راه‌های اولیه درمان مار گزیدگی را بشناسید
باید توجه کرد که زهرها مواد پروتئینی هستند که توسط جانوران زهر آگین تولید می‌شوند. برخی مارها، عقرب‌ها، عنکبوت‌ها، زنبورها و... از جمله جانوران زهرآگین به شمار می‌روند.
باید توجه کرد که زهرها مواد پروتئینی هستند که توسط جانوران زهر آگین تولید می‌شوند. برخی مارها، عقرب‌ها، عنکبوت‌ها، زنبورها و... از جمله جانوران زهرآگین به شمار می‌روند.
به گزارش عرشه آنلاین، با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی ایران و وجود گونه‌های شناخته شده مارها و عقرب‌های زهرآگین، هر ساله شاهد بروز حوادث ناشی از مار گزیدگی و عقرب زدگی در مناطق مختلف کشور هستیم. مارگزیدگی در همه سنین و عقرب زدگی در کودکان کمتر از شش سال بیشتر موجب مرگ می‌شود. اگرچه برخی از استان‌ها از شیوع بیشتری در خصوص مارگزیدگی و عقرب زدگی برخوردارند، اما بروز تعداد کمتر در برخی مناطق از اهمیت این موضوع نمی‌کاهد. چه بسا صدمه این جانوران زهرآگین در مناطق با شیوع کمتر با مرگ و میر بیشتری همراه باشد.
باید توجه کرد که زهرها مواد پروتئینی هستند که توسط جانوران زهر آگین تولید می‌شوند. برخی مارها، عقرب‌ها، عنکبوت‌ها، زنبورها و... از جمله جانوران زهرآگین به شمار می‌روند. در این جانوران، دستگاه ویژه تزریق، شامل نیش یا دندان، به غده حاوی زهر متصل است.
در عین حال سم از نظر منشاء بر دو نوع است:
منشأ زیستی که با اطلاق عنوان توکسین، طی فرآیندهایی از سلول یا ارگانیسم‌های زنده تولید می‌شود و معمولا از جنس پروتئین باویژگی‌های بیماری‌زایی (آنتی ژن) است؛ مانند سم کزاز، سم بوتولیسم، سم دیفتری.
منشاء غیرزیستی که با اطلاق عنوان سم، باعث آسیب شیمیایی یا فیزیکی و بروز بیماری یا مرگ در موجودات زنده می‌شود؛ مانند آرسنیک.
گزیدگی هم ایجاد هرگونه سوراخ شدگی، بریدگی، خراشیدگی یا پاره‌شدگی در سطح پوست یا مخاط فرد آسیب‌دیده از طریق ساختار یا ارگان تیزجانور است. گزیدگی به طور معمول با درد و ایجاد زخم همراه است.
طبقه‌بندی مارها در جهان و ایران
بیش از 3000 نوع مار در سراسر جهان وجود دارد که از این تعداد، 150 تا 180 گونه آنها سمی خطرناک هستند. بر اساس اندازه، رنگ و نقش‌های پوست مار بخصوص توسط افراد غیر متخصص تشخیص نوع زهردار و غیر زهردار امکان پذیر نیست.
مارهای ایران از گونه‌های بیابان‌زی بوده و مهمترین آنها شامل گرزه مار، مار جعفری، مار شاخدار، کفچه مار، یله مار، تیرمار، طلحه مار، آلوسر، افعی پلنگی، کورمار، مار درفشی، شترمار و کوتوله مار است.
باید توجه کرد که مارها از نظر داشتن دستگاه تزریق زهر به سه گروه تقسیم می‌شوند:
- مارهای غیر زهری: این گروه از مارها دستگاه تزریق زهر ندارند.
- مارهای نیمه زهری یا زهری تصادفی: این گروه از مارها یک دندان تزریق کننده زهر در عقب دهان دارند که با یک شیار باز و یک مجرا به غده سمی متصل می‌شوند. با توجه به موقعیت دندان در قسمت خلفی دهان، به ندرت ممکن است گزش این مارها با تزریق زهر همراه باشد.
- مارهای زهری خطرناک یا زهرآگین: این گروه از مارها، یک دندان تزریق کننده زهر در جلوی دهان دارند؛ به نحوی که به راحتی می‌توانند زهر خود را تزریق کنند. این مارها شامل افعی‌ها، کبرا و مارهای دریایی هستند.
اجزای تشکیل دهنده زهرِ مار
بیش از 90 درصد از وزن خشک زهر مار از پروتئین (بخصوص آنزیم‌ها) تشکیل شده است.
