شیرینیِ شور به کام گاوخونی تلخ شد / میهمانی فلامینگوها در سراب

اصفهان - جوش و خروش رودخانه شور و پیوندش با زاینده‌رود جان دوباره در کالبد خشک گاوخونی دمید تا این ماوای پرندگان مهاجر با رقص فلامینگوها جلوه‌ای از بهشت را در دل کویر ترسیم کند اما آب دریغ شد.

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها - ندا سپاهی: رودخانه شور دهاقان از بارش‌های بهمن ماه سال گذشته همچنان می‌خروشد و در شاهرگ حیات نصف جهان جاری می‌شود. شور و ده‌ها رود و چشمه دیگر که چون مویرگ به زاینده رود می‌پیوندند این روزها جان دوباره گرفتند و گویی طبیعت، خود برای جریان دائمی زنده‌رود در فلات مرکزی ایران دست بکار شده است.

بارش‌ها در سال آبی کنونی نه تنها در شاخه‌های فرعی و زیرحوضه‌های رودخانه زاینده‌رود بلکه در چلگرد - کوهرنگ سرچشمه اصلی این رودخانه نیز مطلوب بوده و میانگین بارش در این منطقه بنا بر اعلام سازمان هواشناسی از مهرماه 1401 تاکنون به یک‌هزار و 389 میلیمتر رسیده که از بارش‌های یک سال زراعی کامل این خطه نیز بیشتر است به طوری که بارش‌های امسال در سرشاخه اصلی حوضه زاینده رود در مقایسه با سال گذشته 20 درصد و نسبت به بلند مدت این منطقه 18 درصد افزایش دارد.

برغم بارش‌های کم سابقه که زمستان سال گذشته مناطقی از غرب استان اصفهان و کوهرنگ برای روزها زیر برف دو متری مدفون شدند و ارتفاع برف در مناطق کوهستانی و مرتفع زردکوه و کوهرنگ به بیش از 6 متر می‌رسید اما ذخیره سد زاینده رود تاکنون به حدود 420 میلیون مترمکعب رسیده و مسئولان شرکت آب منطقه‌ای اصفهان همچنان تأمین آب برای بخش‌های مختلف از جمله حقابه تالاب گاوخونی را منوط به وضعیت بارش‌ها اعلام می‌کنند.

3200 هکتار از تالاب گاوخونی مرطوب شد

طغیان رودخانه شور دهاقان در پی بارش‌ها طی 25 و 26 بهمن سال گذشته سبب شد تا سیلاب به سمت رودخانه زاینده‌رود هدایت شود. این شرایط همزمان بود با بازگشایی 10 روز آب از سد زاینده رود برای کشت پاییزه کشاورزان شرق که حجم آب در رودخانه افزایش یافت. شور با زاینده رود پیوند خورد و کالبد خشک تالاب گاوخونی نیز پس از 204 روز بی آبی دوباره جان گرفت و از 30 بهمن طی 2 بار رهاسازی آب از سد رودشتین سه هزار و 200 هکتار معادل هفت درصد از پهنه خشک 47 هزار هکتاری تالاب بین المللی گاوخونی مرطوب شد.

آنطور که حسن ساسانی مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در روزهای پایانی سال گذشته در نشستی با خبرنگاران اعلام کرد از یکم اسفند با بستن شبکه‌های آبیاری کشاورزی تا 24 اسفند زهاب‌ها و جریان آب میان حوضه‌ای در بستر زاینده رود به سمت تالاب جاری شد.

وی با اشاره به اینکه با همکاری دستگاه قضا و اداره کل محیط زیست اصفهان از برداشت‌های غیر مجاز در حوزه رودشتین جلوگیری شد تا آورد میان حوضه‌ای به گاوخونی برسد، تصریح کرد: آرزو داریم با بارش‌های فروردین ماه بتوانیم حجم آب بیشتری به سمت گاوخونی رهاسازی شود.

به گزارش مهر، با آبگیری بخشی از تالاب از اواخر اسفند ماه پرندگان مهاجر از جمله فلامینگوها به میهمانی گاوخونی آمدند اما شوربختانه شرکت آب منطقه‌ای با آغاز توزیع نوبت دوم آب برای اراضی کشاورزی شرق اصفهان از ششم فروردین، هم زمان با افزایش خروجی سد زاینده‌رود، خروجی سد تنظیمی رودَشتَین و جریان طبیعی آب رودخانه را به سمت پایین دست و تالاب گاوخونی بست.

