زلزله ای که درکمین تبریز است / نیم میلیون نفر حاشیه نشین در خطر جدی

تبریز - تبریز یک شهر لرزه‌خیز است که تاکنون زلزله‌های بزرگی را به خود دیده و چندین بار هم ویران شده است؛ بنابراین مسئولین ارگان‌ها به اقدامات پیشگیرانه باید توجه ویژه‌ای داشته باشند.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - اسرا درویشی؛ اگر بخواهیم به صورت علمی بگوییم باید گفت زمین‌لرزه یا زلزله، لرزش و جنبش و تکان خوردن زمین است که به دلیل رهش انرژی تخلیه شده از سنگ‌ها در گسل‌های پوسته زمین در مدتی کوتاه روی می‌دهد.

نام آن زلزله است و یک پدیده طبیعی و غیرقابل پیش‌بینی است که نام آن هم حتی خوشایند نیست و لرزه بر تن مردم می‌اندازد.

تبریز هم از جمله شهرهایی است که لرزه‌خیز بوده و تاکنون چندین بار بر اثر این لرزه‌ها ویران شده است؛ اولین مورد در 858 میلادی بود که شهر را با خاک یکسان کرد، دومین مورد در 1042 میلادی رخ داد و بسیاری از مردم کشته شدند، سومین مورد در 1272 میلادی رخ داد که بنابه منابع تا چهار ماه می‌لرزید، چهارمین زمین‌لرزه بزرگ تبریز در سال 1641 روی داده و خسارت‌های فراوانی را به‌بار آورده‌است، در سال 1650 (1060 هجری) پنجمین زمین‌لرزه بزرگ در تاریخ تبریز به‌وقوع پیوست، ششمین زمین‌لرزه تاریخی تبریز در سال 1721 روی داد. این زمین‌لرزه در ماه جمادی‌الثانی سال 1133 هجری شروع شده و تا ماه محرم سال سال 1134 هجری ادامه داشت، زمین‌لرزه وحشتناک دیگری در سال 1774 سراسر منطقه آذربایجان و به‌خصوص شهر تبریز را لرزاند و از شدت ویرانگری به «بلای وحشتناک» شهرت یافت و هشتمین زمین‌لرزه نیز در سال (1780) اتفاق افتاد.

اکنون چه باید کرد؟ آیا در قرن 21 و با وجود پیشرفت علم و تکنولوژی، می‌توان دست روی دست گذاشت و شاهد از بین رفتن جان و مال خود در اثر این حوادث بود؟ یقیناً خیر!

این آمار نشان می‌دهند که مسئولین تبریز باید خود را برای زلزله هولناک دیگری آماده کنند به‌ویژه اکنون که 250 سال از آخرین زلزله گذشته است و هر آن امکان دارد رخ دهد.

آذربایجان شرقی جزو پنج استان زلزله‌خیز کشور

مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی در این خصوص به خبرنگار مهر می‌گوید: زمانی گفته می‌شد در دنیا 42 نوع حادثه وجود دارد اما طبق بررسی‌ها 56 مخاطره به استان و کشور ما ابلاغ شد که براساس جلسات مختلف به ترتیب اولویت این مخاطرات در استان شناسایی شدند که اولین مخاطره زلزله است.

محمدباقر هنربر ادامه می‌دهد: زلزله بار تخریب بالایی و دارد غیر قابل پیش‌بینی است و صدها کیلومتر قابلیت تخریب دارد که باید برای کاهش خطرات اقدامات لازم انجام شود.

او اضافه می‌کند: در حین زلزله آرامش خود را حفظ کنید و در نقاط امن پناه‌گیری کنید چراکه بیش از 70 درصد مصدومیت‌ها ناشی از رعب و وحشت از زلزله است، از آسانسور استفاده نکنید و کنار اجزای غیر سازه‌ای هم نایستید.

او خاطرنشان می‌کند: آذربایجان شرقی جزو پنج استان حادثه‌خیز کشور بوده و کشور ما ایران نیز جزو ده کشور حادثه‌خیز جهان است؛ بنابراین اقدامات پیشگیرانه اصل بوده و تمامی دستگاه‌های اجرایی، نظامی، انتظامی و زیر نظر رهبری باید اقدامات خود را انجام دهند.

یک چهارم جمعیت تبریز در مناطق مخاطره‌آمیز سکونت دارند

هنربر می‌گوید: نقشه حرائم گسل بررسی و حرائم تا 30 کیلومتر رعایت شود، دستگاه‌های مختلف چون شهرداری و شورای پای کار آیند و برای حاشیه‌نشینی که دغدغه مهم ما است، فکری کنند.

