عدم ساماندهی تشکل‌ها و بهره‌بردارانِ ابزار‌های اندازه‌گیری؛ چالش اجرای کامل طرح «تحویل حجمی آب»

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، فیروز قاسم‌زاده سخنگوی صنعت آب کشور در نشست خبری با اصحاب رسانه و نماینده مطبوعات با تشریح برنامه‌های وزارت نیرو در اجرای طرح مدیریت توامان آب و برق و تحویل حجمی آب، اظهار داشت: در شرایطی که متوسط سرانه مصرف آب شرب دنیا 150 لیتر در روز باشد، سرانه شرب و بهداشت در ایران معادل 240 تا 250 لیتر در روز است. در بخش کشاورزی نیز شاخص بهره‌وری در دنیا معادل 2.5 مترمکعب به ازای هر کیلوگرم تولیدی کشاورزی است در حالی که در ایران در حدود 1.2 است یعنی سرانه مصرف در بخش کشاورزی ایران حدود 2 برابر متوسط دنیا است. سخنگوی صنعت آب کشور بیان داشت: در هدفگذاری‌های صورت گرفته در بخش کشاورزی، مقرر شده تا در افق 1420 مصرف آب بخش کشاورزی به 51 میلیارد مترمکعب مصرف برسد که این هدفگذاری در سند امنیت غذایی و نقشه راه آب نیز قید شده است. با انجام این برنامه‌ریزی، اکثر دغدغه‌های بخش آب حل خواهد شد و به همین منظور برنامه‌های وزارت نیرو در دو بخش چاه‌های کشاورزی و برداشت در شبکه‌های آبیاری متمرکز است. وی با بیان اینکه تاکنون حدود 416 هزار پروانه برای چاه‌های کشاورزی در کشور صادر شده، افزود: حدود نیمی از چاه‌های حفرشده در این بخش دارای برق هستند و از نظر حجمی نیز در چاه‌های دارای برق حدود 22 میلیارد مترمکعب پروانه صادر شده است، اما 28 میلیارد مترمکعب برداشت اتفاق می‌افتد که حدود 6 میلیارد اضافه برداشت وجود دارد؛ لذا باید از طریق کنتور‌های هوشمند مدیریت برداشت انجام شود.

اعمال محدودیت برق برای 12500 چاه در اجرای طرح مدیریت توامان آب و برق در سال گذشته 

قاسم‌زاده گفت: در راستای مدیریت توامان آب و برق در سال گذشته حدود 12500 چاه اعمال محدودیت شد به طوری که امکان برداشت آب از چاه وجود نداشت. در سال جاری نیز همچنان این اقدام پیگیری می‌شود و تاکنون 15 هزار چاه مازاد بر مصرف، شناسایی شده که در حال تعاملات با آنان هستیم؛ در نهایت حدود 6 میلیارد مترمکعب برداشت کشاورزی را از این طریق می‌توان کنترل کرد. سخنگوی صنعت آب با اشاره به اینکه در خصوص چاه‌های غیرمجاز نیز هدفگذاری انجام شده است، ادامه داد: در طول سال جاری و سال آینده با انسداد چاه‌هایی که بیشترین برداشت را در پی دارند در حدود 6 میلیارد مترمکعب دیگر نیز کنترل برداشت قابل تحقق است. وی با بیان اینکه افزایش بهره‌وری نیز از جمله برنامه‌های در دست اقدام دولت است، گفت: هدف این برنامه کاهش مصرف آب کشاورزی از حدود 82 میلیارد مترمکعب در حال حاضر به حدود 51 میلیارد تا افق 1420 است که برای آن برنامه‌ریزی لازم صورت گرفته است.

اجرای تحویل حجمی به منظور مدیریت 16 میلیارد مترمکعب آب کشاورزی در سطح شبکه‌های آبیاری

قاسم‌زاده گفت: در مسئله آب‌های سطحی موضوع «تحویل حجمی» مطرح است که براساس آن، 37 میلیارد مترمکعب آب از حدود 120 هزار نقطه مدرن و سنتی در حال برداشت است که صدهزار نقطه از این مناطق دارای مدیریت مصرف براساس سناد و دفاتر «جز جمع قدیم» هستند و از نظامات مدیریتی منحصر به فرد خود بهره گرفته و بر طبق نظم موجود، در این مناطق مدیریت به خوبی صورت می‌گیرد. وی افزود: بخشی دوم، شبکه‌های آبیاری است که توسط دولت توسعه یافته که این شبکهها معادل 2.5 میلیون هکتار شبکه آبیاری است؛ به این طریق که مسئولیت مدیریت کانال‌های 1 و2 به وزارت نیرو و کانال‌های 3 و 4 به وزارت جهاد کشاورزی سپرده شده و بر این اساس سندی با عنوان تحویل حجمی آب اداره می‌شود. سخنگوی صنعت آب خاطرنشان کرد: وزارت نیرو موظف شد تا آب مورد نیاز زمین‌های کشاورزی را در ابتدای کانال 3 شبکه‌های آبیاری به تشکل‌های کشاورزان تحویل دهد. بر همین اساس، حدود 17 هزار نقطه برای نصب ابزار اندازه‌گیری در کانال‌های درجه یک، دو و ابتدای کانال‌های درجه سه شناسایی شد و طبیعتاً در طرح‌های توسعه شبکه‌های آبیاری، نقاط تحویل در تمام 17 هزار نقطه، به ابزار اندازه‌گیری تجهیز شده است.

