راه عبور از ترافیک تارعنکبوتی

در سال‌1996، بانک جهانی اعلام کرد؛ دوچرخه، مانند سایر شیوه های حمل‌ونقل غیرموتوری، مزایای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را برای شهر به ارمغان می‌آورد و نباید به حاشیه رانده شود. سایر نهادهای جهانی در سال‌های بعد نیز از این خط‌مشی پیروی کردند و همچنین بودجه و پشتیبانی فنی برای توسعه برنامه‌های جامع حمل‌ونقل که شامل دوچرخه نیز می‌شود، ارائه دادند. از زمان ظهور جایزه حمل‌ونقل پایدار در سال‌2005، هر شهر برنده جایزه، از لندن تا سئول، ابتکارات دوچرخه سواری را در برنامه‌های حمل‌ونقل خود گنجانده است.

اوج تشویق دولت‌ها برای استفاده از دوچرخه به‌جای خودرو و حتی وسایل حمل‌ونقل عمومی را باید از زمان همه گیری کرونا جست‌وجو کرد که برخی از دولت‌ها از مردم خواسته بودند تا با سفرهای دوچرخه ای از ازدحام ناامن در قطارها و اتوبوس ها جلوگیری کنند. این پیشنهاد در حالی مطرح شد که کشورها محدودیت‌های ناشی از ویروس‌کرونا را در مورد تجارت و سایر فعالیت‌ها کاهش داده و دولت‌ها خواستار استفاده از دوچرخه شدند تا اقتصاد را از طریق دوچرخه بازیابی کنند. این تشویق ها از فرانسه و آلمان تا پرو را دربرگرفت، پس از آن فعالان دوچرخه سواری خواستار تغییرات بیشتری برای دوچرخه‌سواری شدند و با بازگشایی شهرها در سراسر جهان، آنها به‌دنبال راه مهم‌تری برای مشارکت‌دادن دوچرخه ها در شهرها بودند، زیرا سیاست‌های حمل‌ونقل استفاده از دوچرخه، به کاهش آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه ای و بهبود سلامت عمومی کمک خواهند کرد.

برخی از کشورها، شروع به ارائه تخفیف‌های مالیاتی کرده‌اند و به این‌ترتیب به شهروندان مشوق می‌دهند تا به‌جای استفاده از خودرو، با دوچرخه به محل کار خود بروند، زیرا یارانه ها قطعا انگیزه بیشتری برای شهروندان ایجاد می‌کنند. فرانسه از زمان همه گیری به شهروندان خود که قصد تغییر وضعیت خود از ماشین به دوچرخه را داشتند، مشوق هایی تا سقف 4‌هزار یورو ارائه داده و حتی اکنون در حال تبدیل‌کردن صدها خیابان در پاریس است، اما فرانسه در پیگیری سیاست‌های حمل‌ونقل پایدار تنها نیست.

بسیاری از شهرهای اروپایی در حال برنامه ریزی سیستم‌های حمل‌ونقل شهری هستند که در آن خودروها وسیله اصلی حمل‌ونقل نباشند. زاگرب پایتخت کرواسی قصد دارد شبکه خطوط دوچرخه خود را گسترش دهد و سهم ترافیک سفرهای دوچرخه ای را تا سال‌2025 به 8‌درصد افزایش دهد. رم، لندن، فرانکفورت و اسلو محدودیت‌هایی را برای خودروهای دیزلی در منطقه شهری یا مالیات های ویژه‌ای برای جلوگیری از رانندگی در شلوغ ترین محیط‌های شهری اعمال می‌کنند. در مرکز مادرید و همچنین در میلان، تردد خودروهای تولید شده قبل از سال‌2000 ممنوع اعلام شدند. بنابراین، کلان شهرهای اروپایی درحال‌توسعه زیرساخت‌های سفرهای دوچرخه ای، گسترش پیاده روها و تبدیل خطوط خودرو و خطوط پارکینگ به خطوط حمل‌ونقل عمومی یا خطوط دوچرخه شدند.