حسین اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: طی روزهای اخیر که آب برای کشاورزی شرق اصفهان رهاسازی شده، سد رودشتین بسته شده علی رغم اینکه قرار بود جریان نسبی آب به سمت پایین دست و تالاب جریان داشته باشد اما این اتفاق نیافتاد و سد اکنون کامل بسته است.

آب بر تالاب بسته شد

وی با اشاره به اینکه رودشتین آخرین سد سازه‌ای در رودخانه زاینده رود و در فاصله 85 کیلومتری از تالاب گاوخونی است که آب را به داخل کانال‌های کشاورزی هدایت می‌کند، ادامه می‌دهد: به رغم اینکه در حال حاضر آب برای کشاورزی شرق اصفهان در رودخانه جاری است و رودخانه شور دهاقان دبی خوبی دارد و به رودخانه زاینده رود می‌پیوندد متأسفانه سد رودشتین به طور کامل بسته است و آبی که به سمت تالاب جاری بوده چون پشتوانه‌ای ندارد به سرعت کم و کمتر می‌شود.

اکبری ادامه می‌دهد: بر اساس بازدیدی که 14 فروردین ماه از تالاب بین المللی گاوخونی داشتیم ورودی آب به بند شاخ کنار از یک مترمکعب بر ثانیه در 25 اسفندماه 1401 بدلیل بسته شدن سد رودشتین اکنون به حدود 250 لیتر بر ثانیه رسیده است.

وی با بیان اینکه در اسفند ماه سال 1401، دو بار رهاسازی موقت به سمت تالاب انجام شده که در مجموع حدود هفت میلیون مترمکعب آب وارد گاوخونی شد، خاطرنشان می‌کند: در پی 2 بار رهاسازی آب به سمت گاوخونی در اسفند ماه سال گذشته و بارش‌های بهمن حدود هفت درصد از پهنه 47 هزار هکتاری این تالاب مرطوب شده اما باید توجه داشت که دبی آب در بند شاخ کنار در 10 کیلومتری تالاب گاوخونی، هم اینک 250 لیتر بر ثانیه بوده و آب دیگری وارد گاوخونی نمی‌شود که در نتیجه با گرم‌تر شدن هوا رطوبت هفت درصدی پهنه تالاب نیز اکنون کاهش یافته است.

معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان می‌گوید: پیگیری‌های ما برای گرفتن حقابه تالاب گاوخونی ادامه دارد تا با هم افزایی و همکاری دستگاه‌ها بصورت مشخص بتوانیم آب مورد نیاز تالاب را دریافت کنیم.

اکبری تاکید می‌کند: سازمان محیط‌زیست در سطح استان و ملی رایزنی‌ها را ادامه می‌دهد و از طریق مدیریت استان، شرکت آب منطقه‌ای اصفهان و در مرکز از وزارت نیرو در حال پیگیری است که بتوانیم امسال حقابه مشخص و مؤثری برای گاوخونی داشته باشیم.

وی با بیان اینکه حقابه گاوخونی باید بصورت آمار و ارقام دقیق در ایستگاه شاخص بند شاخ کنار تحویل محیط‌زیست شود، تصریح می‌کند: اگر قرار باشد رهاسازی آب از سد زاینده‌رود به سمت پایین دست رودخانه به کاربری‌هایی دیگر چون صنعت و کشاورزی برسد و به نام حقابه زیست محیط تمام شود این امر را نمی‌پذیریم؛ درست است آبی که برای کشاورزی رهاسازی می‌شود تأثیراتی برای محیط زیست پیرامون رودخانه دارد اما اینکه آب برای کاربری دیگری جریان یابد و بنام حقابه تالاب گاوخونی محسوب شود قابل پذیرش نیست.

حقابه به نام محیط‌زیست به کام کشاورزی و صنعت

معاون محیط‌زیست استان اصفهان می‌افزاید: حقابه ای که به نام گاوخونی است باید در محل بند شاخ کنار در نزدیکی مصب تالاب تحویل شود زیرا قبل از آن، از هر آبی که جاری باشد برداشت‌های غیرمجاز می‌شود یا به کاربری‌های دیگری چون کشاورزی و صنعت می‌رسد. به بیان ساده‌تر به اسم محیط زیست است و برای کاربری‌های دیگر استفاده می‌شود و اگر مانند گذشته بخواهیم این روند را ادامه دهیم بی تردید تالاب گاوخونی وضعیت مناسبی نخواهد یافت.

