سبک زندگی | فضای مجازی با زندگی خانوادگی چه می‌کند؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، هر دوره‌ای اقتضائاتی دارد و مشخصاتی که متمایز از دوره‌های قبل است؛ اما این اقتضائات گاهی لازمه زیستن هستند و گاهی حاشیه یا حتی سربار زندگی. دنیای امروز ما هم پیچیده به مسائلی شده که تقریباً در همه ما مشترک و زندگی‌مان را در بر گرفته است.

یکی از مهمترین مشخصه‌های زندگی در دوران فعلی گوشی‌های اندروید و استیلای فضای مجازی بر زندگی حقیقی ماست؛ یعنی اگر قبلاً آدم‌ها ساعت مشخصی از خواب بیدار می‌شدند، صبحانه می‌خوردند، در جامعه فعالیت و کار خود را انجام می‌دادند، با دیگران تعامل اجتماعی داشتند، همراه خانواده و دوستان تفریح می‌کردند و اوقات می‌گذراندند و شب هم ساعت مشخصی به خواب می‌رفتند، در حال حاضر همه این فاکتورها جابه‌جا شده‌اند.

دیگر آدم‌ها ساعت مشخصی برای خواب و غذای خود ندارند، تعاملات اجتماعی در بسیاری از اوقات چشم در چشم و رودررو نیست و تفریحات و اوقات فراغت افراد هم دیگر الزاماً با خانواده تعریف نمی‌شود و غریبه‌های زیادی در دایره ارتباطی قرار می‌گیرند.

دنیا و روابط آدم‌ها گسترده و عمیق شده و داعیه داران تکنولوژی‌های روز دنیا مفتخرند که تحولی در روابط فردی و اجتماعی، مارکتینگ، بازی‌ها، اصول تربیتی و روان شناختی، سیاست، اقتصاد، بازار، آموزش و... ایجاد کرده‌اند. جایگاه پدر، مادر، فرزند، بزرگترهای فامیل، استاد، شاگرد و دیگر نقش‌های اجتماعی متفاوت شده است.

مادری که همیشه در تدارک آرامش خانه، خوراک سالم، دوخت و دوز پوشاک اهل خانه و مدیریت منزل بود، حالا وقت بسیاری در فضای مجازی با دوستان و صفحات مختلف می‌گذراند و بچه‌ها هر کدام به نوعی تفریحاتشان با همین گوشی و کامپیوتر گره خورده و اگر اینترنت قطع باشد، برآشفتگی عجیبی در خانه بین اعضا ایجاد می‌شود.

حالا که همه چیز به اینترنت و حضور در فضای مجازی گره خورده، شاید دیگر این فضا، مجازی نباشد و درواقع سکان زندگی واقعی ما را هم در دست داشته و مدیریت می‌کند. یکی از اصلی‌ترین مضامین مورد توجه متخصصان علوم اجتماعی، دگرگونی‌های فرهنگی و اجتماعی در دهه‌های اخیر بوده است. این دگرگونی‌ها در حوزه‌های مختلفی رخ داده که از جمله آنها می‌توان به تغییرات در شیوه‌های زندگی اشاره کرد. بررسی تأثیرات فضای مجازی بر سبک زندگی ایرانی اسلامی ما نکته مهمی است که باید به طور خاص به آن پرداخت و مورد تحلیل قرار داد.

سبک زندگی متأثر از فاکتورهای بیرونی

سبک زندگی متشکل از نحوه تعاملات ما در روزمره، آداب و سنن، خوراک، پوشاک، چیدمان زندگی، مسکن، تربیت فرزند، همسرداری، شیوه برخورد افراد در موضوعات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است. همچنین خرده‌روش‌های ما در جزئیات زندگی را در بر می‌گیرد؛ مثل آداب سفره، صله رحم، تعریف مایحتاج زندگی و چگونگی تأمین آن، کتاب خوانی، معنویات، مد و لباس، مراقبت بر مال حلال و بسیاری موارد دیگر. به همین دلیل سبک زندگی یک فاکتور مشخص نیست و مجموعه آداب زندگی را شامل می‌شود.

