رشد اقتصادی وارد روند کاهشی شد / کاهش رشد اقتصادی برای 3 فصل مداوم
بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران، نتایج حساب‌های ملی فصلی نشان می‌دهد که در پاییز 1402، تولید ناخالص داخلی با نفت با نرخ 5.1 درصد و تولید ناخالص داخلی بدون نفت با نرخ 2.5 درصد رشد داشته است. بر اساس این گزارش، تولید ناخالص داخلی با نفت در پایان پاییز امسال به ارزش 219 هزار و 600 هزار میلیارد تومان و تولید ناخالص داخلی بدون نفت به ارزش 181 هزار میلیارد تومان رسیده است. این ارقام براساس...
این مهم نشان از رشد 5.1 درصدی تولید ناخالص داخلی با احتساب درآمدهای نفتی و رشد 2.5 درصدی تولید ناخالص داخلی بدون نفت در پایان پاییز امسال دارد. نتایج محاسبات حاکی از آن است که رشته فعالیت‌های گروه کشاورزی رشد منفی یک درصدی، گروه صنایع و معادن 6.9 درصدی (شامل استخراج نفت و گاز طبیعی 21.8 درصد، سایر معادن 0.3 درصد، صنعت 1.3 درصد، انرژی منفی 5.6 درصد و ساختمان 4 درصد) و فعالیت‌های گروه خدمات 4.6 درصد نسبت به مدت مشابه در سال گذشته رشد کرده‌اند.
کاهش رشد اقتصادی برای 3 فصل مداوم
بررسی آمارهایی که مرکز آمار در رابطه با نرخ رشد اقتصادی ایران منتشر کرده، نشان می‌دهد که با گذشتن از ابتدای سال، به‌تدریج از شدت رشد اقتصادی کاسته شده است. به‌طورنمونه، نرخ رشد اقتصادی ایران با نفت در بهار امسال 7.9 درصد اعلام شده بود که در پاییز به 5.1 درصد کاهش یافت. این کاهش بزرگ رشد اقتصادی در شرایطی رخ داده که رشد بدون نفت حتی روند کاهنده بیشتری هم داشته است. رشد اقتصادی بدون احتساب درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز در ابتدای امسال 6.1 درصد اعلام شده بود که در گزارش اخیر با کاهش 3.6 واحد درصدی به نرخ 2.5 درصد کاهش یافت. این امر بیانگر آن است که نه‌تنها از شدت رشد اقتصادی با نفت کاسته شده است، بلکه رشد بدون نفت شرایط به‌مراتب دشوارتر و ضعیف‌تری دارد. بررسی 7 فصل گذشته نشان می‌دهد که بالاترین نرخ رشد اقتصادی بدون نفت در بهار سال گذشته با نرخ 7.1 درصدی حاصل شده، در حالی که کمترین رشد بدون نفت تجربه‌شده در پاییز امسال بوده است. همچنین بالاترین نرخ رشد تجربه‌شده با نفت با نرخی نزدیک به 8 درصد در بهار امسال بود و کمترین رشد تجربه‌شده در 21 ماه گذشته 3.4 درصد در تابستان پارسال حاصل شد. یکی از دلایل وضعیت فعلی، یعنی وقوع رشد بدون کیفیت که در ابتدای امسال تشدید شده، افزایش چشمگیر رشد بخش استخراج نفت و گاز کشور بوده است. گفته می‌شود باوجود اینکه مذاکرات به نتیجه‌ای محسوس چون امضا یا احیای برجام منجر نشد، اما به‌نظر می‌رسد واشنگتن با کنار گذاشتن سیاست «فشار حداکثری» این فرصت را به صادرکنندگان نفت و گاز ایران داد تا درآمدهای بیشتری از این محل داشته باشند.
این امر به‌وضوح در جهش نرخ رشد اقتصادی این بخش محسوس است. در بهار 1401 نرخ رشد این بخش 1.1 درصد بود که در تابستان امسال به بیش از 25 درصد هم رسیده است. در بهار سال گذشته نرخ رشد اقتصادی بدون نفت در حالی 7.1 درصد بود که با احتساب درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز کاهش یافت و به 6.2 درصد رسید. در پاییز امسال، نرخ رشد اقتصادی بدون نفت کمتر از نصف رشد اقتصادی با نفت بوده است.