اکبری تصریح می‌کند: باید توجه داشت آبی که از بالاست به سمت پایین دست رهاسازی می‌شود مشخصاً میزان آبی نیست که به گاوخونی برسد زیرا از سد زاینده رود تا تالاب گاوخونی 400 کیلومتر فاصله است، برداشت‌های مختلف مجاز و غیر مجاز از این آب می‌شود؛ رودشتین نیز که آخرین سدی است و به کانال‌های کشاورزی وارد می‌شود تا تالاب 85 کیلومتر فاصله دارد در این مسیر نیز برغم پایش‌ها و پیگیری‌ها، برداشت غیرمجاز آب وجود دارد و به بیان ساده‌تر آبی که در طول رودخانه رهاسازی شود الزاماً آبی نیست که در شاخ کنار و نصب تالاب تحویل می‌شود.

امسال وضعیت آبی در حوضه زاینده رود مناسب است

وی خاطرنشان می‌کند: خداوند رحمت خود را نازل کرده و به طور مشخص امسال بارندگی‌های بسیار خوبی در بالادست بوده است؛ روز 15 فروردین در بالادست حوضه آبریز بازدیدهای داشتیم و طبق بررسی‌های میدانی در شهرستان‌های مختلف از شاخه‌های فرعی که به رودخانه زاینده رود وارد می‌شود وضعیت آبی که در بالادست به سمت زاینده‌رود در جریان است بسیار مناسب است.

وی به فرود فلامینگوها در تالاب گاوخونی اشاره می‌کند و می‌گوید: اکنون فصل جوجه آوری پرندگان است و حتی بصورت موردی جوجه آوری در نیزارهای پایین دست رودخانه زاینده‌رود، حد فاصل سد رودشتین تا تالاب و از ورزنه تا گاوخونی مشاهده شده اما به طور مشخص زمانیکه آب جاری نباشد بخش زیادی از جوجه آوری پرندگان از دست می‌رود.

لزوم ارائه برنامه مدون و دقیق برای تأمین حقابه گاوخونی

معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان می‌افزاید: اگر وضعیت جریان آب به سمت تالاب خوب باشد حتماً جوجه‌آوری فلامینگوها را خواهیم داشت اما امسال با توجه به گرم شدن هوا فلامینگوها در شرایط فعلی اگر در داخل گاوخونی تخم گذاری کنند موفقیتی برای زادآوری ندارند زیرا آبی برای بزرگ کردن جوجه‌ها نیست.

این مقام مسئول محیط‌زیست استان اصفهان با بیان اینکه تالاب گاوخونی به حق و حقوق قانونی خود نرسیده است، تصریح می‌کند: زمانی آمار و ارقام درخصوص حقابه گاوخونی شفافیت لازم و ابهام کمتری خواهد داشت که برنامه زمان‌بندی مشخصی با اعداد دقیق از میزان رهاسازی آب مکتوب شود و به تأیید کارگروه سازگاری با کم آبی برسد و از وزارت نیرو و آب منطقه‌ای اصفهان نیز به ما ابلاغ شود که در یک بازه زمانی مشخص چند مترمکعب آب برای تالاب گاوخونی برنامه ریزی شده و رهاسازی شود که ما تاکنون با وجود پیگیری‌های مکرر چنین مکتوبی دریافت نکردیم.

معاون آب منطقه‌ای: آب کم است نمی‌توانیم به تالاب برسانیم

اما محمود چیتیان معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در خصوص چرایی بستن دریچه‌های سد رودشتین به سمت پایین دست رودخانه و تالاب گاوخونی طی روزهای اخیر به خبرنگار مهر می‌گوید: آب کم داشتیم و دیگر نمی‌توانیم به تالاب آب برسانیم‌.

وی در خصوص بازگشایی دوباره آب به سمت تالاب می‌افزاید: در حال حاضر مشخص نیست و پس از اتمام توزیع آب برای کشاورزی شرق باید شرایط جوی و بارش‌ها و وضعیت بین حوضه‌ای بررسی شود.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با بیان اینکه حدود 15 میلیون مترمکعب آب طی اسفندماه به سمت گاوخونی رهاسازی شد، خاطرنشان می‌کند: بنا به گفته مسئولان محیط‌زیست استان حدود سه هزار و 100 هکتار از پهنه تالاب در پی رهاسازی آب مرطوب شده است. چیتیان در خصوص برنامه مدون و مشخص برای تأمین حقابه سالانه گاوخونی می‌گوید: تاکنون برنامه‌ای ابلاغ نشده است.