عدم ساماندهی بهره‌برداری از سامانه‌های اندازه‌گیری؛ چالش اجرای کامل «تحویل حجمی آب»

وی خاطرنشان کرد: این درحالیست که در بخش بهره‌برداری، این سازه‌ها ساماندهی نشد. این مسئله مستلزم ایجاد تشکل‌هایی است تا بتواند مسئله تحویل عادلانه آب را مدیریت کند و طبیعتاً اگر مشارکت مردم وجود نداشته باشد، سازه‌های اندازه‌گیری ممکن است دچار تخریب یا استفاده در خارج از موارد هدف، شود که متأسفانه بعضا با این موارد روبرو هستیم. قاسم‌زاده ادامه داد: علی‌رغم اینکه 1400 تشکل توسط وزارت جهاد کشاورزی تعیین شده است اما، جانمایی، توانمندسازی و توجیه این تشکل‌ها اتفاق نیفتاده و منجر به این شده که در معدود شبکه‌های آبیاری از جمله شبکه‌هایی در استان‌های ایلام، خوزستان و آذربایجان غربی به صورت موفق تحویل حجمی با مشارکت تشکل‌ها انجام می‌شود، اما در سایر استان‌ها این اتفاق نمی‌افتد. سخنگوی صنعت آب با اشاره به سازوکار تحویل حجمی آب با وجود نواقص موجود اظهار داشت: اکنون از طریق میراب‌ها و یا شرکت‌های بهره‌برداری وزارت نیرو این اندازه‌گیری و نظارت اتفاق می‌افتد، اما با شیوه قانونی و نظامند خود فاصله دارد. وی گفت: در سال‌های اخیر به دلیل تغییر اقلیم و کمبود منابع آب در بسیاری از شبکه‌های آبیاری، امکان تحقق صددرصدی حقابه‌های کشاورزان فراهم نبود و بدیهی است که عدم تشکیل تشکل‌ها می‌تواند در مدیریت آب در این شبکه‌ها چالش برانگیز باشد. چرا این تشکل‌ها می‌تواند از مناقشات اجتماعی جلوگیری کند و یا به عنوان عامل وزارت جهاد کشاورزی بر الگوی کشت نظارت کند.

