دین و اندیشه | اعمال مربوط به شب بیست‌ویکم ماه مبارک رمضان چیست؟

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، دهه دوم ماه مبارک رمضان نیز رو به پایان است و در آستانه ورود به نخستین شب از شب‌های قدر هستیم. پنجشنبه 25 اردیبهشت مصادف با شب بیست‌ویکم ماه مبارک رمضان و دومین شب قدر؛ شب ارزش‌گذاری انسان‌هاست. هر قدر در این شب به خواسته‌های خدا توجه کنیم و آنها را عرضه بداریم، قدر و ارزش بیشتری پیدا خواهیم کرد. در روایت داریم که خود امام زمان (عج) برای تعجیل در ظهورشان دعا می‌کنند، این خواسته ایشان یعنی همان خواسته خدا، پس بدانیم درخواست برپایی امر ظهور ایشان از مهم‌ترین موضوعاتی است که انسان‌ها را در شب قدر ارزشی‌تر می‌کند، اما این بدین معنا نیست که غیر از ظهور امام زمان، چیز دیگری نباید بخواهیم، بلکه باید برای موضوعات دیگر نیز دعا کرد اما درخواست اصلی و تأکید ما دعای برای تعجیل در فرج مولایمان باشد.

در کتاب مفاتیح الجنان درباره اعمال شب بیست‌ویکم ماه مبارک رمضان آمده است:

فضیلت این شب نورانی از شب نوزدهم بیشتر است و باید «اعمال این شب» را از غسل و احیاء و زیارت و نماز «هفت توحید» و قرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز و «دعای جوشن‌کبیر» را انجام دهد و در غسل و احیاء و سعی در عبادت، در این شب و شب بیست‌وسوم اصرار ورزد؛ در روایات به این معنی که شب قدر یکی از این دو شب است، تأکید شده.

در چند روایت آمده که از معصوم خواسته شد: معین فرمایید که شب قدر کدام یک از این دو شب است؟ ایشان تعیین نکرد، بلکه فرمود: «ما أیسر لیلتین فیما تطلب؛ چه آسان است دو شب در آنچه می‌جویی» یا آنکه فرمود: «ما علیک أن تفعل خیرا فی لیلتین؛ باکی بر تو نیست که در هر دو شب کار خیر انجام دهی» و مانند آن [روایات باز هم هست.]

و قال شیخنا الصدوق فیما أملی علی المشایخ فی مجلس واحد من مذهب الامامی: «و من أحیا هاتین اللیلتین بمذاکر العلم فهو أفضل؛ و شیخ ما صدوق در آنچه بر بزرگان در یک مجلس راجع به مذهب امامیه دیکته کرده چنین فرمود: هر که این دو شب را با بحث‌های علمی احیاء بدارد بهتر است.»

به هر صورت از این شب شروع کند به خواندن «دعاهای شب‌های دهه آخر ماه» که از جمله آنها این دعایی است که شیخ کلینی در کتاب کافی از امام صادق علیه السلام روایت کرده که در دهه آخر ماه رمضان در هر شب بخوان:

أعوذ بجلال وجهک الکریم أن ینقضی عنی شهر رمضان أو یطلع الفجر من لیلتی هذه ولک قبلی ذنب أو تبع تعذبنی علیه؛ پناه می‌آورم به عظمت ذات کریمت از اینکه ماه رمضان از من سپری شود یا سپیده این شب طلوع کند و از سوی من نزد تو گناهی یا نتیجه کاری مانده باشد که مرا بر آن عذاب کنی.

کفعمی در حاشیه «بلدالامین» نقل کرده: که امام صادق علیه‌السلام در هر شب از دهه آخر این ماه پس از نمازهای واجب و مستحب می‌خواند:

اللهم أدعنا حق ما مضی من شهر رمضان، واغفر لنا تقصیرنا فیه وتسلمه منا مقبولا، ولا تؤاخذنا باسرافنا علی أنفسنا، واجعلنا من المرحومین ولا تجعلنا من المحرومین؛ خدایا از ما حق آنچه را که از ماه رمضان گذشته ادا فرما و کوتاهی ما را از عبادت در این ماه بیامرز و ماه رمضان را از ما پذیرفته تحویل گیر و ما را از زیاده‌روی‌های بر علیه خویشتن مؤاخذه مکن و از رحمت‌شدگان قرار ده، نه از محرومان. و فرموده: هرکه این دعا را بخواند، خدا تقصیری که در گذشته از ماه رمضان، از او سر زده بیامرزد و او را در باقیمانده ماه از گناهان بازدارد.