در دنیای امروز که اینترنت بسیار مهم بوده و مودم به عنوان یکی از اصلی‌ترین اعضای خانواده به حساب می‌آید و اینترنت گوشی‌ها به عنوان منجی‌های کوچکی که کارهای بزرگ بلدند در ذهن ما از جایگاه خاصی برخوردارند، می‌توان گفت که سبک زندگی ما هم به دست همین‌ها مدیریت می‌شود و اگر کسی ادعا کند که حداقل سبک زندگی شخصی‌اش فارغ از جریان مدیریتی فضای مجازی است باید دو مشخصهداشته باشد: اول آنکه گوشی اندروید نداشته باشد، دوم اینکه با کسانی که گوشی اندروید دارند در تماس و ارتباط نباشد.

افزایش آمار شکست‌ها

در چین کسانی که روزانه بیش از یک ساعت از اینترنت استفاده می‌کنند معتاد اینترنت محسوب می‌شوند و باید به مراکز ترک اعتیاد مراجعه کنند. این در حالی است که بر اساس داده‌های وزارت ورزش و جوانان به طور میانگین جوانان کشور ما روزانه 9 ساعت با گوشی های تلفن همراه مشغول هستند.

فضای مجازی دنیایی باز و پر از پستو است که به هر لینک و پیوندی وارد شوی، جهان جدیدی را برایت رو می‌کند. تنوع اجناس، افراد، فریم‌ها و موقعیت‌ها، تنوع خوراکی‌ها، جاهای دیدنی و متن‌های خواندنی آدم را سیر نمی‌کند. زنان ما که مدیران قدری برای خانه و بچه‌ها بودند، امروزه ساعتها ممکن است فارغ از بچه و همسر غرق در فضای مجازی باشند، به صفحات مختلف سرک بکشند و زندگی آدم‌های مختلف را با هم و با خودشان مقایسه کنند.

این سرک کشیدن قرار است علم و دانش و هنر زن را زیاد کند؛ اما نه تنها افزودنی مثبتی ندارد، بلکه حس رقابت و مقایسه باعث احساس نارضایتی آنها نسبت به زندگی خود همسر و بچه‌ها می‌شود. بچه مردم همیشه تمیز است، خانه‌شان برق می‌زند و وسایل لوکسشان دلبری می‌کند، همسرِ مردم هم همیشه در حال عشق ورزیدن و غافل گیر کردن و هدیه آوردن است.

آنچه ما از این صفحات مشاهده می‌کنیم درباره خودمان ناامیدکننده به نظر می‌رسد و زندگی های بسیاری به تأیید آمارها، به طلاق انجامیده‌اند؛ چون این مقایسه‌ها مزاحم جدی مرد و زن برای یافتن احساس خوشبختی شده است.

خداحافظی با تحرک و انرژی

یکی از تبعات درگیری در فضای مجازی، کم تحرکی است. ممکن است ما ساعت ها در صفحات مجازی ورزشی جست‌وجو کنیم، اما این باعث نمی‌شود که به ورزش روی آورده باشیم؛ مگر این که خودمان بلند شویم و حرکاتی انجام دهیم.

لم دادن و نشستن پای گوشی و بالا و پایین کردن صفحات، تحرک را از زنان می‌گیرد. آنها بدن‌هایی همیشه خسته، سست و کسل پیدا می‌کنند. بدنی که سست باشد، انرژی کار جدیدی را ندارد، نمی‌تواند به فرزندآوری درست فکر کند و پندارش این است که از پس آن برنمی‌آید. از طرفی، کم تحرکی موجب افزایش وزن می‌شود که آسیب جدی در سلامت افراد به حساب می‌آید.

فضای مجازی و حسرتی بی انتها

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لا تَمدنَ عینک» چشمت را بر مال دنیا مکش. «تَمدَنَ» از ریشه «مَد» می‌آید؛ یعنی کشیدن.

