ضعف سواد بیمه‌ای در اکوسیستم فناوری
بی‌شک بیمه و چالش‌های آن، یکی از مولفه‌های مهم و تاثیرگذار در حوزه کسب‌وکار و دانش‌بنیان است. به‌گفته بسیاری از کارشناسان، شرکت‌های دانش‌بنیان نسبت به بخش‌های دیگر فعالیت‌های اقتصادی شرایط ویژه‌ای دارند که حمایت‌ها و تشویق‌ها و قوانین در این حوزه نیز باید متفاوت باشد.
بی‌شک بیمه و چالش‌های آن، یکی از مولفه‌های مهم و تاثیرگذار در حوزه کسب‌وکار و دانش‌بنیان است. به‌گفته بسیاری از کارشناسان، شرکت‌های دانش‌بنیان نسبت به بخش‌های دیگر فعالیت‌های اقتصادی شرایط ویژه‌ای دارند که حمایت‌ها و تشویق‌ها و قوانین در این حوزه نیز باید متفاوت باشد. این در حالی است که قوانین درباره این شرکت‌ها باید جنبه حمایت‌کننده و نه تهدیدکننده داشته باشد. گفتنی است، معافیت‌ها و مشوق‌هایی از سوی تامین اجتماعی برای شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد که متاسفانه آگاهی جامعی از این موارد وجود ندارد و همین عدم‌آگاهی، صاحبان بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان را با چالش‌های عدیده‌ای روبه‌رو می‌کند. به‌طورقطع اگر به مشکلات شرکت‌های دانش‌بنیان رسیدگی و راهکارهایی برای رفع آنها ارائه نشود، شاهد ضرر و زیان بسیاری به این شرکت‌ها و فضای اقتصاد کشور خواهیم بود، بنابراین آشنایی با قوانین و اطلاع از حمایت‌ها و مشوق‌ها برای فعالان شرکت‌های دانش‌بنیان ضروری است و می‌تواند تا حدود زیادی مشکلات آنها را کاهش دهد. صمت در این گزارش به اصلی‌ترین چالش‌های بیمه‌ای شرکت‌های دانش‌بنیان پرداخته است.
بیمه دانش‌بنیان‌ها، چالش اقتصاد دانش‌بنیان
در دنیای رقابتی امروز، چالش‌های جدی در فرآیند تولید ایجاد شده که این امر مشکلاتی را برای بنگاه‌های اقتصادی به‌وجود آورده است، به‌طوری‌که هر روز شاهد افزایش نوآوری در فرآیند تولید کالاها و محصولات هستیم. به‌گفته برخی کارشناسان، بیمه دانش‌بنیان‌ها از چالش‌های اقتصاد دانش‌بنیان است که مسئولان چندی پیش خبر از در حال تدوین بودن برنامه‌هایی برای توسعه بیمه این حوزه داده‌اند.
مشاور وزیر اقتصاد در امور دانش‌بنیان‌ها در این‌باره گفته است، اگر به‌دنبال اقتصاد دانش‌بنیان هستیم، باید فرآیند تولید دگرگون شود، در این راستا در سال 82 نخستین استراتژی سیاست‌های صنعتی تدوین شد، اما مکانیزم انتخاب به‌گونه‌ای نبود که اولویت‌ها به دانش‌بنیان‌ها اختصاص یابد. وی توسعه دانش‌بنیان را نیازمند تامین مالی عنوان کرد و گفت: از این‌رو در این وزارتخانه آیین‌نامه‌ای را به‌تصویب هیات‌وزیران رساندیم تا مسیر تامین مالی حوزه دانش‌بنیان‌ها تسهیل شود.
به چند امضا روی کاغذ اکتفا نکنید
ابوالفضل همتی‌علمداری، فعال دانش‌بنیان در حوزه پتروشیمی در گفت‌وگو با صمت گفت: برای اجرای هر قراردادی که در بحث تسهیلات تامین‌اجتماعی بسته می‌شود، باید یک گروه چندنفره، کفش آهنین به پا داشته باشند تا بتوانند بندهای تفاهمنامه‌های بسته‌شده را اجرا کنیم.