او تاکید می‌کند: زمان وقوع زلزله قابل پیش‌بینی نیست اما اقدامات پیشگیرانه مانند مقاوم سازی، بهسازی، نوسازی و ارتقا تاب آوری شهری را می‌توان انجام داد.

او متذکر می‌شود: اگر زلزله 6.6 ریشتری بم و 7.3 ریشتری کرمانشاه را مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم زلزله بم 34 هزار و زلزله کرمانشاه بیش از ده هزار نفر مصدوم داشت، پس در این مدت اقدامات بسیاری انجام شده و مردم هم همکاری کرده‌اند و صداوسیما که رئیس کارگروه اطلاع‌رسانی ما است، همکاری بسیاری کرده و در ارتقا و تاب‌آوری فرهنگی و شهری هم اقدامات بزرگی انجام شده است اما کافی نیست.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی خاطرنشان می‌کند: براساس ماده 14 قانون مدیریت بحران کشور تمامی دستگاه‌ها وظیفه دارند از طریق ستاد پیشگیری ابلاغیه‌ها را دریافت و براساس آن در عملکرد خود پاسخگو باشند که اگر موردی در عدم مقاومت سازی ساختمان‌ها باشد، ما پیگیری می‌کنیم.

او تاکید می‌کند: یک چهارم جمعیت تبریز در مناطق مخاطره‌آمیز زندگی می‌کنند که حاشیه‌نشین و سکونتگاه غیر رسمی نامیده شده است، شهردار مدیر مدیریت بحران شهر تبریز است و باید توجه بیشتری داشته باشد.

او در ادامه بیان می‌کند: در بحث اعتبارات به پروژه‌های پیشگیری عنایت ویژه‌ای داشته باشند و تبریز در شرایط عادی ترافیک سنگینی دارد و اگر حادثه‌ای رخ دهد، گرفتار می‌شویم؛ درخواست می‌کنیم شهر به چهار نقطه قرمز، قهوه‌ای، زرد و سبز تقسیم‌بندی شود و برای نقاط پر خطر، کم خطر و بی‌خطر نسخه‌ای نوشته شود و مسیرهای امدادی جدا شود.

هنربر می‌گوید: در تعدادی از نقاط تبریز ساخت و ساز غیر مجاز داریم که توجه و نظارت ویژه را می‌طلبد، مدیریت بحران ریسک محور شده است و مخاطرات باید شناسایی و اقداماتی در این زمینه انجام شود.

او اظهار می‌کند: اواخر سال 1400 با مشاوره اساتید برنامه عملیاتی از دستگاه‌ها درخواست کردیم که در صورت وقوع زلزله بالای 6.5 ریشتر چه اقداماتی را انجام می‌دهند که برنامه آنها هم بد نبود اما نواقصاتی داشت مانند شهرداری تبریز که 100 پارک را برای اسکان اضطراری تخصیص داده است اما اسکان اضطراری شرایطی دارد ولی در کل اقدامات خوبی انجام داده‌اند اما کافی نیست.

او یادآور می‌شود: در مورد طرح بازآفرینی شهری پیشنهاد شد تا به‌عنوان موضوع علمی برخورد شود چراکه 450 هزار نفر حاشیه‌نشین است و باید مقاوم سازی شده و به نقاط امن منتقل شوند؛ اقدامات خوبی انجام شده است و با 240 واحد در ارم و 7000 واحد در شهرک جوانان قرارداد بسته شده است که 400 میلیون وام کم بهره به افراد تعلق می‌گیرد و مردم هم باید همکاری کنند.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی می‌افزاید: متأسفانه یک سری دستگاه‌ها صرفاً رفع تکلیف می‌کنند اما اگر مشکلی باشد، استانداری یا معاونت عمرانی باید جلسه‌ای را برگزار کنند و سیاستگذاری شود و مشکل برطرف شود چراکه باید 80 درصد را به حوزه پیشگیری اختصاص دهیم تا تلفات ما کمتر شود.

اقدامات شهرداری تبریز برای پیشگیری از مخاطرات زلزله

شهردار تبریز نیز به خبرنگار مهر می‌گوید: یکی از اولویت‌های مدیریت شهری توجه ویژه به تاب‌آوری شهری و مدیریت بحران است و تلاش می‌کنیم موارد و گره‌هایی را که در حوادث احتمالی آینده باشد، رفع کنیم.

یعقوب هوشیار ادامه می‌دهد: یکی از مصوبه‌ها برای شمال شهر تبریز، 45 متری انقلاب بود که به صورت شبانه روزی در حال تلاش هستیم تا این پروژه را به اتمام برسانیم و ساخت و ساز در شمال شهر را مدیریت کنیم.