چشم را وقتی روی مال دنیا بکشیم، یعنی از این ویترین بپریم به آن ویترین و از این شکل و ظاهر کشیده شویم به آن یکی. یکی از مصادیق کشیدن چشم بر مال دنیا همین فضای مجازی است که با اسکرول کردن صفحات می‌شود به انبوهی از کالاها دست پیدا کرد و تماشای آنها جز ایجاد حسرت در اعماق دل و تغییر در سبک زندگی به بهانه همگامی با دنیای روز و گاهی اسراف، چه سودی خواهد داشت؟

این دنیا پر از کشش و زیبایی است. اما ممکن است فردی در طول زندگی فضاهای محدودی را تجربه کند و حالا به مدد فضای مجازی تا آن سر دنیا، کالاها در دسترس تماشا هستند و این یعنی دست و پا زدن وسط حجم انبوهی از کالای رنگی و فرورفتن در حسرت داشتن آنها.

آیا با خواندن مطالب اینترنتی، دانشمند می‌شویم؟

هر روز که هر زن از خواب بیدار می‌شود، ممکن است از همان رخت خواب تعاملش با فضای مجازی شروع شود تا ساعات پایانی شب و حتی نیمه شب. اخبار، متن ادبی و زیبا، متن نقادانه یا علمی و کلیپ‌های متنوع از سراسر جهان در دسترس دید او قرار می‌گیرد.

این همه اطلاعات را ضرب در تعداد روز، ماه و سال کنید. هر سال ما اندازه یک پروفسور و دانشمند در معرض اطلاعات مختلف هستیم، اما آیا علم و دانش و بینش ما افزایش پیدا کرده است؟

از همه چیز شاید یک نکته بدانیم، آن هم بر مبنای علم و یکی پیدیایی و قابل ویرایش. یعنی اساس علم ما هم زیر سؤال است. حالا فکر کنید زنی که این همه وقت برای دانستن این اطلاعات صرف کرده، چقدر توانسته مادری کند، چقدر توانسته در راستای تربیت آموزش فرزندان علم خود را بالا ببرد و چقدر توانسته خلاقیتی را اجرا کند و فرزندانش را بهتر از قبل بزرگ کند؟

همه ما در معرض این اطلاعات گسترده هستیم. اما بهترین کار این است که مدیریت شده با اطلاعات مواجه شویم. سعی کنیم در یکی دو حوزه اختصاصی علم خود را بالا ببریم و تن به گستردگی منابع و اطلاعات ندهیم و بکوشیم در حوزه دلخواه خود متخصص شویم.

تغییر مسئولیت حفظ خانواده تا انتشار عکس‌های خصوصی

در مقیاس دنیای امروز و اعتبارات آن، فضای مجازی در صورتی معتبر است که فالوور یا دنبال کننده بیشتری داشته باشد. چند درصد از این دنبال کننده‌ها نزدیکان، دوستان و اقوام خیرخواه ما هستند و چند درصد غریبه‌ها؟ غریبه‌ای که حال و سلامت ما، غم و شادی ما، احساسات خوب و بد ما برایش مهم نیست.

خیرخواهی و لطفی در غریبه‌ها نیست و عده‌ای منتظرند مطلبی جدید حتی دروغ به آنها بگوییم، ایده جدیدی از ما ببینند، یا عکسی تازه از زندگی ما تماشا کنند ولو چیدمان ما دکوری باشد و انعکاسی از حقیقت زندگی‌مان نباشد.

زن در تعامل با این فضای مجازی چقدر می‌تواند خودش را بروز دهد و اصلاً این کار درست است یا نه؟ او اگر عکس خودش را هم به عنوان پروفایل استفاده کند و صدها و هزاران غریبه آن را برای خود داشته باشند، برایش مهم است؟

اینکه مثلاً زنی بخواهد عکسش را در خیابان بین مردم غریبه توزیع کند، چقدر نامتعارف است؟ عکس پروفایل هم به همان شکل است.

