چهارشنبه 16 آبان 1403

عرض ارادت و تجدید پیمان با امیرمومنان در «حیدری‌خوانی»

خبرگزاری ایرنا مشاهده در مرجع
عرض ارادت و تجدید پیمان با امیرمومنان در «حیدری‌خوانی»

تهران - ایرنا - لیالی ضربت خوردن و شهادت حضرت علی (ع) و تلاقی آن با شب‌های قدر، یکی از برجسته‌ترین رفتارهای مذهبی و آیینی ایرانیان روزه‌دار در ایام ماه مبارک رمضان است که تجلی آن را در آیین «حیدری‌خوانی» می‌توان رصد کرد.

تاریخ، پیشینه و به بیان ساده‌تر اگر نگوییم عامیانه‌تر، سن و سال آئین و کنش‌های آیین‌مند با کتاب قطور تاریخ تمدن بشر یکسان و هم‌تراز است. در حقیقت در طول شکل‌گیری و تکوین فرهنگ و تمدن بشر از نخستین گام‌های پیمایش مسیر توسعه و پیشرفت، خرده فرهنگ‌ها و در ادامه کنش‌های فرهنگی و رفتارهای آیینی، بخشی جدایی‌ناپذیر از نحوه زیست و زندگی انسان در تواتر تاریخ بوده‌است.

با شکل‌گیری مفهوم پژوهش و جایگاه نگاه‌های علمی و آکادمیک در حوزه شکل‌گیری و تکوین مفهوم فرهنگ و تمدن که یکی از اصلی‌ترین انگاره‌های آن بر مفهوم دین استوار است، ثابت شده شکل‌گیری رفتارهای آئینی و کنش‌مند دینی ریشه‌ای عمیق در نخستین گام‌های بشر در حوزه شکل‌دهی فرهنگ و تمدن در قالب خرده فرهنگ‌های آیینی داشته‌است.

به همین سبب با ظهور و بروز ادیان و آموزه‌های خداوند در قالب وحی و سخنان رسولان هدایت‌بخشش برای تبیین مسیر سعادت و رستگاری انسان‌ها، در اغلب مناسک دینی، شاهد رفتار آئین‌مند از سوی مردمان دین‌باور در طول تاریخ بشر بوده‌ایم.

ایران به‌عنوان یکی از کشورهای شکل‌دهنده تمدن جهانی دارای یکی از غنی‌ترین رفتارهای آیین‌مند در تمامی مناسبت‌های ملی و مذهبی است. حتی پیش‌از شکل‌گیری مفاهیم ملی و مذهبی، با مداقه در رفتارها و کنش‌های منطبق با نحوه زیست نیاکان و پیشینیان‌مان در این سرزمین پهناور و گسترده به‌ویژه در ارتباط با مفهوم طبیعت و ستایش پروردگار شاهد کنش‌های آیینی و شکل گیری خرده فرهنگ‌های آیین‌مند بودیم.

به‌گونه‌ای که در گران‌سنگ‌ترین کتاب‌های تاریخ تمدن جهان نیز می‌توان ریشه رفتارهای آیینی بیش‌از پنج هزار ساله (تا 6 هزار سال) را در رفتار ایرانیان آیین‌مند به‌خوبی رصد کرد.

تطبیق آیین‌ها و رفتارهای آیین‌مند ایرانیان همزمان با پذیرش اسلام

هم‌زمان با ورود اسلام و پذیرش این دین هدایتگر و مبین توسط ایرانیان، بسیاری از رفتارهای آئینی با رویکرد مذهبی راه خود را به سمت باورها و بنیان‌های آداب، رسوم و شعائر دین مبین اسلام در زیست ایرانیان باز کرد. به گونه‌ای که غنی‌ترین تجلی آن رفتارهای آیینی را می‌توان در دو ماه محرم و رمضان به‌عنوان ماه‌های بسیار مهم برای مسلمانان و شیعیان به‌خوبی مشاهده کرد.

رمضان 1400 خورشیدی مطابق با (1442 قمری) دومین سالی است که ایرانیان همسو با تمام مسلمانان سراسر جهان روزه خود را در سایه ویروس لجوج، سمج و مرگ‌بار کرونا به افطار می‌رسانند. این بحران، بخش مهمی از رفتارهای آیینی مردمان مسلمان ایران‌زمین در این ماه را دست‌خوش تغییر کرد.

