عصارخانه صفوی آران و بیدگل در معرض تخریب
اصفهان - ایرنا - عصارخانه صفوی آران و بیدگل و لوکیشن یکی از مهم‌ترین آثار سینمای ایران سال‌هاست بر اثر بی‌توجهی و فراموشی در معرض تهدید و تخریب قرار گرفته است.
به گزارش ایرنا، بهرام بیضایی، نمایش‌نامه‌نویس و کارگردان صاحب سبک ایرانی در نمایشنامه و فیلم "مرگ یزدگرد" این واقعه تاریخی را در عصارخانه آران و بیدگل و به زبان آسیابان، زن آسیابان و دخترشان بازگو و اجرا کرد.
این بنای چهارصد ساله مربوط به دوران صفوی است و مشهور به عصارخانه آران است. این اثر در سال 1395 در فهرست آثار ملی ثبت شده و بنابراین علاوه بر اهمیت تاریخی، از این نظر که لوکیشن (محل فیلمبرداری) یکی از فیلم‌های مهم تاریخ سینمای ایران بوده نیز ارزشمند است و یک جاذبه گردشگری به حساب می‌آید.
در حالی که نام عصارخانه آران با این اثر سینمای ایران گره خورده و این عنوان می‌تواند ظرفیتی برای بهره‌مندی بیشتر در جهت جذب گردشگران و یا به نوعی استفاده از سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی شهر باشد؛ شوربختانه این پیوند از سوی بسیاری نادیده انگاشته می‌شود.
عصارخانه آران به‌عنوان یک اثر تاریخی تنها جایی نیست که لوکیشن فیلم مهمی بوده است و بسیاری از آثار تاریخی لوکیشن فیلم بوده‌اند، اما آیا این پیوند برای یک اثر تاریخی کمتر شناخته شده در یکی از شهرستان‌های اصفهان که ظرفیتی خوبی هم برای گردشگری دارد نمی‌تواند فرخنده و فرصتی برای حفظ و پویایی این اثر باشد؟! تأمل‌برانگیز اینجاست که این پیوند برغم آنکه می‌توانست فرصتی برای شناخته‌تر شدن این اثر تاریخی در شهرستان آران و بیدگل باشد؛ آن‌چنان در پرده‌های فراموشی پنهان مانده که این عصارخانه را بیشتر به مهجوری و انزوا کشانده است.
در همه سال‌هایی که عصارخانه آران می‌توانست به سبب شهرت فیلم "مرگ یزدگرد" معرفی بهتری برای بازدید عمومی داشته باشد، در بی‌خبری، بی‌توجهی و همچنین نبود بودجه‌های کافی از انباشت آوارها و خاک‌ها پر شد؛ گرچه سه سال پیش میراث فرهنگی آران و بیدگل اقدام به مرمت اضطراری و تخلیه انباشت‌های آوار و خاک کرد؛ اما شاهدان می‌گویند شرایط برای عصارخانه چهارصد ساله آرانی می‌توانست بهتر از این باشد؛ اما این فرصت همیشه نادیده گرفته شده است.
عصارخانه آران در معرض خطر
به گفته محسن یونسی، پیمانکاری که برای اداره میراث فرهنگی آران و بیدگل کار می‌کند، در سال‌های اخیر بودجه‌هایی برای رسیدگی به این آسیاب (عصارخانه آران) تزریق شده اما همه چیز در حد رفع خطر بوده و همچنان هم این بنا در معرض خطر است.
یونسی به ایرنا گفت: مرمتی که تاکنون برای این اثر انجام شده مرمت اضطراری و بیشتر رفع خطر بوده است با این بودجه‌های اندک میراث هم فقط می‌توان رفع خطر کرد تا حداقل به همین شکل بماند و بیشتر از این تخریب نشود.
به گفته وی اقدامات میراث بیشتر جهت استحکام‌بخشی پایه‌های بنا و سبک‌سازی بام بوده است اما برای مرمت کامل و اساسی باید منتظر بود تا بخش خصوصی با گرفتن کاربری مناسب وارد عمل شود.
یونسی در گفت و گو با ایرنا افزود: عصارخانه آران تبدیل به زباله‌دانی شده بود و در آخرین مرمتی که زیر نظر من و در سال 97 انجام شد نزدیک به 17 یا 18 تن نخاله خاک خالی شد. با این بودجه‌ای که رسید فقط توانستیم عصارخانه را تمیز و پایه‌های بنا را محکم و پشت‌بام را اصلاح کنیم تا دید بصری بهتری داشته باشد.
ضرورت مراقبت بیشتر از سرمایه‌های فرهنگی
اما جابر تواضعی، نویسنده و منتقد سینمایی که کتاب "سر زدن به خانه پدری" را با موضوع نکوداشت بهرام بیضایی و بررسی زندگی و آثارش در انتشارات روشنگران منتشر کرد در گفت و گو با ایرنا با انتقاد از تهدید و تخریب مداوم میراث فرهنگی کاشان گفت: حتی اگر به میراث فرهنگی از منظر گردشگری و اقتصادی نگاه کنیم، وظیفه داریم جلوی غارت و ویرانی آن را به خصوص در کاشان بگیریم.
وی افزود: "مرگ یزدگرد" که بیضایی در سال 60 آن را بر اساس نمایشنامه‌ای از خودش جلو دوربین برد، هیچ وقت به نمایش عمومی در نیامد اما یکی از آثار بسیار مهم تاریخ سینمای ایران است و هیچ‌گاه نابود نمی‌شود برای همین حتی با یک نگاه حداقلی، عصارخانه محل فیلمبرداری این فیلم، فارغ از ارزش معماری و تاریخی‌اش دارای ارزش افزوده‌ای برای جذب گردشگر و درآمدزایی برای میراث، مالکان و مردم منطقه است.
