روز تیرگان و روز ملی دماوند

این پاسخ به یک خواست مردمی جای تقدیر دارد و من در مقام یکی از کسانی که سال‌ها پیگیر مسایل دماوند و ازجمله دست اندر کار برگزاری جشن‌های سالانه به‌مناسبت روز دماوند بوده‌ام، به‌سهم خود سپاسگزار شورای یادشده هستم. پیشینه‌ی کار برمی‌گردد به سال 1383 که شماری از کوه‌نوردان و طبیعت‌دوستان در هیات کوه‌نوردی استان تهران تصمیم گرفتند که برای معرفی بهتر دماوند و جلب توجه مردم عادی و مسوولان به مشکلات این نماد سرزمینی، روزی را به نام این قله بنامند. حسین عبیری گلپایگانی از فعالان محیط زیست که در آن سال با هیات کوه‌نوردی استان تهران همکاری داشت، با جلب موافقت محسن عبدلی رییس وقت هیات، این فکر را پی گرفت و در نخستین هفته‌ی مرداد آن سال یک برنامه‌ی صعود از چهار رخ دماوند ترتیب داد تا مسیرهای اصلی پیمایش این کوه از زباله پاک‌سازی شود.

در همان سال به حسین پیشنهاد دادم که شایسته است روز سیزدهم تیر را که در تاریخ و فرهنگ ما روز تیرگان نامیده شده، روز دماوند بخوانیم؛ چرا که تیرگان با داستان شورانگیز آرش کمانگیر که تیر سرنوشت‌ساز خود را از فراز البرز انداخت، وابستگی دارد. اندک زمانی بعد، دوستان کوه‌نورد و طبیعت‌گرا این پیشنهاد را پذیرفتند. داود محمدی‌فرکوه‌نورد باسابقه و تاریخ‌نگار رویدادهای کوه‌نوردی هم پیشنهاد داده بود که برای معرفی بهتر دماوند به جهانیان باید رویدادهای مختلفی برگزار شود و رینه، شهر کوچک پای دماوند، پایتخت کوه‌نوردی جهان نامیده شود. در زمستان 1383 نیز سیاوش یزدانی کوه‌نورد جوان اهل قائم‌شهر در کوهستان دماوند گم شد و پیکر او با همه‌ی جسجوهای بعدی پیدا نشد و در بهار 1384 برادر سیاوش، خسرو یزدانی پیشنهاد داد که برای بزرگداشت جان‌باختگان در دماوند و فعالان حفاظت کوهستان (که سیاوش هم در زمره‌ی آنان بود) برنامه‌های ویژه‌ای برگزار شود. برآیند این پیشنهادها و خواسته‌ها این شد که روز سیزدهم تیر را روز ملی دماوند بنامیم و در نزدیک‌ترین جمعه به این روز جشن و همایشی در شهر رینه برگزار کنیم. این رویداد، از تیر ماه 1384 به‌صورت پیوسته تا امروز برگزار شده که البته در دو سال اخیر به‌خاطر شیوع کرونا شکل دیگری یافته است.

نام‌گذاری روزی به نام دماوند، فقط به این کار نمادین محدود نشد و به بهانه‌ی آن صدها و شاید هزاران یادداشت و مقاله انتشار یافت، نشست‌های بی‌شمار در طول سال با کوه‌نوردان و کنشگران محیط زیست و مدیران دولتی برگزار شد، طرح «نگاهبانی دشت شقایق» هر سال از نیمه ی خرداد تا نیمه‌ی تیر اجرا شد، ده‌ها برنامه‌ی پاک‌سازی در دماوند اجرا شد، و از این رهگذر یک حساسیت همگانی نسبت به این نماد طبیعی ایران پدید آمد. از جمله رخدادها این بود که در پی پیشنهاد و نامه‌نگاری‌های چندساله‌ی انجمن کوه‌نوردان ایران، در روز سیزدهم تیر 1387 دماوند از سوی سازمان میراث فرهنگی و در مراسمی که با همکاری انجمن یادشده در قرارگاه فدراسیون کوه‌نوردی در روستای پلور برگزار شد، به‌عنوان نخستین اثر طبیعی در فهرست آثار ملی کشور ثبت گردید. رخداد مهم دیگر این بود که در سال 1388 شماری از کوه نوردان مازندران «انجمن دوستداران دماوندکوه» را تأسیس کردند و جشن تیرگان و روز ملی دماوند را در رینه بدل به یک رویداد بزرگ محیط زیستی کردند. همچنین این دوستان ضمن همکاری با انجمن کوه‌نوردان و فدراسیون کوه‌نوردی، و در تماس با مدیران سازمان محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع، سازمان میراث فرهنگی، و بخشداران و فرمانداران و استانداران حوزه‌ی دماوند، پیگیر جدی چالش‌های پیش روی دماوند شدند. این انجمن توانست با پیگیری‌های قضایی حکم تعطیلی معدن‌های پوکه‌ی دماوند را که از بدترین عامل‌های تخریب این کوه بودند، بگیرد.

در تیر ماه 1399 خبرهایی شنیده شد که دامنه‌ای از کوه دماوند، از مراتع روستای ملار تا قله، وقف است. حساسیت‌های ایجادشده نسبت به دماوند سبب شد که در پی انتشار این خبر، اشخاص زیادی از کوه‌نورد و فعال محیط زیست و چهره‌های هنری و فرهنگی و حقوق‌دانان در این مورد به اظهار نظر بپردازند. به دنبال این اظهارنظرهای اعتراض‌آمیز، سازمان جنگل‌ها و مراتع اعلام کرد که آن دامنه جزو منابع ملی و غیر قابل وقف است. گویا قوه‌ی قضاییه نیز همین نظر را دارد و بسیار بعید می‌نماید که بخشی از این کوه خوش‌سیما که نماد ایران است، از حوزه‌ی دارایی‌های ملی بیرون برود.

آن‌چه که در بالا به آن اشاره شد، فقط گوشه‌ای از اثرات تلاش برای ثبت روز ملی دماوند است؛ امید آن که فلسفه‌ی این نام‌گذاری از جوهر اصیل خود تهی نگردد و این روز همچنان فرصتی تلقی شود برای تلاش در جهت حفاظت از این کوه پر راز و رمز... و البته دیگر کوهستان‌های ایران عزیز.

* مدیر گروه دیده‌بان کوهستان انجمن کوه نوردان ایران

235237