نحوه درمان مارگزیدگی
اقدام‌های فوری پس از مار گزیدگی: برای شروع کمک‌های اولیه منتظر ظاهر شدن علایم مارگزیدگی نباشید و از اقدام‌هایی که به آسیب دیدن بیشتر بیمار منجر می‌شود، پرهیز کنید. به علت ایجاد تورم در ناحیه گزش وسایلی مانند انگشتر و ساعت... را در آورید. محل گزیدگی را با آب و صابون بشویید و سپس با پارچه تمیز بپوشانید، فرد را در موقعیت عادی و راحت دراز کشیده یا نشسته، قرار دهید. اطراف محل گزش را با خودکار خط بکشید و زمان مارگزیدگی را ثبت کنید.
برای به تأخیر انداختن جذب سیستمیک زهر و حفظ حیات بیمار و پیشگیری از بروز عوارض پیش از رسیدن بیمار به بیمارستان یا سایر مراکز درمانی و کاهش سرعت جذب زهر از محل گزیدگی اقدامات زیر را انجام دهید:
- بستن و باندکشی بر روی محل گزش به طوری که فقط بر روی پوست احساس فشار وجود داشته باشد و نبض مصدوم احساس شود، یکی از روش‌ها است.
- همچنین در موارد مارگزیدگی، به منظور ایجاد تأخیر در جریان لنفاوی می‌توان از بستن تورنیکه (رگ‌بند) به طوری که فشار تورنیکه کمتر از فشار وریدی باشد، استفاده کرد. البته نبض‌های محیطی باید حفظ شود و هر 10 تا 15 دقیقه محل باند باید عوض شود. البته این اقدام برای افعی‌ها به علت بروز عوارض موضعی توصیه نمی‌شود.
به‌طور کلی بانداژهای انجام شده برای بیماران تا زمان رسیدن به مراکز بهداشتی درمانی منتخب ادامه یابد. در صورت امکان از مار عکس بگیرید و از هر گونه تماس و دستکاری آن بپرهیزید؛ حتی اگر مار کشته شده باشد.
درمان در مراکز درمانی
در مراکز درمانی باید بیمار به صورت فوری مورد ارزیابی بالینی قرار گرفته و در صورت لزوم عملیات احیاء برایش انجام شود. درصورت نیاز، برای بیمار اکسیژن تجویز شود و احیای قلبی ریوی انجام گیرد و در صورت احتمال شوک تزریق مایع وریدی لازم است. اخذ شرح حال شامل مشخص کردن گزیدگی توسط مار، سمی بودن، شدت گزیدگی، ناحیه مورد گزش، زمان گزش، گرفتن عکس مار، انجام کمک های اولیه از فرد، سابقه بیماری های قبلی، جراحت محل گزش، درد در محل گزش و درد غدد لنفاوی، خونریزی در محل گزش، شدت تورم، سرد بودن و حرکت و نبض در اندام درگیر، تاول، سیاه شدن نسج یا رنگ پریدگی پوست، بی حسی و استشمام بوی فساد بافتی و... از جمله اقداماتی است که باید انجام شود.
بنابر اعلام اداره بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوانات مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، علایم اولیه مارگزیدگی شامل سردرد، تهوع و استفراغ، احساس کسالت، درد شکمی، اسهال، ضعف، گیجی، کلاپس، تشنج، تب، کاهش فشار خون و حتی افزایش فشار خون و... گزارش شده است.
علایم اولیه خطرناک در مارگزیدگی
- گسترش سریع تورم محل گزیدگی. بزرگ شدن دردناک و زودرس غدد لنفاوی موضعی که نشانه گسترش سم مار به داخل سیستم لنفاتیک است.
- پیدایش زودرس علائم و نشانه‌های بالینی منتشر مانند کولاپس (هیپوتانسیون و شوک)، تهوع، استفراغ، اسهال، سردرد شدید، احساس سنگینی در پلک‌ها، گیجی، خونریزی سیستمیک، دفع ادرار به رنگ قهوه‌ای تیره.
در صورت لزوم از پادزهر مار در مراکز درمانی استفاده می‌شود.
در زمان مارگزیدگی از انجام یکسری اقدامات اکیدا خودداری شود:
- ایجاد برش، خراش یا سوراخ در محل گزیدگی، مکیدن زهر از محل گزیدگی، سفت بستن تورنیکه به دور اندام مار گزیده.
- هرگز تلاش برای گرفتن یا به دام انداختن مار انجام ندهید، حتی اگر مرده و یا سرش از تنش جدا شده باشد.
- یخ روی زخم نگذارید، از آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن به عنوان مسکن استفاده نشود، از درمان های خانگی جهت درمان مار گزیدگی استفاده نشود.
پیشگیری از مارگزیدگی برای ساکنین مناطق روستایی و مسافرین به مناطق روستایی و طبیعت‌گردان
- پیش از ورود به مکان‌های خنک و سایه‌دار، مانند شکاف کوه‌ها، غارها، نشستن روی سنگ‌های کنار چشمه ها و زیرشاخه درختان، باید از نبود مار مطمئن شوید.
- از قدم زدن در میان علف‌های بلند خودداری شود.
- با پوشیدن کفش‌های مناسب (مانند چکمه و پوتین) و جوراب‌های ضخیم از خود محافظت کنید.