آغاز حذف خودرو از زمان کرونا

از نظر تاریخی، شهرها اغلب به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که به‌جای شیوه های حمل‌ونقل فعال‌تر و پایدارتر، مانند سفر دوچرخه ای، اولویت را به خودروها بدهند. شروع همه گیری کووید -19 باعث تغییر قابل‌توجهی در این روایت شد. با انتشار اخباری مبنی‌بر سه‌برابر‌شدن فروش دوچرخه، تمام‌شدن دوچرخه در فروشگاه ها و رونق‌گرفتن تعمیرگاه ها، سال‌2020 به‌عنوان «رونق بزرگ دوچرخه» نامگذاری شده‌است و ساکنان شهرها در سراسر جهان شاهد آن بوده‌اند. این بیماری همه گیر باعث علاقه بی‌سابقه ای به این شیوه حمل‌ونقل شد و موجی از دوچرخه سواران جدید یا بازگشته به این عرصه در سراسر اروپا و مناطق دورتر به‌راه افتاد.

این امر با سرمایه‌گذاری قابل‌توجه در سفر دوچرخه ای در شهرهای اروپایی پشتیبانی شد. فدراسیون دوچرخه سواران اروپا (ECF) تخمین زد که شهرهای این قاره در سال‌2020، حدود یک‌میلیارد یورو برای اقدامات دوچرخه سواری مرتبط با کووید هزینه‌کردند و حداقل هزار کیلومتر خط دوچرخه، اقدامات آرام سازی ترافیک و مناطق بدون خودرو ایجاد کردند.

پاریس در مقایسه با سال‌2019، شاهد افزایش تخمینی 60‌درصدی سطح سفر دوچرخه ای در سال‌های 2020 و 2021 بود؛ بروکسل از افزایش چشمگیر 64‌درصدی سفرهای دوچرخه ای در سال‌2020 خبر داد و دوچرخه ها 25‌درصد از کل وسایل نقلیه در یکی از شلوغ ترین جاده های میلان را در بهار 2020 تشکیل دادند.

درس بلژیکی در مهار خودرو

بروکسل که به‌عنوان یکی از خودرومحورترین پایتخت های اروپایی شناخته می‌شد، دست به یک تحول در حوزه حمل‌ونقل زد که می‌تواند الگویی برای جهان باشد. در بلژیک، دوچرخه سواری در طول سال‌ها به دلیل سیاست‌های فعال برای افزایش استفاده از دوچرخه در تمام سطوح مقامات ذی‌صلاح (سطح محلی، منطقه‌ای و فدرال) و بحران کووید -19 به‌شدت افزایش یافته‌است، در نتیجه استفاده از دوچرخه از 8‌درصد در سال‌2010 به 12‌درصد در سال‌های اخیر افزایش یافته‌است.

تحلیلی در سال‌2014 توسط شرکت اینریکس، بروکسل را به‌عنوان یکی از دو شهر پرترافیک در اروپا یا آمریکای‌شمالی رتبه بندی کرد. در سال‌2014، گاردین، بروکسل را در مرکز «تار عنکبوتی از بزرگراه‌ها» توصیف کرد که فرار از آن غیرممکن است. بیست سال‌پیش، 75‌درصد از خانوارهای بروکسل حداقل یک خودرو داشتند.

اما زمان در حال تغییر است. شبکه حمل‌ونقل بروکسل، ابتدا به‌تدریج و سپس با سرعتی خیره کننده، مجددا پیکربندی شده و سفرها را از اتومبیل ها به سمت دوچرخه، حمل‌ونقل عمومی و پیاده روی تغییر داده‌است. سهم مسافران دوچرخه سوار تنها در چهار سال سه‌برابر شده و استفاده از حمل‌ونقل عمومی بهبود یافته‌است. در سال‌2017، خودروها 64‌درصد از مسافت های طی‌شده در داخل شهر را تشکیل می‌دادند، در حالی‌که تا سال‌2021 این رقم به زیر 50‌درصد کاهش‌یافت. در همین حال، یک منطقه عابر پیاده بزرگ در مرکز شهر پدیدار شده‌است. بروکسل غرق در ماشین می‌تواند در کمتر از یک نسل خود را متحول کند.

