شب تعیین کننده برای جمهوری آذربایجان و ارمنستان!

به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، شب گذشته سران جمهوری آذربایجان و ارمنستان در بروکسل توافق کردند که کمیسیون مشترک مرزی را تا پایان ماه آوریل تشکیل دهند و به وزرای خارجه خود دستور دهند تا روی پیش‌نویس توافقنامه صلح آینده کار کنند.

این خبر را «چارلز میشل» رئیس شورای اتحادیه اروپا پس از نشستی که حداقل چهار ساعت به طول انجامید، اعلام کرد.

میشل گفت: الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان تمایل خود را برای حرکت سریع به سمت توافق صلح بین دو کشور ابراز کردند. برای این منظور، قرار شد به وزرای خارجه دستور دهند تا بر روی توافقنامه صلحی که تمام موضوعات ضروری را پوشش می‌دهد، کار کنند.

وی همچنین خاطرنشان کرد: تعیین حدود مرزهای دوجانبه مهم خواهد بود. برای این منظور، بر اساس بیانیه سوچی در 26 نوامبر 2021، قرار شد تا پایان ماه آوریل کمیسیون مشترک مرزی تشکیل شود. وظایف کمیسیون مشترک مرزی شامل تعیین مرزهای دوجانبه بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان و تضمین یک وضعیت امنیتی پایدار در امتداد و نزدیک خط مرزی خواهد بود.

در بیانیه رئیس شورای اتحادیه اروپا همچنین آمده است که رهبران جمهوری آذربایجان و ارمنستان رویدادهای رخ داده پس از آخرین دیدار خود در بروکسل در دسامبر 2021 و کنفرانس ویدئویی با امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه در فوریه 2022 را بررسی و اجرای تعهدات را بررسی کردند و بر لزوم رعایت کامل مفاد بیانیه سه‌جانبه 10 نوامبر 2020 تأکید کردند و تنش‌های اخیر را مورد بحث قرار دادند. آن‌ها از نشست نمایندگان عالی‌رتبه ارمنستان و جمهوری آذربایجان با میانجیگری اتحادیه اروپا در 30 مارس 2022 در بروکسل استقبال کردند و بر لزوم ادامه این روابط برای اطمینان از تداوم کافی توافقات حاصل شده در سطح رهبری توافق کردند.

رهبران جمهوری آذربایجان و ارمنستان همچنین در مورد بازسازی زیرساخت‌های ارتباطی بین آذربایجان و ارمنستان به ویژه در قفقاز جنوبی گفتگو کردند.

رئیس شورای اتحادیه اروپا حفظ فاصله مناسب نیروها را عنصری مهم در پیشگیری از حوادث و کاهش تنش‌ها خواند و بر آمادگی اتحادیه اروپا برای ارائه مشاوره و حمایت در مورد این موضوع تأکید کرد.

چارلز میشل دیدار با رهبران آذربایجان و ارمنستان را «شب تعیین‌کننده و سازنده» خواند.

او در توییتی نوشت که متعهد به کار بر روی یک توافق صلح آینده است که همه مسائل ضروری را حل کند.

دیدار سران جمهوری آذربایجان و ارمنستان که از ساعت 19 به وقت بروکسل آغاز شد، حداقل چهار ساعت به طول انجامید.

پیش از این نشست، چارلز میشل رئیس شورای اروپا با الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان به صورت خصوصی دیدار کرد.

الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان در یک دیدار تک به تک گفت که امیدوار است نشست سه‌جانبه امروز مثمر ثمر باشد.

نیکول پاشینیان در این دیدار تک به تک درباره وضعیت مناطق ارمنی‌نشین قره‌باغ و مسائل انسانی صحبت کرد.

بر اساس آخرین اطلاعات میدانی، ارتش جمهوری آذربایجان روستای فرخ و مناطق اطراف آن را که تحت کنترل نیروهای حافظ صلح روسیه بود، در اختیار گرفته و نقاط استقرار خود را در آنجا مستقر کرده است.