سید ابن طاووس در کتاب «اقبال» از ابن ابی عمیر از مرازم نقل کرده: امام صادق علیه‌السلام در هر شب از دهه آخر این ماه می‌خواند:

اللهم انک قلت فی کتابک المنزل: شهر رمضان الذی أنزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان فعظمت حرم شهر رمضان بما أنزلت فیه من القرآن وخصصته بلیل القدر وجعلتها خیرا من ألف شهر؛ خدایا؛ تو در کتاب نازل‌شده‌ات فرمودی: «ماه رمضان، ماهی که قرآن برای هدایت مردم در آن نازل شده و دلایلی روشن از هدایت و تمیز دادن حق از باطل است»؛ با نازل کردن قرآن در آن حرمتش را بزرگ شمردی و آن را به شب قدر اختصاص دادی، شبی که آن را از هزار ماه بهتر قرار دادی.

اللهم وهذه أیام شهر رمضان قد انقضت، ولیالیه قد تصرمت، وقد صرت یا الهی منه الی ما أنت أعلم به منی وأحصی لعدده من الخلق أجمعین، فأسألک بما سألک به ملائکتک المقربون، وأنبیاؤک المرسلون وعبادک الصالحون؛

خدایا این روزهای ماه رمضان است که گذشت و شب‌های آن است که از دست رفت، من از این ماه چنان شده‌ام که تو از من به آن داناتری و شماره‌ی آن را از تمام آفریدگانت شمارنده‌تری، در نتیجه از تو درخواست می‌کنم به آنچه از تو درخواست کردند فرشتگان مقربت و پیامبران مرسلت و بندگان شایسته‌ات؛

أن تصلی علی محمد وآل محمد وأن تفک رقبتی من النار، وتدخلنی الجن برحمتک، وأن تتفضل علی بعفوک وکرمک، وتتقبل تقربی، وتستجیب دعائی، وتمن علی بالأمن یوم الخوف من کل هول أعددته لیوم القیام.

این که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و وجودم را از آتش آزاد کنی و به رحمتت به بهشتم وارد نمایی و به عفو و کرمت بر من تفضل آری و نزدیک‌جویی‌ام را بپذیری و دعایم را به اجابت رسانی و به امان دادنم در روز وحشت، از هر هراسی که برای قیامتم آماده ساخته‌ای بر من منت نهی

الهی وأعوذ بوجهک الکریم، وبجلالک العظیم أن ینقضی أیام شهر رمضان ولیالیه ولک قبلی تبع أو ذنب تؤاخذنی به، أو خطیئ ترید أن تقتصها منی لم تغفرها لی، سیدی سیدی سیدی، أسألک یا لااله الا أنت اذ لااله الا أنت؛

خدایا به ذات کریم و به جلال بزرگت پناه می‌آورم، از اینکه روزها و شب‌های ماه رمضان سپری گردد و برای من نزد تو نتیجه کاری یا گناهی باشد که مرا به سبب آن مؤاخذه کنی یا خطایی که بخواهی انتقامش را از من بگیری و مرا در آن‌ها نیامرزیده باشی، ای آقای من، ای آقای من، ای آقای من از تو می‌خواهم ای که معبودی جز تو نیست، آنگاه که معبودی جز تو نبود؛

ان کنت رضیت عنی فی هذا الشهر فازدد عنی رضی، و ان لم تکن رضیت عنی فمن الآن فارض عنی یا أرحم الراحمین، یا الله یا أحد یا صمد یا من لم یلد ولم یولد ولم یکن له کفوا أحد.

اگر در این ماه از من خشنود بوده‌ای، بر خشنودی‌ات از من بیفزا و اگر خشنود نبوده‌ای از هم اکنون از من خشنود شو ای مهربان‌ترین مهربانان، ای خدا، ای یکتا، ای بی‌نیاز، ای که نزاییده و زاده نشد و احدی برایش همتا نبود.