بلژیک زمانی به پایتخت ترافیک اروپا شهرت داشت، اما از سال‌2004، اسمیت وزیر حمل‌ونقل بروکسل، اولین گام را برای ترویج دوچرخه در جهت کاهش ترافیک برداشت و میدان بزرگ فلگی را که مملو از پارکینگ عمومی بود به فواره های آب و محلی برای تفریح تبدیل کرد. در سال‌2012 نیز با ایجاد کمپین «پیک نیک در خیابان» به‌دنبال تبدیل بلوار آنسپاخ به فضای عمومی بدون خودرو بود و همچنین در سال‌2017، کمپینی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از ترافیک به‌دلیل نگرانی از سطح بالای آلودگی هوا در خارج از مدارس بلژیک ایجاد شد.

پیشرفت در کاهش استفاده از خودروهای شخصی حاصل دهه ها برنامه ریزی بروکسل بود، اما سه تحول غیرمنتظره بیش از هر چیز، زمینه را برای تغییرات چشمگیرتر فراهم کرد. نخست، در 22مارس 2016، تروریست ها دو بمب گذاری در بروکسل انجام دادند که منجر به کشته‌شدن 32نفر و زخمی‌شدن بیش از 300 نفر شد. یکی از بمب ها در قطاری پر از مسافر که از ایستگاه مترو خارج می‌شد، منفجر شد و ساکنان را نسبت به سوار‌شدن به اتوبوس یا قطار محتاط کرد. البته هیچ‌چیز مثبتی در مورد آن وجود نداشت، اما یکی از عوارض جانبی این بود که افراد بیشتری شروع به استفاده از دوچرخه کردند، زیرا از مترو می ترسیدند.

شوک دوم، «سیاسی» بود، زمانی‌که انتخابات محلی و منطقه‌ای در سال‌های 2018 و 2019، حزب سبز بدبین به خودرو را تقویت کرد. ساکنان بروکسل که به‌دنبال فرصت‌های بهتری برای پیاده روی، دوچرخه سواری و استفاده از حمل‌ونقل عمومی بودند، ناگهان متحدان بیشتری پیدا کردند که قدرت را در دست‌داشتند.

یک دهه پس از طرح حمل‌ونقل ناامیدکننده سال‌2020، بروکسل استراتژی جدیدی با عنوان «حرکت خوب» (Good Move) را اتخاذ کرد که اقدامات خاصی را برای چندوجهی تر‌کردن شبکه حمل‌ونقل شهر، مانند ایجاد 50‌محله کم ترافیک در سراسر شهر، با خیابان‌های خاصی که به روی خودروها بسته‌بودند، مشخص می‌کرد. کمتر از دو هفته پس از تصویب «حرکت خوب»، سومین غافلگیری بروکسل را فراگرفت، زیرا شهر به‌دلیل همه گیری کووید وارد قرنطینه های شدید شد. با وجود تقریبا هیچ ترافیکی، ون‌دن برانت از فرصت استفاده کرد تا خیابان‌های شهر را از نو پیکربندی کند و با ایجاد 40‌کیلومتر خط دوچرخه جدید در طول سال‌آینده، ده‌برابر آنچه معمولا ساخته می‌شد، شروع کرد.

با توجه به اینکه اکثر ساکنان خانه نشین شدند، ظهور ناگهانی این همه خط دوچرخه توجه عمومی را به خود جلب کرد. اقدامات دیگری نیز در پی آن انجام شد. در ژانویه 2021، محدودیت سرعت عمومی 30‌کیلومتر در ساعت تصویب شد. این شهر از چندین تاکتیک برای محدود‌کردن دسترسی به خودرو استفاده کرد. اول، خیابان‌های دوطرفه به یک طرفه تبدیل شدند و استفاده از آنها برای رانندگان جهت رفتن از یک طرف شهر به طرف دیگر را غیرممکن ساخت. دوم، ثبت خودکار جریمه با دوربین به خودروهای مجاز اجازه ورود به خیابان‌های خاصی را می‌داد، درحالی‌که از ورود به خیابان‌های دیگر جلوگیری می‌کرد و سوم، زیرساخت‌های سخت، برخی از جاده ها را به‌طور کامل از ترافیک خودروها مسدود کرده‌بود. شهرداری در تخصیص بودجه به مسیر «توسعه دوچرخه سواری» نقش قابل‌توجهی داشت.