علاوه بر این، ادعاهایی وجود دارد که ارتفاعات مهم استراتژیک قره‌کللوق در جنوب به کنترل ارتش آذربایجان درآمده است. مزیت اصلی این ارتفاع، قابلیت کنترل جاده هم به روستاهای اطراف و هم به آغدره است.

شایان ذکر است که این اولین پیشروی نظامی ارتش آذربایجان در قره‌باغ از زمان اعلامیه 10 نوامبر 2020 است که بین جمهوری آذربایجان، روسیه و ارمنستان امضا شد.

اگرچه از زمان پایان جنگ دوم قره‌باغ چندین رویارویی نظامی در مرزهای بین‌المللی جمهوری آذربایجان و ارمنستان رخ داده است، اما وضعیت قره‌باغ از ثبات نسبی برخوردار بوده است.

اما در این مرحله، پیشروی ارتش آذربایجان به سمت خاک نیروهای حافظ صلح روسیه و بی‌توجهی به انتقادات مسکو نشان از نارضایتی باکو از اوضاع دارد.

شکست تلاش‌های صلح با ارمنستان از سال 2020 و طولانی شدن مذاکرات در مورد احیای خطوط ارتباطی منطقه‌ای منجر به نارضایتی فزاینده بین روسیه و آذربایجان شده است.

در پس زمینه این رویدادها، توزیع بولتنی از سوی وزارت دفاع روسیه در متهم کردن باکو و پاسخ انتقادی مقامات جمهوری آذربایجان نشان می‌دهد که نارضایتی در روابط تا مدتی فروکش نخواهد کرد.

در شرایط کنونی موضع اصلی باکو امضای توافقنامه صلح نهایی با ارمنستان و آغاز روند آشتی سیاسی است.

رهبری سیاسی ارمنستان برای امضای توافقنامه صلح در شرایط فعلی، پیش‌شرط‌هایی را برای طرف آذربایجانی از جمله استقلال قره‌باغ کوهستانی، بازگشت اسیران جنگی، تحدید حدود مرزهای بین‌المللی، عقب‌نشینی از پروژه کریدور زنگه‌زور تعیین کرده و باکو از امضای این سند با این شرایط خودداری کرده است.

در حال حاضر پیام‌ها و سیگنال‌هایی از ارمنستان وجود دارد مبنی بر اینکه «استقلال قره‌باغ کوهستانی» در دستور کار ایروان قرار ندارد.

«آرارات میرزویان» وزیر امور خارجه ارمنستان در گفت‌وگو با خبرنگاران در مورد وضعیت قره‌باغ تأکید کرد: مناقشه قره‌باغ کوهستانی یک موضوع سرزمینی نیست، بلکه یک موضوع حقوقی است.

با این حال، در جریان حوادث اخیر در قره‌باغ، ایروان در مورد مشکل حمل‌ونقل گاز طبیعی در خانکندی، آذربایجان را متهم کرد که از زیرساخت‌های انرژی قره‌باغ به عنوان ابزاری برای فشار بر جامعه ارمنی محلی استفاده می‌کند.

نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان نیز در سخنرانی خود جمهوری آذربایجان را به اخلال عمدی خط لوله گاز متهم کرد اما آذربایجان این مشکل را حادثه فنی در هوای بد توصیف کرد.

در هر صورت، هیچ مدرکی مبنی بر «حادثه فنی» یا «فشار سیاسی» وجود ندارد، اما این روند نشان می‌دهد که جمهوری آذربایجان با تحت کنترل گرفتن خطوط زیرساختی کلیدی در قره‌باغ، به افزایش فشار بر رژیم جدایی‌طلب ارمنی ادامه می‌دهد.