پایان سال آبی با 13 درصد کاهش ورودی نسبت به متوسط 5 ساله

قاسم‌زاده با اشاره به وضعیت منابع آبی کشور در سال آبی گذشته با بیان اینکه تغییرات اقلیمی در حال اثرگذاری بر روی منابع آبی کشور است، اظهار داشت: اثرات تغییرات اقلیمی حوزه‌های مختلفی را تحت‌الشعاع قرار داده است و در بخش آب، این تأثیرگذاری به صورت ناهنجاری در جو یا نزولات جوی خود را نشان می‌دهد. وی افزود: در سال گذشته، بعد از بارندگی‌های خوب بهار همواره سخن از سال نرمال در میان بود، درحالیکه در منابع آب اینطور نبود و تأمین آب با سختی و مشقت همراه بود؛ چرا که شاخص‌های منابع آب به جز میزان بارندگی‌ها، مطلوب نبود. سخنگوی صنعت آب خاطرنشان کرد: سال آبی 1402 1403 که شهریورماه خاتمه پیدا کرد، به عنوان یکی از سال‌های نرمال، طبق آمار وزارت نیرو با 2 درصد رشد نسبت به متوسط نیم قرن اخیر پایان یافت. قاسم‌زاده بیان داشت: در سطح کشور با طیف وسیعی از تغییرات روبرو بودیم؛ به طوری که بخشی از کشور با افت 20 درصدی بارندگی و در برخی نقاط دیگر بالای 50 درصد رشد بارندگی را شاهد بودیم. در مجموع 6 استان جزو استان‌های زیرنرمال هستند که شامل استان‌های تهران، بوشهر، قزوین، چهارمحال و بختیاری، فارس و سمنان است. وی تأکید کرد: در همین شرایط، استان‌هایی هم بودند که شرایط نرمال را داشتند، اما وضعیت منابع آبی آنها شرایط مطلوبی پیدا نکرد. به طور مثال استان هرمزگان که به جهت تحلیل‌های بارش، در وضعیت نرمالی به سر برد ولی سد «استقلال» ورودی خوبی را تجربه نکرد؛ به همین دلیل ضروری است که بین سال نرمال بارشی و شرایط منابع آبی نرمال در کشور باید تفاوت قائل شد. سخنگوی صنعت آب با اشاره به میزان بارش‌های سال آبی گذشته گفت: سال آبی گذشته پاییز و زمستان خوبی را تجربه نکرد و کشور در پاییز 32 درصد و در زمستان 17 درصد با کاهش بارندگی روبرو بود ولی این کمبود‌ها در بهار با 71 درصد افزایش بارش جبران شد، اما همین فشرده شدن بارندگی‌ها در بازه زمانی کوتاه، منجر به رواناب‌های شدید شده و از دسترس خارج می‌شود. قاسم‌زاده در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به آخرین وضعیت سد‌های کشور اظهار داشت: ورودی سد‌ها در سال آبی گذشته، 41.9 میلیارد مترمکعب بوده؛ در این شرایط اگر حجم سد‌های مهم که در تأمین آب کشور نقش بسزایی دارند را 52 میلیارد درنظر بگیریم، یعنی به اندازه سد‌هایی که ساخته شده، ورودی آب رخ نداده است ولی در مجموع و در مقایسه با سال قبل از آن، 6 درصد افزایش ورودی و نسبت به متوسط 5 ساله 13 درصد کاهش ورودی آب اتفاق افتاده است. وی خروجی سد‌های کشور را نسبت به سال آبی گذشته، دارای 6 درصد رشد خواند و ادامه داد: آمار نشان می‌دهد با احتساب همه سرریز‌های انجام شده و با وجود رکورد در تولید محصولات کشاورزی، سد‌های کشور نسبت به متوسط 5 سال گذشته، 19 درصد کمتر تخلیه شده و موجب شد سال آبی با 48 پرشدگی سد‌ها به پایان رسید که نسبت به سال گذشته 12 درصد رشد و نسبت به متوسط 5 سال گذشته 7 درصد رشد را مخازن سد‌ها تجربه کردیم. قاسم‌زاده با بیان اینکه در انتهای سال آبی گذشته وضعیت در همه سد‌ها یکسان نبود، گفت: سد «لار» دارای 4 درصد پرشدگی و سد «دوستی» با 15 درصد پرشدگی به پایان سال آبی رسید، اما سد‌هایی همچون سد «کرخه» با 51 درصد پرشدگی، سد «گتوند علیا» با 91 درصد و سد «دز» با 61 درصد سال آبی را خاتمه دادند؛ چاه نیمه‌ها نیز 16 درصد پرشدگی داشتند. سخنگوی صنعت آب با اشاره به وضعیت منابع آبی در سال آبی جدید بیان داشت: امسال بارش‌های خیلی خوبی در البرز مرکزی رخ داد که در مجموع متوسط کشوری، 3.5 میلیمتر افزایش یافت که از متوسط بلند مدت، 26 درصد جلو بوده است که عمدتا تمرکز بارندگی در شمال غرب و نوار شمالی کشور بوده است و امسال هنوز در فلات مرکزی و نیمه جنوبی کشور بارندگی محسوسی دریافت نشده است.

مجموع سد‌های کشور اکنون دارای 46 درصد پرشدگی هستند

قاسم‌زاده آخرین وضعیت سد‌های کشور در سال آبی جدید را نیز ارائه داد و گفت: مجموع سد‌های کشور اکنون دارای 46 درصد پرشدگی هستند که نسبت به سال گذشته 12 درصد مثبت است. مجموع 5 سد مهم تهران با مدیریت صورت گرفته در حال حاضر 25 درصد پرشدگی دارد و نسبت به سال قبل وضعیت مطلوبی دارد؛ سد «زاینده رود» علیرغم اهمیت کفایت آب برای آبیاری اراضی پایین دست سد برای کشت پاییزه، متأسفانه اکنون 22 درصد پرشدگی دارد و با 32 درصد کاهش پرشدگی نسبت به سال قبل مواجه است. وی همچنین افزود: سد «دوستی» در خراسان رضوی 14 درصد پرشدگی دارد و امسال نسبت به سال گذشته، ورودی مثبت داشته است ولی با این حال باز هم شرایط مطلوبی نیست. سد «استقلال» نیز 11 درصد پرشدگی دارد و چاه‌نیمه‌های استان سیستان و بلوچستان نیز دارای 16 درصد پرشدگی هستند که علیرغم درصد پرشدگی پایین، تا دو سال آتی می‌تواند آب مورد نیاز منطقه سیستان را تأمین کند.