او می‌افزاید: توجه ویژه‌ای به تجهیز آتش‌نشانی و امکانات آن و شبکه‌سازی شهری به‌ویژه در تبریز به دلیل قرار گرفتن در بن‌بست بحران به صورت سریع انجام شده است.

او خاطرنشان می‌کند: در حوزه فرهنگ سازی هم به صورت مستمر فعالیت می‌کنیم و اخیرأ مانوری هم با همکاری شهرداری و استانداری انجام شد که امیدواریم نیازمندی‌ها را به طور کامل احصا کنیم تا اگر اتفاقی بیافتد، آمادگی بیشتری داشته باشیم.

هوشیار اظهار می‌کند: مجموعه‌های امن در تمام شهرها وجود دارد و به طور ویژه به آن توجه می‌شود، 37 سالن چند منظوره بحران داریم و در عباس میرزا اردوگاه اسکان اضطراری آماده شده است همچنین چند مورد هلیکوپتر داریم تا در مواقع بحرانی خدمت‌رسانی کنند.

او متذکر می‌شود: توسعه ایستگاه آتش‌نشانی مانند ایستگاهی که در خاوران افتتاح کردیم و تجهیز آنها به چند مورد خواهد رسید و در رابطه با شهرک امن 100 پارکی که شناسایی شده‌اند، تکمیل می‌شود و ماشین آلات مختلف آماده بوده و 50 دستگاه دیگر نیز خریداری می‌شود.

او همچنین بیان می‌کند: بالغ بر 30 درصد طرح تفصیلی انجام شده است و برای اجرای 70 درصد بقیه به 80 همت نیاز داریم تا با نرخ امروز این طرح را تکمیل کنیم و عملاً بحران و اتفاقات خبر نمی‌دهد و این اعتبار باید توسط ارگان‌های مختلف تأمین شود.

شهردار تبریز تاکید می‌کند: در مواجهه با موضوع بحران یک سری پیش‌بینی‌هایی داریم تا مخاطرات کمتر باشد، در یک ماه گذشته در میان کلان شهرها برای اولین بار از پهپاد آتش‌نشانی رونمایی کردیم و به دنبال توسعه آن هستیم.

نظارتی بر تخلفات ساختمانی نمی‌شود

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان آذربایجان شرقی نیز اضافه می‌کند: تعدادی از ساختمان‌ها چه یک طبقه چه دو طبقه پروانه ساخت گرفته و ناظران ما در بررسی، گزارش تخلف می‌کنند و بعد آن هیچ نظارتی انجام نمی‌شود اما ساختمان‌هایی که قانونی طی می‌کنند، تشکیل پرونده نظارت داده شده و ناظران ماده 35 هم نظارت می‌کنند تا مشکل خاصی نباشد.

رضا دیزجی خاطرنشان می‌کند: مشکل ما در بحث اجرا و استفاده از مجریان ذی‌صلاح است که تلاش می‌کنیم تا رفع شود، نظام مهندسی صرفاً گزارش تخلف می‌دهد و این تخلف به شهرداری ارسال شده و رسیدگی بر آن بر عهده شهرداری است.

او می‌گوید: مسئولیت رسیدگی به مصالح بر عهده سازمان استاندارد است تا بازرسی انجام و مصالح غیر استاندارد را جمع‌آوری کند اما به خوبی عمل نشده است، اخیراً ورود کرده‌ایم تا از طریق انعقاد تفاهم‌نامه با این سازمان مصالح غیراستاندارد را جمع‌آوری کنیم.

او خاطرنشان می‌کند: بزرگترین مشکل نظام مهندسی این است که هیچ‌گونه نظارتی بر اجرای عملیات‌ها نیست، گزارش هم نوشته و توصیه کرده‌ایم اما در سیاستگذاری مشکل داریم.

دیزجی متذکر می‌شود: صرفاً شهرداری و نظام مهندسی در این امورات دخیل نیست، اداره کار در بهداشت کار و سازمان فنی و حرفه‌ای در نیروی انسانی و دیگر ارگان‌ها دخیل هستند تا در ارتقا کمی و کیفی ساختمان نقش داشته باشیم.

اعتبار تخصیص یافته برای بازآفرینی شهری مناسب نیست

مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان شرقی هم به خبرنگار مهر می‌گوید: تبریز زلزله‌خیز است و در نزدیکی گسل شمال تبریز از نظر استحکام سازه و کنترل نقشه‌های ساختمانی مقررات علمی رعایت و ساختمان‌ها شدیداً نظارت شوند.