شاید مهم‌ترین آن‌ها آیین‌های مرتبط با پهن کردن سفره‌های نذری و سفره‌های افطاری برای اقوام، خانواده، دوستان و نیازمندان است. همچنین مفهوم صله رحم نیز در سایه قرنطینه خانگی، فصلی دیگر از آئین‌های ایرانیان باورمند به سیر و سلوک عارفانه ماه صیام را تغییر داد.

اما تعدد و تکثر و آئین‌های مرتبط با ماه رمضان آن‌چنان زیاد است که با فروکاست تعدادی از آن‌ها شاهد پررنگ شدن برخی دیگر هستیم و از آن برخی دیگر که در سلسله گزارش‌هایی در ایام ماه مبارک رمضان به بازتاب آن‌ها می‌پردازیم به آن دست از رفتارهای آئینی اختصاص دارد که این روزها در سایه خانه‌نشینی و قرنطینه خانگی می‌تواند خود رهیافتی برای بهره بردن از فرصت و زمانی باشد که مؤمنان روزه‌دار این‌بار فصلی از لحظات و دقایق حاضر در منزل خود و پای سفره‌های سحری و افطار را با همان کنش‌های آئین‌مندی گره بزنند که پیش‌از این پدران و مادران و نیاکانمان بر آن نمط استوار بودند.

پس در این سلسله گزارش‌ها در کنار رصد آئین‌ها به بازتاب آن دسته از آیین‌های نمایشی ماه رمضان خواهیم پرداخت که امکان انجام آن، امروز نیز توسط خانواده‌ها در محیط خانوادگی‌شان مقدور باشد.

«حیدری‌خوانی» تجلی آیینی و نمایشی با اقتباس از کتاب «حمله حیدری»

یکی از جذاب‌ترین رفتارهای آیینی و نمایشی مردمان لر، برگزاری مراسم حیدری‌خوانی در شب‌های قدر به ویژه در شب‌های ضربت خوردن و شهادت مولای متقیان حضرت علی (ع) توسط افراد متدین و مورد احترام هر محل و منطقه است که با استناد به کتاب حمله حیدری خوانده و برای حاضران در جمع اجرا می‌شود.

در مقدمه کتاب حمله حیدری به قلم راجی کرمانی درباره این منظومه آمده است: «حمله حیدری، مجموعه اشعاری درباره زندگی پیامبر (ص) و نبردهای حضرت علی (ع) که حاوی شعرهای سروده‌شده از اواخر قرن نهم تا اوایل قرن چهاردهم هجری قمری است. مشهورترین آثار نگاشته شده در این زمینه، منظومه‌های «باذل مشهدی»، «راجی کرمانی» و «صهبای آشتیانی» است.

موضوع منظومه حمله حیدری راجی‌کرمانی تاریخ صدر اسلام است که در آن به زندگانی پیامبر (ص) و نبردهای آن حضرت با مخالفان دین اسلام اشاره کرده و سپس به موضوع اصلی منظومه، یعنی نبردهای حضرت علی (ع) با مشرکان و منافقان پرداخته است. وی ضمن توصیف حوادث زمان پیامبر و امیرمؤمنان، حوادث کربلا را نیز به تناسب موضوع وصف کرده است.

منظومه حمله حیدری یک مقدمه در «وصف آفرینش و ساقی‌نامه و تولد حضرت امیر» دارد و واقعه بدر کبرا؛ داستان غزوه احد؛ غزوه احزاب؛ غزوه خیبر؛ فتح مکه؛ آغاز داستان حج الوداع؛ بر مسند خلافت استقرار یافتن امیرمؤمنان (ع) اسامی هفت فصل این کتاب را شامل می‌شوند.

حیدری‌خوانی به عنوان یکی از برترین، اثربخش‌ترین و متفاوت‌ترین رفتارهای آیینی - نمایشی مردمان لر، هنوز هم در استان لرستان توسط متخصصان و هنرمندان این امر اجرا می‌شود و به عنوان یکی از میراث ناملموس ایران به ثبت رسیده است.

*س_برچسب‌ها_س* *س_پرونده خبری_س*
عرض ارادت و تجدید پیمان با امیرمومنان در «حیدری‌خوانی» 2
عرض ارادت و تجدید پیمان با امیرمومنان در «حیدری‌خوانی» 3