وی گفت: تاکنون 3 تا 4 پرونده باز در تامین‌اجتماعی داریم و در پی اثبات معافیت از پرداخت مالیات هستیم. در کل، معمولا موفق به اجرای تفاهمنامه‌ها نمی‌شویم. بانک‌ها و دیگر نهادها نظیر تامین‌اجتماعی معمولا تمکینی بر قراردادهای بسته‌شده نمی‌کنند و شرایط با قبل و بعد انعقاد آنها فرقی ندارد.
به‌اعتقادمن، نهادهایی نظیر معاونت علمی باید برای اجرای تفاهمنامه‌ها، اقدامات مصرانه‌تری را در پیش بگیرند و تنها به چند امضا روی کاغذ اکتفا نکنند. برای مثال، به‌نظرمن، در بحث تامین‌اجتماعی انعقاد تفاهمنامه یا عدم‌انعقاد تفاهمنامه فرقی برای دانش‌بنیان‌ها نداشته است.
برداشت سلیقه‌ای می‌شود
چالش‌های مربوط به بیمه دانش‌بنیان‌ها را با معاونت توسعه دانش‌بنیان معاونت علمی در میان گذاشتیم؛ سجاد میدانلو، مدیر حوزه بیمه این معاونت در گفت‌وگو با صمت گفت: بیمه و چالش‌های مربوط به ارتباط شرکت‌ها با سازمان تامین‌اجتماعی، معضل نخست شرکت‌های دانش‌بنیان است که ریشه این چالش‌ها به پیچیدگی قوانین و بخشنامه‌های این سازمان، همچنین به برداشت‌های سلیقه‌ای کارکنان آن برمی‌گردد. معاونت علمی به‌منظور حل چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان با سازمان تامین‌اجتماعی تعاملات سازنده‌ای را در پیش گرفته است.
وی افزود: در واقع، بسیاری از شرکت‌های فناور نوپا توانایی پرداخت حق بیمه ندارند و این امری طبیعی است. معاونت علمی در تعامل با وزارت کار، سازمان دادرسی دیوان عدالت اداری، تامین‌اجتماعی و کارگروه‌های مشترک با کل ادارات سازمان تامین‌اجتماعی استان‌ها در تلاش است که به پرونده شرکت‌ها از طریق این ارتباطات رسیدگی می‌کنیم. به‌گفته مدیر حوزه بیمه معاونت توسعه درباره حل مشکلات زیربنایی، هم با وزیر کار نامه‌نگاری‌هایی از سال گذشته به‌منظور آسیب‌شناسی‌هایی انجام شده است که پیشنهاداتی هم ارائه کرده‌ایم و منتظر پاسخگویی آنها هستیم.
دانش‌بنیان‌ها پایش بیمه‌ای می‌شوند
میدانلو گفت: همچنین برای حل این دست از معضلات در کنار رایزنی با سازمان‌های مربوطه، از ابتدای امسال فرآیند پایش بیمه‌ای این شرکت‌ها آغاز شد. در این فرآیند، معضلات بیمه‌ای شرکت‌ها تشخیص داده می‌شوند و به‌صورت جداگانه به آن دسته از چالش‌هایی که ناشی از کمبود اطلاعات بیمه‌ای صاحبان شرکت‌ها است، می‌پردازیم و تلاش می‌کنیم با آموزش‌هایی، دانش بیمه‌ای صاحبان شرکت‌ها را ارتقا دهیم، اما آن دست از معضلاتی را که ناشی از کم‌کاری کارکنان و شعبات سازمان تامین‌اجتماعی بوده است، در کارگروه‌های مشترک با ادارات کل سازمان تامین‌اجتماعی استان‌ها مطرح کردیم.