تشویق هلند برای استفاده از دوچرخه

دوچرخه سواری یکی از رایج ترین شیوه های حمل‌ونقل در هلند است و این کشور تقریبا 22.8‌میلیون دوچرخه در کل دارد. علاوه‌بر این، سالانه حدود یک‌میلیون دوچرخه فروخته می‌شود، بنابراین جای تعجب نیست که سهم 27‌درصدی از حمل‌ونقل عمومی نه‌تنها بالاترین میزان در منطقه بنلوکس، بلکه بالاترین رقم برای هر کشوری در جهان است. دوچرخه سواری در طول بحران کووید 25درصد افزایش‌یافت و فروش دوچرخه های برقی در طول همه گیری در سال‌2020 با رشد 38‌درصدی همراه شد.

دولت هلند به‌منظور تشویق افراد برای استفاده از دوچرخه برای رفتن به محل کار، به‌منظور کاهش ترافیک، اقدام به ایجاد بزرگراه‌های سفرهای دوچرخه ای برای مسافت های تا 15‌کیلومتر کرد. در سال‌های اخیر، دولت مرکزی مقامات شهری و استانی را تشویق کرده‌است که مسیرهای دوچرخه سواری منطقه‌ای خوبی ایجاد کنند. در حال‌حاضر، حدود 25 بزرگراه ویژه دوچرخه در حال استفاده یا در دست ساخت هستند.

همچنین، دولت هلند برنامه «سفیران سفرهای دوچرخه ای» را به‌عنوان بخشی از ماموریت «دوچرخه را انتخاب کنید» خود معرفی کرده‌است که شامل 17 شرکت است که خود را متعهد به تشویق دوچرخه سواری نه‌تنها برای کارمندان خود، بلکه برای کل بخش خود کرده‌اند. هدف این ماموریت افزایش 10‌درصدی کارمندانی است که با دوچرخه به محل کار می‌روند. سفیران دوچرخه به‌طور فعال دوچرخه سواری را در بین کارمندان خود تشویق می‌کنند، به‌طوری که نه‌تنها الهام بخش کارمندان خود، بلکه بخش، منطقه یا مشتریان خود نیز هستند. نمونه هایی از اقدامات هدفمند انجام‌شده توسط سفیران عبارتند از: کمک‌هزینه براساس کیلومتر، استفاده از مشوق های مالیاتی هنگام خرید دوچرخه، ایستگاه‌های شارژ دوچرخه های برقی، دوچرخه های اجاره ای، سوله های دوچرخه و تعمیرگاه های دوچرخه در دفتر.

کارفرمایان نیز از دوچرخه سواری کارمندان برای رفتن به محل کار سود می‌برند. کارمندانی که دوچرخه سواری می‌کنند، از نظر جسمی در وضعیت بهتری هستند و کمتر به دلیل بیماری غیبت می‌کنند. علاوه‌بر این، شرکت‌ها ممکن است بتوانند در هزینه‌های پارکینگ صرفه‌جویی کنند، زیرا کارمندان بیشتری به محل کار خود با دوچرخه رفت و آمد می‌کنند، به همین‌دلیل، دولت کارفرمایان را تشویق می‌کند تا امکانات خوبی را برای دوچرخه سواران فراهم کنند. یکی از این اقدامات کمک‌هزینه مسافت پیموده‌شده برای دوچرخه سواران است. کارفرمایان می‌توانند به دوچرخه سواران کمک‌هزینه مسافت پیموده شده (بدون مالیات) تا سقف 0.19‌یورو در هر‌کیلومتر پرداخت کنند، همان نرخی که برای کارمندانی که با ماشین به محل کار می‌روند، درنظر گرفته شده‌است.

همچنین، قوانین مالیاتی ساده تری در مورد‌استفاده از دوچرخه شرکت برای مقاصد شخصی اعمال کنند. از اول ژانویه 2020، قوانین مالیاتی برای افرادی که از دوچرخه شرکت برای مقاصد شخصی استفاده می‌کنند، ساده شده‌است. این امر در مورد دوچرخه، دوچرخه برقی و دوچرخه های سرعتی که توسط کارفرما پرداخت می‌شود، صدق می‌کند. پارکینگ دوچرخه 5‌برابر بیشتر از همان فضای پارکینگ خودرو، امکان خرید خرده فروشی را فراهم می‌کند.