امیر بخشی زاده ادامه می‌دهد: در مورد بازآفرینی شهری اعتبارات کم است اما اعتبارات امسال خوب بوده است و سعی می‌شود تا تلاش بیشتری شود و در شهری که بافت فرسوده دارد باید حرکتی آغاز شود تا در توانمندسازی آن اقدامات خوبی انجام شود.

او در رابطه با تعارض منافع نیز اضافه می‌کند: رئیس نظام مهندسی و افراد درگیر نقشه امضا نمی‌کنند و تعارض منافع نداریم و کتباً امضا شده است که از آنها استفاده نشود.

دانش فنی زلزله بالایی داریم اما بخش اجرایی و نظارت به خوبی عمل نمی‌کنند

سرپرست کمیسیون تحقیقات زمین لرزه نیز می‌گوید: زلزله بلا نیست پدیدی‌ای طبیعی است، استان ما از نظر خطر لرزه خطرپذیر است و ما هم می‌دانیم اتفاق خواهد افتاد اما باید در مقابل آن مهندسی عمل کرد.

مهرداد امامی خاطرنشان می‌کند: علم تاکنون به پیش‌بینی زلزله دست نیافته است، مراکز تحقیقاتی بر روی آن کار کرده‌اند اما به جواب قطعی نرسیدند ولی براساس مطالعات آماری می‌توانیم دوره بازگشت آنها را محاسبه کنیم که گسل‌های فعال مختلف را براساس زلزله‌های تاریخی ثبت شده بررسی و احتمال وقوع را پیش‌بینی می‌کنیم.

او ادامه می‌دهد: یکی از گسل‌ها، گسل تبریز است و دوره بازگشت آن 250 سال برآورد شده که وقوع زلزله 6.7 ریشتر محتمل است و 250 سال هم سپری است و هر لحظه وقوع آن محتمل است اما زلزله 1391 گسل تبریز نبود.

او می‌افزاید: شهر بزرگ شده اما طرح تفصیلی تمام نشده است اگر حادثه‌ای رخ دهد، امکانات نداریم، آئین نامه ساخت و ساز به‌گونه‌ای است که کمترین حادثه‌ای داشته باشیم و عملکرد نیروها هم خوب است اما باید آماده باشیم، مسیرهای امداد و شریان‌های حیاتی باز باشند اگر زلزله‌ای رخ دهد، کل مسیرها بسته می‌شود و ساخت و سازهای ما ناایمن هستند و بر این اساس در هنگام وقوع زلزله ساعت طلایی کمک را از دست می‌دهیم.

امامی متذکر می‌شود: براساس تجاربی که در زلزله‌های گذشته بدست آوردیم، آئین‌نامه‌ها را ارتقا دادیم که اگر بر این اساس ساختمان‌ها ساخته شوند، در هنگام زلزله فروریخته نمی‌شوند.

او اضافه می‌کند: در بحث امدادی نیروهای سپاه، نظامی، انتظامی، آتش نشانی و... عملکرد خوبی دارند اما برای ارائه خدمات به یک سری تجهیزات نیاز داریم و مسیر هم باید مشخص شود؛ نظارت در حین اجرا و کیفیت مصالح ما مناسب نیست در دانش فنی مشکل نداریم و مشکل در مرحله اجرا است.

او یادآور می‌شود: از لحاظ علمی اصلاً عقب نبوده و پیشرفت بالایی داریم و اساتید خوبی در این حوزه داریم، اما مشکل ما اجرا و نظارت است، در زلزله ورزقان کانون زمین لرزه نزدیک سد ستارخان بود و هیچ‌گونه ترکی برنداشت اما شهر اهر و ورزقان ساختمان مهندسی ساز آسیب دیده بود یعنی اشکال ما در دانش فنی نیست، اجرا و نظارت ما ایراد دارد، اگر اصول را رعایت کنیم آسیب‌پذیری کمتر می‌شود.

سرپرست کمیسیون تحقیقات زمین لرزه خاطرنشان می‌کند: قوانین حوزه بحران مشکلی ندارد و خوب است و به پیشگیری تاکید بسیاری شده است و باید در بحث اجرایی و نظارت توجه بیشتری داشته باشم، در هر مسئولیتی باشیم، با یک گزارش نمی‌توان مشکلات را حل کرد، نمایندگان مجلس باید در بحث قانون ورود کرده و اصلاح کنند.

او تاکید می‌کند: افراد حوزه ساخت و ساز و پیمانکاران پس از وقع حادثه باید پاسخگو باشند، ضمن اینکه باید آماده باشیم که زلزله پدیده طبیعی است اما اثرات آن خوشایند نیست و باید آماده بود.