بازرسان بیمه توجیه نیستند
میدانلو بااشاره به اصلی‌ترین چالش بیمه‌ای شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: اصلی‌ترین معضل بیمه‌ای شرکت‌ها، معافیت در حق پرداخت بیمه یا ضرایب اخذ بیمه قراردادها است. به این معنا که بسیاری از شرکت‌ها مطابق ماده 38 باید ردیف پیمان پرداخت کنند، اما شرکت‌های نوآور و فناور که برپایه فناوری تاسیس شده‌اند، مانند دیگر شرکت‌های تولیدی نیستند که در قالب پیمانکاری فعالیت کنند؛ در واقع آنها نیروهای ثابتی دارند و در هر مکانی که شرکت مستقر باشد؛ اعم از واحد مسکونی و اداری یا پارک‌های علم و فناروی از این نیروها بهره می‌گیرند. اما براساس قانون ضریب اصلی حق بیمه قراردادها اگر مازاد بر دفتر مرکزی فرد دیگری هم به کار گرفته شد، آن شخص باید بیمه شود. چنین روندی برای آن دسته از دانش‌بنیان‌هایی که در پارک‌های علم و فناوری مستقر هستند، مشکل‌آفرین است، چراکه مجبور به پرداخت مازاد در حق بیمه می‌شوند. برای این موضوع، دچار بروکراسی می‌شوند و اگر شرکتی بدهی داشته باشد، نمی‌تواند مفاصاحساب دریافت کند.
وی گفت: از یک‌سو، معاونت علمی به‌عنوان نهادی تسهیلگر در تلاش برای حل چالش‌های دانش‌بنیان‌ها است که قدرت تغییر قوانین را ندارد، اما می‌تواند در قالب پیشنهاداتی به بدنه دولت به حل چالش‌های قانونی بپردازد. از سوی دیگر، سازمان تامین‌اجتماعی یک نهاد شبه‌حقوقی است که می‌تواند حساب هر شرکت یا نهادی را ببندد و این ابزار قدرتمندی است که اگر به‌درستی از آن استفاده نشود؛ منجر به سقوط کسب‌وکار می‌شود.
میدانلو گفت: متاسفانه کارشناسان تامین‌اجتماعی با هر درجه از سواد و سابقه کاری، می‌توانند موجب شکست کاری شرکتی شوند که چند سال است در اکوسیستم نوآوری فعالیت می‌کند. البته اگر سراغ تامین‌اجتماعی هم بروید، معتقدند که حق بیمه دانش‌بنیان‌ها را چندین سال است که از دولت دریافت نکرده‌اند و دولت به آنها بدهکار است.
به‌گفته وی، بدهکار بودن این سازمان به بازنشستگان، حاکی از روند معیوب تامین مالی آن است؛ به‌همین‌دلیل، چالش‌های عدیده‌ای در دیگر حوزه‌ها به‌وجود می‌آید، زیرا خود این سازمان هم دچار معضلات زیاد مالی است. اینها معضلات کلی است که اگر خواهان حل آنها هستیم، باید در سطح کلان، سیاست‌گذاری‌های درستی اتفاق بیفتد.
وی افزود: اگر قرار باشد که سازمان تامین‌اجتماعی تنها به فکر درآمدزایی خود باشد، به‌طبع ممکن است که کسب‌وکارها زیان جدی ببینند. البته ناگفته نماند که بسیاری از دانش‌بنیان‌ها هم، دانش کافی در زمینه قوانین بیمه ندارند و اصلا برخی شرکت‌ها توجه جدی به بیمه و مالیات نمی‌کنند و بیشتر تمرکزشان روی تولید و توسعه محصول در بازار است، اما پس از سال‌ها فعالیت، به‌یک‌باره با معضلات تامین‌اجتماعی و بعد با چالش‌های اساسی مواجه می‌شوند که در برخی موارد، شرکت‌ها را تا مرز تعطیلی هم می‌کشاند.
وی گفت: در نهایت، از ابتدای سال تلاش کردیم آگاهی و دانش بیمه‌ای دانش‌بنیان‌ها ارتقا یابد و برای این هدف، استان به استان معضلات دانش‌بنیان‌ها را پیگیری می‌کنیم. موضوعاتی نظیر بازرسی دفاتر که شرکت‌ها مشکلات عدیده‌ای را در این زمینه دارند، لیست حق بیمه که برخی شرکت‌ها توان پرداخت آن را ندارند یا اعمال قوانین سختگیرانه سازمان تامین‌اجتماعی درباره برخی کوتاهی‌هایی که ناشی از عدم‌آگاهی بوده، همچنین بخشنامه‌ها و پیچیدگی زبان و بیان آنها که برای هر فردی قابل‌فهم نیست که همین امر نیز مشکلاتی را به‌وجود آورده است. وزیر کار را در جریان تمامی موارد گفته‌شده گذاشته و پیشنهاداتی هم برای حل آن داده‌ایم که منتظر پاسخگویی ایشان هستیم.