زن در گذشته حواسش به حفظ خانواده بود که چشم بد به آن نیفتد؛ حالا اما زندگی‌ها در معرض تماشاست. زن مجبور است در عکس‌ها زیبا جلوه کند تا تحسین (لایک) شود. مجبور است گاهی یا همیشه، چیزی را نشان بدهد که واقعیت ندارد. گاهی حتی ممکن است با فرزند و همسر درگیری لفظی پیدا کند یا موجب ناراحتی آنها شود، فقط برای اینکه بتواند عکس خوب، شیک و امروزی از آنها بیندازد!

آنچه ما درگیر آن هستیم فراتر از اینهاست و غم ماجرا اینجاست که همه این‌ها برای نمایش به غریبه‌ها است.

تغییر مد و طلاق عاطفی میان همسران

فضای مجازی در تحریک احساسات غم، ناامیدی، خشم، جواب گویی و افسردگی قدرت بیشتری دارد و زن خانه باید مراقب این احوال باشد.

فضای مجازی در موارد متعدد، باعث سرد مزاجی زوجین می‌شود و گاهی آنچه آنها در فضای مجازی دیده‌اند، در دنیای واقعی محقق نمی‌شود. به همین دلیل کم توجهی و حتی طلاق عاطفی، از آثار این تغییرات مد در اثر ورود فضای مجازی به فضای حقیقی به حساب می‌آیند.

تحولات مد و لباس در فضای مجازی

سبک زندگی شامل مد و پوشش هم می‌شود. چطور در تعاملات اجتماعی ظاهر می‌شویم، در خانه، مدرسه، محل کار، پارک، سفر و... چطور لباس می‌پوشیم و چگونه زندگی می‌کنیم.

گروهی از زنان امروز برای نمایش زیبایی زندگی خود لازم است عکس بگیرند. چادر مشکی دیگر مقبولیت فضای مجازی را ندارد. روسری‌های رنگی، مانتوهای چشم نواز و کیف‌هایی که برندشان معلوم باشد، حرف بیشتری برای گفتن پیدا کرده‌اند.

این مسائل را مقایسه کنید با حجم حیا و عفاف مادران و مادربزرگ‌هایمان. حالا صفحات مرتبط با موضوعات زیبایی و بهداشتی، دنبال کننده‌های فراوانی دارند و مواد آرایشی مختلف برای میک آپ صورت و جوان سازی ظاهر، پرفروش شده‌اند.

ارتباطات مجازی به جای دوستی‌های حقیقی

افراد در گذشته با هم تعاملات اجتماعی رودررو برقرار می‌کردند؛ در این بین هم روحیه آنها عوض می‌شد و هم اعتماد به نفسشان بالا می‌رفت و هم دایره روابط گسترده‌تر می‌شد.

دوستان در موقعیت‌های حساس و بزنگاه‌ها وفاداری خود را نشان می‌دادند و ما به وجودشان دلگرم بودیم. اما حالا با تعداد زیادی غریبه ارتباط مجازی داریم که هیچ کدام دوست ما نیستند. متأسفانه روابط ما با آشنایان هم آنقدر به شکل مجازی پیگیری شده که صمیمیت‌ها از بین رفته و حلقه دوستی‌های حقیقی کوچک و کوچکتر شده است.

حالا دیگر به راحتی سابق نمی‌توانیم دوست پیدا کنیم. اعتمادها هم به همدیگر کم شده است. در نتیجه آنچه بیرون می‌زند فوران تنهایی است و آدم‌هایی که به ظاهر می‌خندند، اما درونی غمگین و تنها دارند.

از دوستی‌های مجازی تا طلاق‌های حقیقی

نسلی که هر چیز خرابی را تعمیر می‌کرد با تعجب به نسل جدید ما نگاه می‌کند که اهل دور ریختن و تعویض است. حتی درباره شریک زندگی و عشق آدم‌ها در روابط گسترده مجازی بسیار محتمل است که با افرادی خاص جذاب و دلخواه آشنا شوند و حسرت اینکه چرا با او زندگی مشترک یا دوستی ندارند، باعث شود تصمیمات خطرناکی بگیرند. یعنی ممکن است افراد با وجود داشتن همسر و فرزند به سمت شخص دیگری بروند و توجیهات فراوانی بیاورند.

