز درمانی دولتی، بیماران و همراهان آن‌ها باید محدودیت زمانی کادر درمان را در نظر بگیرند و به حقوق آن‌ها توجه داشته باشند.
به گفته لاریجانی، در همه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، تابلو‌هایی در خصوص حقوق مهم بیماران نصب شده که در واقع این حقوق از بین ده‌ها حقوق بیماران انتخاب شده و در قالب دستورالعمل‌های روشن مورد توجه واحد‌های درمانی قرار گرفته است و از طریق این واحد‌ها در معرض دید بیماران و همراهان آن‌ها نیز قرار دارد. ضمن آنکه کمیته‌های اخلاقی به‌منظور نظارت بر عملکرد پرسنل بیمارستان در زمینه حقوق بیماران، در همه بیمارستان‌ها فعال است.
رئیس مرکز غدد دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این پرسش که چرا در برخی از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، حقوق بیماران مورد توجه قرار نمی‌گیرد، می‌گوید: باید درنظر داشته باشیم از یک سو مراجعات بیماران به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی - به‌ویژه بخش دولتی و نیمه دولتی - بسیار زیاد و از سوی دیگر، امکانات این مراکز و واحد‌های درمانی محدود است. بنابراین، نباید محدودیت‌های این مراکز را به حساب نادیده گرفتن حقوق بیماران گذاشت، چرا که کادر درمان و پرسنل بیمارستان نمی‌توانند محدودیت‌ها را رفع کنند.
البته بخشی از نارضایتی بیماران از کادر درمان و پرسنل مراکز درمانی بحق است که باید از طریق آموزش به کادر درمان و پرسنل این مراکز و همچنین ارزیابی مکرر رعایت حقوق بیماران در مراکز درمانی، این نارضایتی‌ها را به حداقل ممکن رساند. با این حال، در سازمان نظام پزشکی همه استان‌ها واحد‌هایی برای رسیدگی به شکایت بیماران فعال است که بیماران می‌توانند با مراجعه به نظام پزشکی استان خود شکایتشان را پیگیری کنند.
از میان اخبار