دارایی دانش‌بنیان‌ها نامشهود است
شرکت‌های تجاری عادی معمولا بیشتر دارایی‌های مشهود خود مانند تجهیزات صنعتی را تحت‌پوشش بیمه قرار می‌دهند، اما دارایی ارزشمند شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور، از نوع نامشهود است و مسائلی مانند دانش فنی، حق اختراع و نظایر این را تشکیل می‌دهد. این مسئله باعث شده است تا این شرکت‌ها به خدمات بیمه‌ای خاصی نیاز پیدا کنند که در قالب سیستم سنتی بیمه کشور، قابل عرضه نیست. بر این اساس، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تلاش کرد تا با رایزنی با ارگان‌های مختلف و عقد قرارداد دوجانبه با سازمان‌ها و شرکت‌های بیمه‌گر، خدمات بیمه‌ای ویژه‌ای برای شرکت‌های دانش‌بنیان، فناور و خلاق فراهم کند. بر این اساس، در حال حاضر این شرکت‌ها، 3 بسته بیمه‌ای مجزا و تعریف‌شده دریافت می‌کنند که هرکدام به یک نیاز مشخص بیمه‌ای شرکت‌های دانش‌بنیان، فناور و خلاق، پاسخ می‌دهند.
بسته خدمات بیمه بازرگانی و تجاری
معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری قراردادی با یک شرکت بیمه منعقد کرد تا این شرکت بیمه‌گر، منطبق با نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان به آنها خدمات بیمه‌ای عرضه کند. شرکت بیمه براساس این قرارداد در موضوعات مختلف، خدمات بیمه‌ای ارائه می‌دهد. یکی از این خدمات، بسته بیمه درمان تکمیلی است. شرکت‌های دانش‌بنیان همچنین از این شرکت در حوزه بیمه مسئولیت، آتش‌سوزی و مهندسی نیز بیمه‌نامه دریافت می‌کنند.
معافیت در پرداخت ضرایب حق بیمه قراردادها
مسائل و چالش‌های مرتبط با تامین‌اجتماعی و حق بیمه قراردادها، از جمله مشکلاتی بود که مدیران شرکت‌های دانش‌بنیان در دیدار با معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری، مطرح می‌کردند. در حال حاضر با رایزنی‌های انجام گرفته، تسهیلات بسیار خاصی در این زمینه برای شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفته شده است. براساس قانون، بنگاه‌های اقتصادی بابت، قراردادهای تجاری مختلف مانند قرارداد پیمانکاری معمولا مبلغی را تحت‌عنوان ضرایب حق بیمه قراردادها، به سازمان تامین‌اجتماعی پرداخت می‌کنند. در حال حاضر باتوجه به بخشنامه و مساعدت این سازمان، قراردادهای دانش‌بنیانی که به تایید معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری رسیده باشند، از پرداخت ضرایب حق بیمه قراردادها معاف هستند.
خدمات مشاوره
مرکز شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، در بخش‌های مختلفی از جمله در حوزه بیمه به شرکت‌های دانش‌بنیان خدمات مشاوره ارائه می‌کند. باتوجه به گستردگی مسائل قانونی مرتبط با بیمه تامین‌اجتماعی، این مرکز، یک پیشخوان مشاوره بیمه تامین‌اجتماعی تاسیس کرده است. این پیشخوان در حوزه‌های مختلفی مانند ارائه خدمات مشاوره‌ای قبل و بعد از عقد قرارداد با محوریت بیمه سازمان تامین‌اجتماعی، تهیه و تنظیم لایحه دفاعیه برای ارائه به سازمان تامین‌اجتماعی و بررسی قراردادها از نظر بیمه، خدمات عرضه می‌کند.
سخن پایانی
برخی کارشناسان معتقدند، مجلس و دولت نیز می‌توانند در یک لایحه جامع نسبت به مسائل و مشکلات بیمه‌ای و تامین‌اجتماعی شرکت‌های دانش‌بنیان قوانین خوبی را تصویب کنند که هم به‌نفع شرکت‌های دانش‌بنیان خواهد بود و هم افزایش اشتغال در کشور را رقم بزند و هم فشار مالی به سازمان تامین‌اجتماعی وارد نکند.