رونق دوباره ابتکار کمربند و جاده چین

گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد - محمد امین مکرمی: در شرایطی که تنش‌های تجاری با واشنگتن بار دیگر شدت گرفته، چین ابتکار کمربند و جاده (BRI) را به ابزاری راهبردی برای بازتعریف نظم اقتصادی جهانی تبدیل کرده است.

به گزارش اکونومیست، شی‌جین‌پینگ، رهبر چین، در نشست اخیر حزب کمونیست هشدار داده بود که پنج سال آینده برای توسعه و امنیت کشور «سخت‌تر» خواهد بود، اما همزمان پکن با سرعتی تازه در حال احیای بزرگ‌ترین طرح بین‌المللی خود است؛ برنامه‌ای که امروز بیش از 150 کشور در آن مشارکت دارند.

ابتکار کمربند و جاده که از سال 2013 با هدف گسترش زیرساخت‌ها، تجارت و نفوذ اقتصادی چین آغاز شد، پس از رکود ناشی از همه‌گیری کرونا، اکنون وارد مرحله تازه‌ای از رونق شده است.

ارزش کل سرمایه‌گذاری‌ها و قراردادهای ساخت در چارچوب این طرح در سال 2024 به حدود 122 میلیارد دلار رسید؛ افزایشی 30‌درصدی نسبت به سال پیش و بالاترین میزان در تاریخ این ابتکار. در نیمه نخست سال 2025 نیز رکورد تازه‌ای ثبت شد و بیش از 123 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و قرارداد جدید منعقد شد، رقمی که تقریبا دو برابر مدت مشابه سال قبل است.

چین از این طرح برای مقابله با پیامدهای سیاست‌های محدودکننده آمریکا، از جمله تعرفه‌های دولت ترامپ، بهره می‌برد.

در حالی که سهم آمریکا از صادرات چین طی سال‌های اخیر کاهش یافته و از نزدیک به 20 درصد در سال 2018 به کمتر از 12 درصد رسیده است، کشورهای موسوم به جنوب جهانی جای خالی آن را پر کرده‌اند. صادرات چین به اعضای اتحادیه آسه‌آن و کشورهای آمریکای لاتین در سپتامبر گذشته 15 درصد افزایش یافته و صادرات به آفریقا رشدی چشمگیر معادل 57 درصد داشته است. طبق داده‌های S&P Global، کشورهای درحال‌توسعه اکنون 44 درصد از صادرات چین را جذب می‌کنند، در حالی که این رقم در سال 2015 تنها 35 درصد بود.

شی‌جین‌پینگ در سال 2021 وعده داد که نسخه جدید BRI کوچک اما زیبا باشد، با تمرکز بر انرژی پاک، بهداشت و فناوری به‌جای پروژه‌های عظیم زیرساختی. با این حال، آمارهای جدید نشان می‌دهد بسیاری از قراردادهای اخیر همچنان متکی بر پروژه‌های بزرگ سنتی است.

تنها در نیمه نخست امسال، 20 میلیارد دلار از مجموع 39 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در آفریقا صرف احداث تاسیسات نفت و گاز در نیجریه شده است. بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاری‌های جدید نیز به استخراج فلزات در قزاقستان اختصاص یافته است.

در کنار این روند سنتی، نشانه‌هایی از تغییر واقعی هم مشاهده می‌شود. سال گذشته سرمایه‌گذاری شرکت‌های چینی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر به 11.8 میلیارد دلار رسید که بیشترین میزان در تاریخ این ابتکار است. در نیمه نخست امسال نیز حدود 9.7 میلیارد دلار دیگر در همین بخش سرمایه‌گذاری شده است. این تحولات نشان می‌دهد چین در تلاش است چهره‌ای سبزتر از طرح خود ارائه دهد و آن را با اهداف جهانی کاهش کربن هماهنگ‌تر کند.

از منظر سیاسی، ابتکار کمربند و جاده برای چین ابزاری در جهت افزایش نفوذ بین‌المللی است. تاکنون بیش از 1.3 تریلیون دلار سرمایه‌گذاری و قرارداد در بیش از 150 کشور انجام شده و پکن امیدوار است این نفوذ اقتصادی به پشتوانه‌ای سیاسی در مجامع جهانی، از جمله سازمان ملل، بدل شود.

به گفته اکونومیست، بیش از 70 کشور در اسناد رسمی خود از مواضع چین درباره تایوان حمایت کرده‌اند و اغلب آن‌ها از شرکای BRI هستند.

در مقابل، خطرات مالی برای چین و کشورهای شریک نیز رو به افزایش است. مؤسسه لویی در سیدنی هشدار داده که بازپرداخت بدهی‌های ناشی از پروژه‌های دهه 2010 اکنون به فشار سنگینی بر بودجه کشورهای درحال‌توسعه بدل شده و چین از «تامین‌کننده سرمایه» به «بار مالی» برای این کشورها تبدیل شده است.

این روند می‌تواند هزینه‌های ضروری همچون آموزش، بهداشت و مقابله با تغییرات اقلیمی را به حاشیه براند.

با این حال، بسیاری از کشورهای جنوب جهانی همچنان به فناوری و ظرفیت‌های عمرانی چین وابسته‌اند و گزینه‌های جایگزین اندکی در اختیار دارند. از دید پکن، همین وابستگی می‌تواند پایه‌گذار نظمی جهانی باشد که چین در آن نقش معمار اصلی را ایفا می‌کند؛ نظمی که در دنیای بی‌ثبات و «ترامپ‌زده» امروز، فرصتی تازه برای گسترش نفوذ چین به شمار می‌رود.