تولید در رکود فرو رفت
نرخ رشد بخش صنعت هم از ابتدای سال 1401 نوسانات بسیاری را تجربه کرده است، اما در نهایت از ابتدای امسال پله‌پله از نرخ رشد این بخش چنان در هر فصل کم شد که در پایان نه‌ماهه نخست امسال، نرخ رشد این بخش که در بهار 3.6 درصد محاسبه شده بود، به‌حدود یک‌سوم کاهش یافت. در زمستان سال گذشته، بالاترین نرخ رشد فصلی چندساله اخیر برای صنعت کشور با نرخ کم‌سابقه 11.9 درصدی حاصل شده بود. با این وجود، از ابتدای امسال نرخ رشد ارزش‌افزوده این بخش روندی کاهنده را در 3 فصل گذشته به‌نحوی ادامه داد که در 3 فصل نخست امسال به‌ترتیب 3.6، 2.6 و 1.3 درصد به‌ثبت رسید.
بخشی دیگر که به‌شکل مستقیم به تولید کشور مرتبط است، بخش کشاورزی است. این بخش در 2 سال گذشته یک رکود بزرگ و بی‌سابقه را تجربه کرده است. گفته می‌شود مهم‌ترین عامل تداوم رکود 2 سال گذشته در این بخش، دوره خشکسالی است که بر اقلیم ایران حاکم شده و به‌نظر می‌رسد بدون یک تحول اساسی در بخش کشاورزی به‌ویژه در مباحث مربوط به آب، ممکن است همچنان روند کاهنده ارزش اضافی تشکیل‌شده در این بخش کاهنده باشد.
از ابتدای بهار پارسال تاکنون، تمام نرخ‌های رشد ثبت‌شده در بخش کشاورزی منفی بوده که نشان می‌دهد رکود این بخش شدت زیادی پیدا کرده است. به‌نظر می‌رسد باتوجه به اینکه همچنان در زمستان امسال هم، روند بارش‌ها به تغییر وضعیت منجر نشده، در پایان زمستان امسال همچنان نرخ منفی رشد بخش کشاورزی کاهش خواهد یافت. کمترین نرخ رشد فصلی ثبت‌شده از ابتدای بهار سال گذشته تا پایان پاییز امسال، در بهار 1401 با نرخ منفی 0.9 درصدی ثبت شد. در عین حال بزرگ‌ترین رشد منفی هم با نرخ منفی 5.8 درصدی در پاییز پار سال حاصل شده است. کاهش نرخ منفی رشد بخش کشاورزی به یک درصد در پاییز امسال، می‌تواند پایانی بر روند منفی رشد این بخش در 2 سال گذشته باشد. بخش خدمات بزرگ‌ترین بخش اقتصاد کشور است که گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد در پاییز امسال 55 درصد از کل اقتصاد ایران را در بر گرفت. به‌دلیل این نقش پررنگ در رشد سالانه تولید و همچنین سهم 50 درصدی از کل اشتغال موجود، اهمیت این بخش دوچندان می‌شود.
در دوره کرونا رشد این بخش با رکودی شدید مواجه شد که پس از پایان این بیماری، به‌نظر می‌رسد وضعیت تولید این بخش به وضعیت عادی برگشته است. از ابتدای بهار پارسال تا امسال، رشد این بخش در بازه 3 درصدی تا 7.5 درصد در نوسان و کمترین نرخ حاصل‌شده در تابستان 1401 و بالاترین نرخ حاصل‌شده در بهار امسال بوده است.
افزایش واردات در مقایسه با صادرات
روش دیگری که برمبنای آن مرکز آمار ایران به محاسبه رشد ناخالص داخلی دست می‌زند، روش هزینه یا مخارج است. تولید ناخالص داخلی در این روش از مجموع اجزای تقاضای نهایی موجود در اقتصاد کشور حاصل می‌شود. اجزای تقاضای نهایی به 5 سرفصل مصرف نهایی خصوصی، مصرف نهایی دولت، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، خالص صادرات و تغییر در موجودی انبار و اشتباهات آماری تفکیک می‌شود. بررسی روند رشد اجزای تقاضای نهایی در پاییز امسال نسبت به مدت مشابه در سال گذشته نشان می‌دهد، هزینه مصرف نهایی معادل 3.1 درصد، هزینه مصرف نهایی دولت رشدی معادل 16.7 درصد، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص 3.4 درصد، صادرات کالا و خدمات 13.7 درصد و واردات کالا و خدمات نیز معادل 16.1 درصد افزایش یافته است.