روایتی نو از جنگ عراق علیه ایران

به گزارش خبرگزاری تسنیم، مراسم رونمایی از رمان "نقل گیتی"، نوشته محمد خسروی‌راد، با حضور این نویسنده نام‌آشنای ادبیات دفاع مقدس، اکبر صحرایی کارشناس و نویسنده حوزه ادبیات پایداری و جمعی از نویسندگان مشهدی در فروشگاه مرکزی کتاب ومحصولات فرهنگی انتشارات به‌نشر برگزار شد.

مسعود فرزانه، مدیرعامل انتشارات به‌نشر، در این مراسم با اشاره به نقش ادبیات در بازتعریف مفهوم وطن، «نقل گیتی» را نمونه‌ای موفق از روایت هویت ملی در قالب داستان» خواند و تأکید کرد: بازآفرینی هویت وطن در ادبیات، پاسخ به بحران مهاجرت نسل جوان است. نسل امروز به روایت‌های نوینی از وطن نیاز دارد تا بتواند با این مفهوم ارتباط برقرار کند. آنچه در «نقل گیتی» به عنوان وطن ترسیم شده، با تصویر ذهنی دهه‌هشتادی‌ها و نودی‌ها فاصله دارد. اینجا وظیفه ماست که با خلق آثار جدید، این شکاف را پر کنیم.

وی با توصیف صحنه آغاز رمان که در آن شخصیت‌های اصلی در میدانی هفت تیر در مشهد بستنی و فالوده می‌خورند، گفت: این تصویر سینمایی، هر مشهدی را به یاد خاطرات جمعی‌اش می‌اندازد. همین «چنگک شیرین» رمزآلود بود که من را یک‌نفس به دنیای داستان کشاند. خسروی‌راد با چنین جزئیاتی، وطن را نه به عنوان یک مفهوم انتزاعی، بلکه به مثابه تجربه‌ای ملموس و عاطفی معرفی می‌کند.

مدیرعامل انتشارات به‌نشر با اشاره به آمارهای نگران‌کننده مهاجرت جوانان، به ویژه دانشجویان، افزود: وقتی از هر دو دانشجوی دانشگاه صنعتی امیرکبیر، یکی به فکر ترک وطن است، نشان می‌دهد که در بازتعریف هویت ملی شکست خورده‌ایم. ادبیات از رمان تا داستان کوتاه می‌تواند با خلق روایت‌های جذاب و امروزی، این خلأ را پر کند.

به گفته فرزانه؛ «نقل گیتی» اثری است که نشان می‌دهد چگونه می‌توان عشق به وطن را بدون شعارزدگی روایت کرد.

وی با اشاره به نقش نویسندگان و اهالی قلم در خلق آثار ماندگار با مفهوم وطن یادآور شد: ما آماده حمایت از آثاری هستیم که بتوانند هویت فرهنگی وطن را در قالبی نو بازآفرینی کنند. این یک ضرورت ملی است، نه فقط یک پروژه ادبی.

فرزانه با اشاره به وقایع اخیر کشور و جنگ 12 روزه اسرائیل علیه ایران اضافه کرد: مرور اتفاقات جنگ 12 روزه، فرصتی بی‌نظیر برای بازاندیشی درباره مفهوم وطن ایجاد کرده است. اگر امروز نسبت به آنچه در کشور می‌گذرد بی‌تفاوت شده‌ایم، بخشی از آن به دلیل ناتوانی ما در ارائه روایت‌های جذاب از هویت ملی است. «نقل گیتی» نمونه‌ای است که ثابت می‌کند ادبیات می‌تواند این نقش را ایفا کند.

اکبر صحرایی نویسنده و منتقد ادبی در این نشست با تحلیل تکنیک‌های روایی این اثر، آن را «شاهکارِ ترکیب نامه‌نگاری با زاویه دید دوم شخص» خواند و تأکید کرد: خسروی راد با زاویه دید دوم شخص، روی تیغِ روایت عاشقانه - جنگی راه رفته است. نویسنده در این رمان، با مهارتی کم‌نظیر، روی لبه تیغِ روایت یک داستان عاشقانه عفیفانه در بستر جنگ حرکت کرده است.

به گفته صحرایی؛ استفاده از زاویه دید دوم شخص (خطاب «تو») که یکی از دشوارترین تکنیک‌های داستان‌نویسی است، در این اثر به‌گونه‌ای اجرا شده که نه تنها خواننده را خسته نمی‌کند، بلکه با تعلیق‌های خرد و کلان، ساختار پیرنگ را استحکام می‌بخشد.

صحرایی با اشاره به شخصیت‌های نمادین رمان مانند «سهیل»(نماد مردم عراق) و «گیتی» (نماد مردم ایران)، به تحلیل لایه‌های پنهان اثر پرداخت و گفت: نویسنده به‌جای شعارزدگی، با چینش هوشمندانه دیالوگ‌ها و نامه‌ها، تحولات جامعه ایران و عراق را در گذر زمان روایت می‌کند. حتی تغییر نسل انقلابی ما و فاصله‌گیری از آرمان‌های اولیه، با زبان شخصیت‌ها نقد می‌شود.

وی همچنین به نقش کلیدی پیرمرد و پیرزن داستان اشاره کرد و آن را هم‌تراز با شخصیت‌پردازی‌های ماندگار ادبیات جهان مانند «پیرمرد و دریا» اثر همینگوی دانست و گفت: این دو شخصیت، نمکِ داستان هستند. تراژدی زندگی آن‌ها در دل جنگ، یادآور بهترین آثار ضدجنگ جهانی است.