و بسیار بگو:

یا ملین الحدید لداود علیه السلام، یا کاشف الضر والکرب العظام عن أیوب علیه السلام، أی مفرج هم یعقوب علیه السلام، أی منفس غم یوسف علیه السلام، صل علی محمد وآل محمد کما أنت أهله أن تصلی علیهم أجمعین، وافعل بی ما أنت أهله، ولا تفعل بی ما أنا أهله.

ای نرم کننده آهن برای داود (درود بر او)، ای بردارنده بدحالی و بلاهای بزرگ از ایوب (درود بر او)، ای از بین‌برنده اندوه شدید یعقوب (درود بر او)، ای زایل کننده غم یوسف (درود بر او)، درود فرست بر محمد و خاندان محمد، چنان‌که تو سزاواری که درود فرستی بر جمله آنان و با من چنان کن که تو شایسته آنی نه چنان‌که من سزاوار آنم.

و از جمله این دعاها دعایی است که در کتاب «کافی» به صورت روایت مستند و در کتاب «مقنعه» و «مصباح» بدون ذکر سند نقل‌شده: که در شب اول از دهه سوم، یعنی در شب بیست‌ویکم بخوان:

یا مولج اللیل فی النهار، ومولج النهار فی اللیل، و مخرج الحی من المیت، ومخرج المیت من الحی، یا رازق من یشاء بغیر حساب، یا الله یا رحمان، یا الله یا رحیم، یا الله یا الله یا الله لک الأسماء الحسنی والأمثال العلیا، والکبریاء والآلاء، أسألک أن تصلی علی محمد وآل محمد، وأن تجعل اسمی فی هذه اللیل فی السعداء، وروحی مع الشهداء، و احسانی فی علیین، و اساءتی مغفور، وأن تهب لی یقینا تباشر به قلبی، وایمانا یذهب الشک عنی، وترضینی بما قسمت لی، وآتنا فی الدنیا حسن، وفی الآخر حسن، وقنا عذاب النار الحریق، وارزقنی فیها ذکرک وشکرک والرغب الیک، والاناب والتوفیق لما وفقت له محمدا وآل محمد علیه وعلیهم السلام.

ای وارد کننده شب در روز و وارد کننده روز در شب و بیرون آورنده زنده از مرده و بیرون آورنده مرده از زنده، ای روزی‌دهنده بی‌حساب به هرکه خواهی، ای خدا، ای مهربان، ای خدا، ای بخشنده، ای خدا، ای خدا، ای خدا، برای نام‌های نیکوتر و نمونه‌های برتر و بزرگ‌منشی و نعمت‌ها، از تو می‌خواهم بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و قرار دهی نامم را در این شب از گروه سعادتمندان و روحم را با شهیدان و نیکوکاری‌ام را در بلندترین مقام بهشت و بدکاری‌ام را آمرزیده و بر من یقینی ببخشی که دلم همراه آن باشد و ایمانی که دودلی را از من بردارد و خشنودم نمایی به آنچه نصیبم کردی و ما را در دنیا و آخرت پاداش نیکو عنایت کن و از آتش سوزان حفظ فرما و در این شب ذکر و شکر و رغبت به سویت و توبه و توفیق آنچه محمد و خاندان محمد (درود خدا بر او و ایشان) را به آن موفق نمودی نصیب من فرما.

کفعمی از سید ابن باقی نقل کرده: که در شب بیست‌ویکم بخوان:

اللهم صل علی محمد و آل محمد، و اقسم لی حلما یسد عنی باب الجهل، و هدی تمن به علی من کل ضلال، و غنی تسد به عنی باب کل فقر، و قو ترد بها عنی کل ضعف، و عزا تکرمنی به عن کل ذل، و رفع ترفعنی بها عن کل ضع، و أمنا ترد به عنی کل خوف، و عافی تسترنی بها عن کل بلاء، و علما تفتح لی به کل یقین، و یقینا تذهب به عنی کل شک، و دعاء تبسط لی به الاجاب فی هذه اللیل، و فی هذه الساع، الساع الساع الساع؛ یا کریم، و خوفا تنشر لی به کل رحم، و عصم تحول بها بینی و بین الذنوب، حتی أفلح بها عند المعصومین عندک، برحمتک یا أرحم الراحمین.