این نویسنده و روزنامه‌نگار با اشاره به نمونه‌های مشابه خاطرنشان کرد: مکان استیجاری دکورهای سریال "مختارنامه" در احمدآباد مستوفی تهران، پس از پایان تولید با بی‌درایتی به صاحبانش برگشت و آن‌ها بعد از تقسیم سهم‌شان، علاوه بر گروه‌های فیلم‌سازی آن را برای عروسی هم اجاره می‌دهند. در حالی که این شهرک می‌توانست مثل شهرک سینمایی غزالی که زنده‌یاد علی حاتمی آن را برای "هزاردستان" ساخت و هنوز هم از آن استفاده می‌شود، به‌عنوان یک اثر ملی و جاذبه گردشگری بازدید عمومی داشته باشد.
تواضعی با اشاره به عدم مدیریت صحیح و اصولی میراث فرهنگی منطقه و ساخت و ساز غیر اصولی در مجاورت و حریم خانه‌های تاریخی کاشان گفت: اصرار بر انجام چنین طرح‌هایی نشان می‌دهد که اولویت ما حفظ منافع صاحبان سرمایه است و نه حفظ هویت بومی و معماری منطقه. چرا کسی برای اتفاقاتی که در حریم خانه بروجردی‌ها می‌افتد پاسخگو نیست؟ دلیل ویرانی خانه تاریخی کنار بازار یا قطع مداوم و پیوسته درختان باغ فین که از یک دهه پیش آغاز شده چیست؟ چرا هفته‌ای نیست که خبر بدی درباره میراث فرهنگی نداشته باشیم؟
این فعال فرهنگی با ابراز نگرانی از بی‌توجهی و نادیده گرفتن ظرفیت‌های موجود، ادامه داد: بیضایی که در نمایشنامه "میراث" به نابودی میراث معنوی و فرهنگی کشور نگاه منتقدانه‌ای دارد، در یادداشتی در "سر زدن به خانه پدری" می‌گوید که کاشان به دست ایلغارهای بازسازی و سازندگی و نوسازی و بساز و بفروش ویران شده است. این حرف او را می‌توان به کل میراث فرهنگی کشور تعمیم داد. اگر با همین روش پیش برویم، با دست خودمان علاوه بر سرمایه‌های اقتصادی، سرمایه‌های فرهنگی‌مان را هم به باد می‌دهیم و هویت‌مان را هم از دست خواهیم داد.
دست یاری عصارخانه آران به بخش خصوصی
مالکیت قسمت اعظم عصارخانه آران با عرصه 700 متر و 500 متر اعیانی توسط خانواده حسینی عصاری آرانی به مالکیت میراث فرهنگی درآمده و نیم‌دانگ آن در اختیار اداره اوقاف است. سید حسین چاکری رئیس اداره میراث فرهنگی آران و بیدگل شرایط را برای این عصارخانه چندان دشوار هم نمی‌داند اما معتقد است که بخش خصوصی می‌تواند به کمک این اثر تاریخی بیاید یا با کاربری موزه عصاری و به نام موزه شهید حسینی آرانی، نام یکی از شهدای آران زنده نگه‌داشته شود.
چاکری درباره وضعیت کنونی این بنا گفت: عصارخانه آران یکی از بناهای منحصر به فرد شهرستان آران و بیدگل است و اصالت معماری خودش را حفظ کرده است، بنا از وضعیت قابل قبولی برخوردار است و در شرایطی نیست که به تخریب و از بین رفتن ماهیت بنا منجر شود، گرچه در سال‌های گذشته مرمت و بازسازی شده ولی هنوز هم نیازمند اعتبارات برای مرمت کامل است.
وی با اشاره به عملیات اجرایی که تاکنون در این بنا انجام شده است، گفت: وضعیت موجود بنا قابل قبول است اما به معنی این نیست که نیاز به مرمت نباشد. ما همیشه پیگیر اعتبارات برای مرمت کامل این عصارخانه هستیم.
آن‌طور که چاکری به ایرنا گفت، آن‌ها پیگیر واگذاری عصارخانه آران به بخش خصوصی هستند و مراحل اولیه این واگذاری هم از طریق صندوق احیا و بهره‌برداری اماکن تاریخی وزارتخانه میراث فرهنگی انجام شده است تا بتوانند به این عصارخانه کاربری موزه عصاری بدهند.
عصارخانه به آسیاب‌های مخصوصی گفته می‌شود که در آن‌ها دانه‌های روغنی و گیاهی آسیاب و روغن‌گیری می‌شوند. گرچه این عصارخانه‌ها کاربری گذشته را از دست داده‌اند اما از آثار منحصربه‌فرد ایران و به‌خصوص در شهرستان‌های اصفهان هستند.
نمایشنامه "مرگ یزدگرد" توسط بهرام بیضایی نوشته شده است و در اوایل دهه 60 فیلمی به تهیه‌کنندگی شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی ایران و بر اساس این نمایشنامه با بازی مهدی هاشمی، امین تارخ، سوسن تسلیمی، علیرضا خمسه، یاسمن آرامی، کریم اکبری و محمود بهروزیان ساخته شد. این فیلم در اولین دوره جشنواره بین‌المللی فجر به نمایش درآمد و گرچه نتوانست پروانه نمایش رسمی بگیرد اما به گفته برخی از کارشناسان امر از آثار شاخص سینمای ایران به شمار می‌رود.
استان اصفهان به عنوان قطب گردشگری کشور دارای 107 شهر و یکهزار و 934 روستاست؛ بیش از 22 هزار بنا و اثر تاریخی در این استان شناسایی شده و یکهزار و 850 مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.
*س_برچسب‌ها_س* *س_پرونده خبری_س*