- از دست بردن به زیرتوده‌های سنگ یا داخل توده‌های علف اجتناب کنید. زیرا در بسیاری موارد، آشیانه مارها در این نوع مکان‌ها است.
- از صید مارها اجتناب کنید.
- در مسافرت یا گردش در جنگل‌ها، پارک‌ها یا کوهستان‌هایی که ممکن است زیستگاه مار باشند، کوله پشتی و لباس‌ها را نباید روی زمین رها کرد.
- هنگام دوباره پوشیدن کفش‌ها، باید داخل آنها را به دقت جستجو کرد.
- درصورت اقامت در چادر باید همیشه در چادر بسته باشد و شب‌ها وسایل و به ویژه کفش‌ها را به درون چادر ببرید، و اگر برخی لوازم، از جمله کفش‌ها خارج از چادر ماند، حتما باید آنها را داخل یک کیسه نفوذناپذیر قرار دهید.
- در مناطقی که دید کافی نیست، باید از بالا رفتن خودداری کرد.
- از دست زدن به مار سمی مرده باید پرهیزکرد. زیرا خطر گزش در برخی مارها تا ساعت‌ها پس از مرگ وجود دارد.
- اوج فعالیت زمانی مارها پس از تاریکی هوا است که به شکار می‌پردازند. از این رو، هنگام پیاده‌روی در شب باید به دقت مراقب بود.
- در مناطق روستایی و کشاورزی، برای پیشگیری از مارگزیدگی باید اطراف خانه‌ها را از مکان‌هایی که برای مخفی شدن مارها مناسب است، مانند چوب و شاخه‌های بریده درخت، زباله، بوته‌ها و گل و گیاه بلند و نخاله‌های ساختمانی پاکسازی کنید.
- شاخه‌های درختانی که در تماس با دیوارهای خانه هستند را کوتاه کنید.
- انبار نگهداری محصولات کشاورزی را دور از محل مسکونی بسازید.
- مخازن آب، حوضچه‌ها و استخرهای آب (با توجه به جذب جانورانی مانند قورباغه و وزغ به عنوان طعمه‌های مورد علاقه مارها)، می‌توانند سبب جذب مارها در این مکان‌ها شده و باید به صورت دوره‌ای از نظر وجود و یا عدم وجود مار، بررسی شوند.
- کنترل جوندگان در اطراف اماکن مسکونی موجب کاهش ورود مارها به این مناطق می‌شود.
- جمع‌آوری هیزم در شب، با افزایش احتمال خطر مارگزیدگی همراه است.
- از راه رفتن با پاهای برهنه یا پوشیدن دمپایی در حیاط و بیرون منزل خودداری کنید.
- در مناطق ییلاقی و بیرون از شهر، در هنگام راه رفتن در شب به ویژه پس از بارندگی، حتما از نور مناسب (چراغ قوه یا مشعل) استفاده کنید.
- در نواحی خارج از شهر، بارندگی می‌تواند سبب خروج مارها از لانه‌ها و محل‌های اختفای آنها شده و پس از بارندگی احتمال مواجهه با مارها و مارگزیدگی افزایش یابد. بنابراین در مناطق مارخیز، در هنگام راهپیمایی در جاده به ویژه در شب باید مراقب بود.
- در هنگام رانندگی با وسایل نقلیه، از زیر گرفتن عمدی مارهای در جاده خودداری شود. این امر ممکن است سبب زخمی شدن مار وافزایش خطر حمله مار زخمی به عابرین پیاده شود. از طرفی احتمال اینکه مار به زیر وسیله نقلیه پیچیده و در هنگامی که وسیله نقلیه متوقف است از سوراخ‌ها و منافذ کف آن خزیده و وارد خودرو شود، وجود دارد.
- از نزدیک شدن و آوردن کودکان به نواحی مارخیز خودداری کنید.
به جامعه در معرض خطر آموزش دهید در صورت مارگزیدگی از رانندگی خودداری کنند. زیرا ممکن است دچار بیهوشی ناگهانی یا سرگیجه شوند.
هم اکنون دیگران می خوانند-
اطلاعیه پلیس درباره کشته شدن دختر 20 ساله در پیاده راه فرهنگی رشت:/ او از ناحیه سر دچار آسیب شده / عکس
-
مهمترین پرونده‌های تجاوز به زنان و دختران ایرانی
-
خودسوزی هولناک زن جوان در امامزاده عبدالله شهریار
-
جزئیات میزان افزایش حقوق بازنشستگان و کارمندان در 1402 اعلام شد
-
توضیحات دادستان در مورد پرونده «خدانور لجه‌ای» | برخورد با ماموری که خدانور را به میله پرچم بست
-
«الهام افکاری» بازداشت شد
-
اقدام جنجالی ترانه علیدوستی | انتشار تصویر جدید با یک پلاکارد جنجالی + عکس
بیشتر بخوانید