خدایا؛ بر محمد و خاندان محمد درود فرست و آن‌چنان بردباری روزی من گردان که در نادانی را به روی من ببندد و هدایتی که رهیدن از هر گمراهی را به وسیله آن بر من منت نهی و ثروتی که در هر فقری را به سبب آن بر من ببندی و نیرویی که به آن هرگونه ضعفی را از من برگیری و عزتی که مرا به آن از هر خواری اکرام نمایی و مرتبه بلندی که مرا به آن از هر افتادنی بلند گردانی و امنیتی که به آن هر ترسی را از من دور سازی و سلامتی کاملی که مرا به آن از هر بلایی بپوشانی و دانشی که به آن در هر یقینی را به رویم بگشایی و یقینی که به آن هر شکی را از من برطرف سازی و دعایی که به آن سفره اجابت را در امشب و در این ساعت بگسترانی همین ساعت، همین ساعت، همین ساعت ای کریم و ترسی که به آن هرگونه رحمتی را برایم پخش کنی و بازدارنده‌ای که بین من و گناهانم پرده شود تا به سبب آن نزد معصومین به درگاهت رستگار شوم، به حق مهربانی‌ات، ای مهربان‌ترین مهربانان.

روایت شده: که حماد بن عثمان در شب بیست‌ویکم بر امام صادق علیه‌السلام وارد شد، حضرت پرسید: غسل کرده‌ای؟ عرض کرد: آری، فدایت شوم؛ پس حضرت حصیری خواست و حماد را به نزدیک خود طلبید و مشغول نماز شد و پیوسته نماز خواند و حماد هم در کنار حضرت نماز می‌خواند تا از نمازهای خود فارغ شدند؛ آنگاه امام صادق علیه‌السلام دعا کرد و حماد آمین گفت تا سپیده دمید؛ سپس آن حضرت اذان و اقامه گفت و بعضی از خدمتکاران خود را خواست و جلو ایستاد و نماز صبح خواند؛ در رکعت اول پس از سوره «حمد» سوره «قدر» و در رکعت دوم بعد از سوره «حمد» سوره «توحید» را قرائت کرد و بعد از نماز مشغول تسبیح و تحمید و تقدیس و ثنای حق و صلوات بر پیامبر و دعا برای مردان و زنان مؤمن و مسلمان شد؛ سپس سر به سجده گذاشت و به اندازه یک ساعت به جز صدای تنفس صدایی از آن حضرت شنیده نشد، پس از آن این دعا را خواند:

«لا اله الا أنت مقلب القلوب و الأبصار»

تا آخر دعا که در کتاب «اقبال» آمده است.

شیخ کلینی روایت کرده: که امام باقر علیه‌السلام در شب‌های بیست‌ویکم و بیست‌وسوم تا نیمه شب دعا می‌خواند و پس از آن شروع به خواندن نماز می‌کرد. آگاه باش که در هر شب از شب‌های این دهه غسل مستحب است. روایت شده: حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در هر شب این دهه غسل می‌کرد؛

و نیز اعتکاف در این دهه استحباب و فضیلت بسیار دارد و بهترین اوقات برای اعتکاف این دهه است و روایت شده: که اعتکاف در این دهه برابر دو حج و دو عمره ثواب دارد. بنای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) این بود که چون دهه آخر ماه رمضان می‌شد، در مسجد اعتکاف می‌کرد؛ چادری مویین برای آن حضرت می‌زدند و آن جناب کمر عبادت را محکم می‌بست و بستر خواب را به هم می‌پیچید.

و آگاه باش که در چنین شبی در سال چهلم شهادت مولایمان حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام واقع شد و در این شب غصه‌های آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و شیعیانشان تازه می‌شود و روایت شده که در آن شب مانند شب شهادت امام حسین علیه‌السلام سنگی از روی زمین برداشته نشد، مگر آنکه زیر آن خون تازه بود.

شیخ مفید فرمود: در این شب صلوات بسیار فرست و در نفرین بر ستم‌کنندگان به آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و لعن فرستادن بر قاتل امیرالمؤمنین علیه‌السلام سعی و کوشش کن.