این نویسنده در بخش دیگری از سخنانش به معضل رها شدن نویسندگان نوپا پس از دوره‌های آموزشی اشاره کرد و گفت: متأسفانه بسیاری از استعدادها پس از گذراندن دوره‌های مقدماتی نویسندگی

بدون هدایت به سمت خلق سبک شخصی، رها می‌شوند. اینجاست که نقش استادانی مانند خسروی راد در پرورش نسل بعدی حیاتی است. ما نیاز به محافلی داریم که نویسندگان را تا مرحله خلق آثار ماندگار همراهی کنند.

این منتقد با مقایسه آماری نثر «نقل گیتی» با سایر آثار ادبی توضیح داد: در یک صفحه معمولی، شاهد تکرارهای مکرر کلمات هستیم، اما خسروی راد با «پالایش نثر» و بهره‌گیری از دایره واژگان گسترده، در هر صفحه تا 300 کلمه متفاوت استفاده می‌کند. این همان بلوغی است که نویسندگان جوان باید بیاموزند که نوشتن پایان کار نیست، بازنویسی و حذف زوائد، هنر واقعی یک نویسنده است.

این نویسنده پیشکسوت در پایان با اشاره به ضرورت حمایت از آثار نوآورانه در حوزه جنگ گفت: متأسفانه بسیاری از ناشران به دنبال تکرار فرمول‌های کلیشه‌ای هستند. «نقل گیتی» اثری است که ثابت می‌کند ادبیات دفاع مقدس می‌تواند هم عمیق باشد و هم مخاطب عام را جذب کند. امیدوارم چنین آثاری در سایه بی‌مهری بازار کتاب گم نشوند.

سید علیرضا مهرداد، نویسنده و منتقد ادبی نیز در این مراسم از کتاب «نقل گیتی» به عنوان یکی از نمونه‌های بی‌نظیر استفاده از زاویه دید نامه‌نگاری در ادبیات داستانی یاد کرد.

وی با اشاره به چالش‌های تدریس زاویه دید نامه‌نگاری در داستان‌نویسی، اظهار داشت: اغلب برای آموزش این تکنیک به انیمیشن‌هایی مانند" بابالنگ‌دراز" استناد می‌کنیم، اما اکنون با اثر درخشان خسروی راد مواجهیم که با مهارتی کم‌نظیر، از نامه‌ها به عنوان ابزاری برای پیش‌برد پیرنگ، معرفی شخصیت‌ها و تحلیل تضادهای درونی استفاده کرده است. این رمان نه‌تنها یک درس‌نامه عملی برای نویسندگان است، بلکه مخاطب عام را نیز با خود همراه می‌کند.

وی با تأکید بر رویکرد تحلیلی رمان افزود: خسروی‌راد با فاصله‌گیری 18 ساله از جنگ، از لنز شخصیت‌هایی مانند سهیل (نماد مردم عراق) و گیتی (نماد مردم ایران) به بازخوانی روابط انسانی و پیامدهای جنگ پرداخته است. نگاه بی‌طرفانه و هنرمندانه او به جای شعارزدگی، مخاطب را به تفکر و امید وا می‌دارد.

مهرداد با اشاره به تمایز «نقل گیتی» با آثار پیشین خسروی‌راد تصریح کرد: در آثار خاطره‌محور خسروی راد، صدای راوی اصلی غالب است، اما در "نقل گیتی"، شخصیت‌ها با تمام ظرافت‌های روان‌شناختی خود سخن می‌گویند و این نشان‌دهنده بلوغ قلم خسروی راد در خلق رمانی چندصدایی است.

این نویسنده پیشکسوت همچنین خاطرنشان کرد: ادبیات دفاع مقدس به آثاری نیاز دارد که فراتر از روایت‌های خطی، به عمق تراژدی‌های انسانی بپردازند. "نقل گیتی" با تکنیک نامه‌نگاری و نمادپردازی‌های هوشمندانه، گامی نوین در این مسیر است.

وی ادامه داد: خسروی‌راد در این اثر، هنر خود در انتخاب زاویه دید نامه نگاری را به نمایش گذاشته است. این تکنیک به او امکان داده تا روایتی چندلایه خلق کند که هم شخصیت پردازی قوی دارد و هم فضاسازی های تأثیرگذار شخصیت‌های داستان چنان زنده و باورپذیرند که گویی مستقل از نویسنده حرف می‌زنند، اما در پس هر کلمه، ظرافت‌های قلم خسروی راد هویداست.

مهرداد تاکید کرد: این رمان 18 سال پس از جنگ ایران و عراق روایت می‌شود و از نگاه یک عراقی سابقاً عضو حزب بعث و یک ایرانی به وقایع می‌پردازد. نویسنده بدون شعارزدگی یا قضاوت یک‌طرفه، واقعیت‌های جنگ و تأثیراتش بر انسان را به تصویر می‌کشد.

به گفته مهرداد، روایت منحصربه فرد نامه‌نگاری، خلق شخصیت‌های عمیق و چندبعدی، تحلیل روانشناختی و جامعه شناختی جنگ، نمادپردازی‌های هوشمندانه از دیگر ویژگی‌های ممتاز کتاب "نقل گیتی" است.

محمد خسروی‌راد نویسنده اثر نیز در این نشست گفت: «نقل گیتی» چهار بار در متن تکرار شده، اما به عمداً آن را اعراب‌گذاری نکرده‌ام تا هر خواننده بنا بر دریافت خود، آن را به عنوان «گیتیِ شخصیت داستان»، «نقلِ جهان» یا حتی «حمایت‌های جهانی» تفسیر کند. این همان هنرِ روایت باز است.

در پایان مراسم، با حضور اکبر صحرایی و جمعی از نویسندگان، از محمد خسروی راد به پاس خلق این اثر تقدیر شد. همچنین با غافلگیری حاضران، جشن تولدی برای این نویسنده برگزار شد.