اگرچه گاز طبیعی عرضه شده به خانکندی و مناطق اطراف آن در حال حاضر از طریق ارمنستان حمل می‌شود، اما حجم این گاز طبیعی چندان زیاد نیست و این بدان معناست که در آینده نزدیک تقاضای جامعه ارمنی برای گاز طبیعی ممکن است افزایش یابد که مستلزم افزایش حجم گاز خواهد بود که به نوبه خود مستلزم ساخت یک خط لوله جدید گاز خواهد بود.

با این حال، در شرایط فعلی، رهبری سیاسی آذربایجان به وضوح این پیام را ارسال می‌کند که ساخت هرگونه خط لوله گاز جایگزین به مناطق ارمنی‌نشین قره‌باغ در توافقنامه صلح نهایی با باکو امضا و توافق نشده است و قابل بحث نیست اما در صورت امضای توافقنامه صلح، باکو وعده می‌دهد که جامعه ارمنی ساکن قره‌باغ می‌توانند به طور مستقل از زیرساخت‌های جدید (گاز، برق، ساخت‌وساز جاده) استفاده کنند.

با این حال، مقامات ارمنستان مطمئن هستند که جمهوری آذربایجان در آینده نزدیک کنترل کامل زیرساخت‌های انرژی قره‌باغ را در دست خواهد گرفت و در نتیجه مشکلات جدی‌تری را برای جامعه ارمنی در قره‌باغ آغاز خواهد کرد.

حتی در تنش‌های سیاسی کنونی بین مسکو و باکو، احتمال هرگونه مداخله نیروهای حافظ صلح روسیه به نفع ارامنه قره‌باغ بر سر خط لوله گاز طبیعی وجود دارد.

در این مورد، جای تعجب نیست که در 28 مارس، شورای امنیت ارمنستان به باکو پیشنهاد آغاز فوری مذاکرات صلح را داد. در حالی که پیش از این آذربایجان به ارمنستان پیشنهاد صلح پنج ماده‌ای را داده بود.

این پیشنهادها شامل چشم‌پوشی از ادعاهای متقابل زمین، به رسمیت شناختن متقابل مرزهای بین‌المللی، کنار گذاشتن کامل تهدیدات و زور در حل و فصل مسائل متقابل، تحدید حدود و تعیین مرزها، احیای خطوط حمل و نقل و ارتباط است.

در پاسخ به این پیشنهادات، ایروان اعلام کرد که این موارد را قابل قبول می‌داند.

به طور کلی، سوءاستفاده روسیه از وظایف حافظ صلح در مناقشه قره‌باغ، مانند سایر درگیری‌ها، در هر دو جامعه آذربایجان و ارمنستان به طور بی چون و چرای مورد استقبال قرار نمی‌گیرد.

در این مورد، باکو و ایروان نیز شروع به درک مزایای تماس‌های نزدیکتر در مواجهه با فاجعه‌های امنیتی جهانی کرده‌اند. در نتیجه، دیدار نیکول پاشینیان و الهام علی‌اف در 6 آوریل در بروکسل پیش‌بینی می‌شد.

چند روز قبل از این نشست، تصمیم دادگاه عالی جمهوری آذربایجان در 30 مارس مبنی بر آزادی یک شهروند ارمنی که در دسامبر 2020 در هادروت دستگیر شده بود را می‌توان سیگنال مثبت ارسال باکو به ایروان دانست.

این احتمال وجود دارد که این بار در نشست بروکسل، هر دو رهبر بتوانند در مورد برخی موضوعات از جمله تعیین مرزها و کریدورهای منطقه‌ای، به توافق دقیق‌تری دست یابند.

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، قبل از دیدار در بروکسل، در 31 مارس، تلفنی با الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان گفتگو کرده بود.

اگرچه جزئیات مذاکرات مشخص نیست، اما ممکن است مسکو قبل از نشست بروکسل بار دیگر به طرفین تأکید کند که ضامن اصلی ثبات در منطقه است.

این اقدام برای روسیه برای حفظ نفوذ خود در منطقه و جلوگیری از نفوذ اتحادیه اروپا مهم است.

نویسنده: حمید قدسی آذر؛ کارشناس مسائل قفقاز و ترکیه