به گزارش مهر، با گذشت شش ماه از سال آبی جدید و برغم بارندگی‌های مطلوبی که در حوضه زاینده رود طی این مدت شده اما وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای اصفهان تاکنون برنامه مدون و شفافی برای منابع و مصارف بخش‌های مختلف از جمله تأمین حقابه محیط‌زیست رودخانه و حقابه تالاب بین المللی گاوخونی اعلام نکرده است.

حسن ساسانی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در نشست خبری اسفند ماه سال گذشته گفت که تلاش می‌کنیم آنچه که آورد میان حوضه است و آنچه که در جدول منابع و مصارف برای محیط زیست پیش بینی می‌شود، تمام آن را به سمت تالاب گاوخونی هدایت کنیم.

حقابه قانونی سالانه گاوخونی 176 میلیون مترمکعب در سال‌های خشکسالی تعیین شده اما در سال آبی 1397- 1398 که در سرشاخه اصلی حوضه آبریز زاینده رود بیش از 2 هزار میلیمتر بارندگی شد آب چندانی به گاوخونی نرسید و حدود 40 میلیون مترمکعب زهاب و پساب و سیلاب بهار طی چند مرحله به سمت تالاب روان شد که تنها پنج درصد از این پهنه 47 هزار هکتاری را مرطوب کرد.

آبی که امسال تاکنون به گاوخونی رسیده از محل سیلاب‌ها و جریانات میان حوضه‌ای مانند رودخانه شور دهاقان بوده و هیچ آبی برای محیط‌زیست از محل سد زاینده رود برای تالاب تأمین نشده و زهاب‌های کشاورزی از سد رودشتین به سمت گاوخونی رهاسازی شده که طی روزهای اخیر حتی از جریان طبیعی رودخاته نیز برای تالاب جلوگیری شده است.

علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست پیش تر در سفر به اصفهان در گفت‌وگو با مهر تاکید کرد که وزارت نیرو مکلف است طبق سه حالت شرایط کم‌آبی، میان آبی و پر آبی که به این نهاد ارائه دادیم حقابه تالاب گاوخونی را تحویل دهد و اگر قرار باشد امسال هر گونه آبی در زاینده رود جاری شود حتماً به میزان همان آب باید به گاوخونی برسد و پیگیر این مهم هستیم.

کم‌آبی و خشکی رودخانه زاینده‌رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی پس از گذشت 23 سال، سال‌هاست که این حوضه آبریز واقع در یکصد کیلومتری شرق اصفهان را دچار بحران‌های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی فراوانی کرده است. تالاب بین المللی گاوخونی، عروس تالاب‌های ایران یکی از پُراهمیت‌ترین تالاب‌های کشور است که در تیر 1352 در کنوانسیون رامسر ثبت جهانی شد.

گاوخونی با وسعت 47 هزار هکتار در نقطه پایانی زاینده‌رود در جنوب شرقی استان اصفهان و 20 کیلومتری شهر ورزنه قرار دارد. روند خشکی تالاب گاوخونی از سال 1378 شروع شروع شد و در 2 دهه اخیر بدلیل نبود آب، بسیاری از زیستمندان این تالاب از جمله ماهی‌ها، خزندگان و انواع پرندگان بومی آن از بین رفته‌اند.

کارشناسان همواره در باره تبعات خطرناک خشکی تالاب گاوخونی هشدار داده‌اند زیرا اگر این تالاب بصورت کامل خشک شود به کانون خطرناک ریزگردهای سمی تبدیل خواهد شد که تا شعاع یک هزار کیلومتری و 10 استان کشور را درگیر خواهد کرد.

حقابه قانونی محیط زیست، زاینده‌رود و تالاب گاوخونی 313 میلیون مترمکعب آب در سال است که سهم گاوخونی 176 میلیون مترمکعب در سال‌های خشکی زاینده رود تعیین شده و تأمین این میزان حقابه می‌تواند کارکرد اکولوژیک آن را حفظ کند. این در حالی است که تا 2 دهه پیش، تالاب گاوخونی سالانه با حدود یک تا دو میلیارد مترمکعب آب زاینده‌رود سیراب می‌شد.