بسیارند زندگی‌هایی که به این شیوه از هم پاشیده‌اند و طلاق‌های عاطفی و حقیقی رخ داده است. فضای مجازی، ما را از چهارچوب خانواده بیرون می‌کشد و آنقدر همه چیز را سهل می‌نمایاند که می‌توانیم با هزار توجیه - حتی در قالب توجیهات دینی - به خطاهای بزرگ برسیم.

طبق آمار استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی در محیط خانواده و کاهش سطح ارتباطات عاطفی میزان گفت‌وگو در برخی خانواده را حتی از پانزده دقیقه در روز هم کمتر کرده است. ضمن اینکه استفاده نادرست از این امکانات، باعث از بین رفتن بسیاری از حریم‌ها در خانواده‌ها شده و حتی در مواردی بروز اختلافات تا سرحد طلاق نیز منجر شده است.

ارتباط گرفتن هر یک از زوجین با افراد غریبه حتی با جنس مخالف در دوستان و آشنایان، به کاهش سطح اعتماد بین آنها می‌انجامد و با کاهش سطح اعتماد در خانواده، آرامش خدشه‌دار می‌شود. در نهایت نهاد خانواده آسیب جدی می‌بیند.

نسخه مختصر و مفید

بر اساس تحقیقات کارشناسان، چند توانایی در فرد باید وجود داشته باشد که بتواند آثار فضای مجازی را در زندگی به نفع ارتقای حال خوب و تحکیم روابط خانوادگی و رشد فردی تجربه کند.

اول. هدفمند بودن: در بسیاری از مواقع، فرد به خاطر اینکه بیکار است یا حوصله ندارد و یا غمگین است، به جای انجام کارهای اساسی خود به فضای مجازی پناه می‌برد. ساعت‌ها بدون هدف در نرم‌افزارها و سایت‌ها وقت خود را هدر می‌دهد و در نهایت نه تنها حالش خوب نمی‌شود، بلکه کسل‌تر هم می‌شود. بنابراین بسیار مهم است که واقعاً هدف فرد از فعالیت در فضای مجازی مشخص شود.

دوم. توانایی تفکر نقاد: فرد نباید هر چیزی را که در فضای مجازی می‌بیند و می‌شنود بی حساب و کتاب قبول یا رد کند، بلکه باید ارزیابی و تجزیه و تحلیل کند و آن موضوع را بسنجد.

سوم. حفظ حریم‌ها و رعایت توصیه‌های دینی: شکستن حریم‌ها گاهی با توجیهات دینی همراه هستند، اما اصل و اساسی ندارند و دین مبین اسلام، تذکرات و قواعدی دارد که بر مبنای آن هم می‌شود امروزی زندگی کرد و هم مؤمنانه و با حفظ حریم‌ها روابط گرم و صمیمی داشت. قواعد دینی اسلام، بر مبنای فطرت ماست و در جزئیات زندگی ما هم نکات قابل توجهی دارد که باید مطلع شویم و آن را به کار ببندیم.

چهارم. اولویت بر حفظ خانواده: امروزه شکل رابطه‌ها تغییر کرده و تلفن و پیامک - چه نوشتاری و چه تصویری - جایگزین دیدارها شده است. خانواده‌ها دیگر این خلاء را احساس نمی‌کنند که ساعتی مشترک را دور هم جمع شوند و با هم درباره مسائل مختلف گفت‌وگو کنند.

پدر و مادرها باید الگوی مناسبی در ارتباطات داشته باشند. خود را مقید به زمان و برنامه مشخصی برای گفت‌وگو در منزل بدانند و با فرزندان پیرامون مسائل مختلف روز و غیره صحبت کنند. تقویت ارتباط عاطفی بین اعضای خانواده برای تقویت مهارت گفت‌وگو اهمیت دارد. والدین در این زمینه باید مطالعه لازم را داشته باشند، با نیازهای روانی فرزندان آشنا شوند و با حرف زدن به دنیای آنها نزدیک شوند.