سد قیز قلعه سی؛ نماد راستین اقتدار، صلح و دوستی

خبرگزاری تسنیم - رود بزرگ ارس، بیش از 500 کیلومتر از مرز مشترک ایران با کشورهای ارمنستان و آذربایجان است و به عنوان نماد صلح و دوستی شاهرگ حیاتی مرزنشینان منطقه به شمار می رود. ریشه های تاریخی مردمان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در پل های تاریخی خداآفرین نمود یافته و در سایه تعامل فرهنگی، همبستگی روزافزون نیز حاصل شده است.

53 سال پیش، ره آورد این دوستی احداث سد مرزی مشترک ارس بود که حاصل آن بهره‌مندی مساوی و مشترک دو کشور از آب کشاورزی و برق تولیدی است. در امتداد این تعامل مطلوب سد مشترک خداآفرین در 196 کیلومتری پایین دست سد ارس به دست توانمند مهندسان ایرانی احداث و در سال 1387 آبگیری شد. در همان هنگام در 12 کیلومتری پایین دست سد خداآفرین سد قیز قلعه سی به منظور تنظیم حقایه دو کشور و تولید برق مطالعه و جانمایی شد.

بر اساس توافقات فی مابین، عملیات اجرایی سد در سال 1385 به دست توانای مهندسان ایرانی آغاز و با استقرار دولت سیزدهم و اولویت قرار گرفتن بخش آب، عملیات اجرایی سد قیز قلعه سی به عنوان یکی از پروژه های اولویت دار وزارت نیرو تسریع شد.

پیچیدگی‌های فنی فراوان پروژه ناشی از حجم بالای آب و سیلابی بودن رود ارس، تعدد و تنوع تجهیزات هیدرومکانیکال خاص، 6 میلیون متر مکعب خاک‌برداری و سنگ‌برداری، بیش از 2 میلیون متر مکعب خاک ریزی و 42 کیلومتر حفاری تزریق اجرای دایک و انحراف دو مرحله ای مسیر رودخانه به جهت قرارگیری سازه‌های بتنی در بدنه خاکی سد و البته اجرای جهادی و شبانه روزی پروژه، نماد غیرت و همت بلند مهندسان ایران زمین است که چهره اقتصاد، معیشت و رفاه مردم منطقه را دگرگون کرده است.

سد قیز قلعه سی سدی از نوع خاکی با هسته رسی و بدنه ای به حجم یک و نیم میلیون متر مکعب با طول تاج 850 متر و ارتفاع 37 متر است. حجم مخزن سد قیز قلعه سی 62 میلیون متر مکعب است و سالانه 2 میلیارد متر مکعب آب را برای طرفین تنظیم خواهد کرد.

از دیگر برکات احداث این سد می توان به کاهش خطرات جاده‌ای و توسعه گردشگری با احداث راه جایگزین جاده مستغرق اصلاندوز به جلفا در محدوده مخزن سد قیزقلعه سی با مشخصات فنی درجه یک اشاره کرد.

از اهداف و دستاوردهای مهم اجرای سد نیز قلعه سی به عنوان یکی از بزرگترین طرح های مشترک مرزی در منطقه، می‌توان به استفاده بهینه از منابع آب و خاک و تحقق حقابه های مرزی، تبدیل شیوه های سنتی کشاورزی به مدرن و صنعتی و جلوگیری از مهاجرت و ساماندهی عشایر با افزایش درآمد خانوارها و توسعه فعالیت صنایع جانبی و تبدیلی، ضمن آبیاری اراضی کشاورزی به وسعت 74 هزار هکتار در استان های آذربایجان شرقی و اردبیل اشتغال زایی برای بالغ بر 40 هزار نفر و افزایش کیفیت محصولات کشاورزی و توسعه گردشگری اشاره کرد.

2 واحد نیروگاهی 40 مگاواتی نیز با ظرفیت تولید 270 گیگاوات ساعت انرژی قابل استحصال سالیانه در دو طرف سد طراحی شده که تکمیل سد قیز قلعه سی بهره برداری از طرح عظیم خدا آفرین و قیز قلعه سی بر روی رود ارس را تحقق می بخشد.

این پروژه گذشته از آنکه تحقق یکی از وعده های مهم دولت در بخش آب محسوب می شود، تجربه‌ای است کم نظیر در حوزه دیپلماسی آب و نمایش اقتدار و توان مهندسی ایران که ضمن تحکیم اتحاد و همدلی دو کشور، می تواند راه گشای طرح ها و تعاملات آبی آتی با کشورهای همجوار باشد.

* فاطمه کشاورزی - کارشناس شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی