علت اصلی مرگ و میر در تصادفات جاده ای | خودروهای ایرانی متهم ردیف هستند؟

آمار بالای مرگ و میر سالانه در تصادفات جاده ای نشان می دهد که تعداد زیادی از هم وطنان در این تصادفات جان خود را از دست می دهند. این تصادفات خسارت های مالی و جانی زیادی به همراه دارد. طبق اطلاعات منتشر شده تقریبا می توان گفت آمار رسمی سال گذشته 17 هزار نفر بر اثر این تصادفات جاده ای جان خود را از دست داده اند.

جدا از اینکه چرا چنین آمار بالا و عجیبی در ایران وجود دارد و این تصادفات ناشی از خطای انسانی است یا نامناسب بود سطح جاده های کشور، مهمترین سوال و بخش این ماجرا این است که چرا در این تصادف‌ها آمار مرگ سرنشینان خودرو زیاد است؟

نگاه غالبی که در این خصوص وجود دارد و طی سال‌های گذشته بارها از سوی مسئولان پلیس کشور تأکید شده، این است که دلیل آمار بالای مرگ در تصادف‌ها در کشور ما خودروهای بی‌کیفیت و غیراستاندارد و دارای بدنه ضعیف است که نمی‌تواند حافظ جان سرنشینان خودرو در موقع تصادف شود.

رسانه منبع در راستای شفاف‌سازی موضوع و قضاوت دقیق در این خصوص قرار است طی گزارش‌ها و گفتگوهای فنی و کارشناسی به این مسئله بپردازد و تا حدی که ممکن است دلایل اصلی آمار بالای مرگ در تصادفات و سهم کیفیت خودرو دراین‌باره را بیان نماید.

در همین راستا در گزارش اول، بدون اینکه قضاوتی درباره سهم کیفیت خودرو در آمار بالای مرگ‌ومیر تصادفات جاده‌ای داشته باشیم، به این مسئله می‌پردازیم؛ اصولاً وقتی درباره امنیت و کیفیت و استاندارد یک خودرو در حفظ جان سرنشینان آن صحبت می‌کنیم، منظور و مقصود ما دقیقاً چیست و چه‌اجزایی را شامل می‌شود؟

1 اجزای مهم خودرو که حافظ جان سرنشین هنگام تصادف است

برای این منظور در ابتدا لازم است که با شاکله کلی یک خودرو و اجزایی از آن که مستقیماً با حفظ جان سرنشینان خودرو هنگام تصادف در ارتباط است، آشنا شویم و بدانیم کدام اجزای خودرو در تصادفات رانندگی نقش مهمی دارند و باید با ایمنی بیشتری ساخته شوند.

شاید اولین قسمت خودرو که ذهن مردم را درباره امنیت خودرو هنگام تصادف درگیر می‌کند، بدنه خودرو باشد، ولی واقعیت این است که شاسی خودرو که درواقع اسکلت خودروست، نقشی ویژه‌تر در حفظ جان سرنشینان خودرو هنگام تصادف دارد.

شاسی دقیقاً مانند اسکلت خودروست که قطعه‌ای یکپارچه و منظم است و سیستم تعلیق، فرمان، چرخ‌ها و اکسل به‌روی آن نصب می‌شوند. پس از نصب اجزا و قطعات گفته‌شده بدنه خام ماشین، سیستم انتقال قدرت، دیفرانسیل، موتور و سیستم اگزوز روی شاسی نصب می‌شوند. بعد از نصب اجزای اصلی مانند سیستم تعلیق، بدنه، موتور و... قطعات مختلف برقی، مکانیکی و تزئینی مثل چراغ‌ها، رودری‌ها، شیشه‌ها، صندلی‌ها و... در جای مخصوص خود نصب می‌شوند و یک خودروی کامل را تشکیل می‌دهند.

در واقع یکی از با اهمیت‌ترین بخش خودرو که ایمنی و استحکام آن هنگام تصادفات تأثیر مستقیم بر حفظ جان سرنشینان دارد، شاسی خودروست. شاسی به‌عنوان شاکله اصلی بدنه خودرو عمل می‌کند و عملاً همین استخوان‌بندی خودروست که نقش زیادی در حفظ جان هنگام تصادفات رانندگی دارد.

شاسی کنار بدنه و سیستم پیشرانه خودرو، بخش‌های اصلی یک وسیله نقلیه به حساب می‌آیند و از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند. شاسی که به‌عنوان فریم خودرو نیز نام‌گذاری می‌شود، از نوعی فولاد سفت و سخت و بسیار مستحکم ساخته می‌شود؛ زیرا باید قدرت بسیار زیادی برای تحمل وزن سایر اجزای خودرو و هنگام وارد آمدن ضربات داشته باشد.

بسیاری از سیستم‌های اصلی خودرو از جمله سیستم فنربندی، سیستم انتقال قدرت، سیستم ترمز و فرمان و بخش پیشرانه خودرو روی فولاد شاسی قرار می‌گیرد و روی آن سوار می‌شوند، به همین خاطر است که شاسی خودرو باید از استحکام بسیار بالایی برخوردار باشد؛ توانایی تحمل وزن زیاد و تنش‌های زیاد خودرو را دارا باشد؛ برای جذب ضرباتی که به خودرو وارد می‌شود، توانایی تغییر فرم داشته باشد و همچنین، از تغییر فرم اصلی در بخش‌های حیاتی‌اش جلوگیری کند. تمامی موارد، ویژگی‌های یک شاسی درجه‌یک است و نبود آنها قطعاً مشکلاتی را برای شاسی و خودرو ایجاد خواهد کرد.

خودروسازان معتقدند در اسکلت یک خودرو ایمنی راننده و سرنشینان مهم است، نه ایمنی اجزای خودرو، بر همین اساس ممکن است نوع طراحی ظاهری خودرو به‌ویژه در بخش بدنه در ظاهر ضعیف نشان داده شود، اما در اسکلت خودرو که یک کلاف درهم‌تنیده (و به‌اصطلاح قفس) است فولادهایی با استحکام بالا باید استفاده شود که در تصادفات کمترین آسیب به راننده و سرنشینان وارد شود، البته در برخی از قطعات انتظار استحکام بالا و در برخی دیگر انتظار شکل‌پذیری بالا می‌رود، بنابراین هر قطعه با توجه به جایگاه خود در خودرو یک عملکرد و ویژگی خاص خود را دارد.

ضمن اینکه در بخش بدنه خودرو روند تولید با پیچیدگی‌های فنی انجام می‌شود تا ضمن استحکام قطعات نصب‌شده؛ خودرو دارای وزن مناسبی هم باشد.

حال شرکتهای خودروسازی باید به این سؤال مهم پاسخ دهند؛ آیا این اسکلت فلزی و اصطلاحاً قفس فولادی که مهمترین نقش را در حفظ جان سرنشینان خودرو هنگام تصادفات دارد، از ایمنی و استحکام لازم برخوردار است یا نه؟

برای پاسخ به این سؤال باید بررسی شود که اولاً، آیا مواد اولیه‌ای که خودروسازان در تولید اسکلت فلزی بدنه خودرو استفاده می‌کنند، استاندارد لازم را دارد یا نه؟ و ثانیاً، آیا شرکتهای خودروسازی در فرایند تولید خودرو از طراحی تا ساخت، تکنولوژی و توان به‌کارگیری این مواد اولیه برای ساخت یک بدنه مستحکم و ایمن را دارند یا خیر؟

2 مواد اولیه ساخت بدنه خودرو استاندارد است؟

در کارخانجات خودروسازی برای ساخت خودرو فقط از یک نوع فلز استفاده نمی‌کنند، تولیدکنندگان از فلزات مختلف مانند فولاد و آلومینیوم، آهن و تیتانیوم برای قسمت‌های مختلف خودرو استفاده می‌کنند. فولاد معمولاً در ساخت شاسی و پنل بدنه خودروها استفاده می‌شود، دلیل استفاده از فولاد در بخش خودرو، مجموعه منحصر به فرد از ویژگی‌های فولاد است، اما لازم به ذکر است که تنها فلز مورد استفاده در بدنه اتومبیل فقط فولاد نیست، فلزات دیگر مورد استفاده برای این کار، آلومینیوم، آهن و تیتانیوم می‌باشد.

ورق گالوانیزه هم به‌عنوان محصولی کلیدی در صنعت خودروسازی به حساب می‌آید به‌گونه‌ای که قیمت ورق گالوانیزه می‌تواند به‌روی قیمت نهایی خودرو تأثیرگذار باشد، این محصول به‌دلیل دارا بودن مقاومت بالا در برابر خوردگی، زنگ‌زدگی، انعطاف‌پذیری و رنگ‌پذیری بالا، مقاومت در برابر نمک‌های محلول در آب همچنین صاف و یکدست بودن در ظاهر در ساخت بدنه خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرد. ضخامت ورق بدنه خودرو برابر با 0.4 تا 2 میلی‌متر و عرض 800 تا 1000 و 880 میلی متر می باشد.

خودروسازان کشور ما در ساخت شاسی خودرو و بدنه فلزی از مواد اولیه داخلی و وارداتی استفاده می‌کنند. به قطعات استفاده شده در ستون های خودرو ورق های با استحکام بالا یا فوق استحکام بالا گفته می‌شود.

در حال حاضر عمده فولادی که به عنوان ماده اولیه شاسی و بدنه خودرو در شرکتهای خودروسازی داخلی استفاده می شود، توسط شرکت فولاد مبارکه تولید و تامین می‌شود و مابقی مواد اولیه مورد نیاز که امکان تولید داخل ندارد، از محل واردات تامین می گردد.

براساس درخواست خودروسازان کشور، عمده ورق فولادی بدون پوشش مورد استفاده در بدنه خودروهای داخلی براساس الزامات استاندارد (EN10130) تحویل خودروسازان می شود.

حال این سوالات مهم مطرح می شود که اولا آیا خودروسازان به درستی مواد اولیه استاندارد و کیفی را از شرکت فولاد مبارکه تقاضا می کنند؟ وثانیا اینکه ایا شرکت فولاد مبارکه مواد اولیه درخواستی خودروسازان را با همان استاندارد و کیفیت درخواستی تحویل می دهد یا خیر؟ وثالثا اینکه ایا امکان درخواست و تحویل مواد اولیه با استاندارد و کیفیت بهتر و بالاتر در حد استانداردهای درجه یک جهانی وجود دارد یا نه؟ اگر پاسخ منفی است، علت آن چیست و چرا از محل واردات تامین نمی شود؟ ورابعا اینکه آیا خودروسازان مواد اولیه وارداتی را طبق استانداردهای جهانی و با کیفیت عالی خرید می کنند یا نه؟

3 آیا خودروسازان در فرایند طراحی تا ساخت خودرو همه استانداردها را رعایت می‌کنند؟

اگر فرض را بر این بگیریم که تمامی مواد اولیه داخلی و وارداتی استفاده شده در خودروهای ایرانی استانداردهای لازم در حد جهانی را دارند، و در عین حال بپذیریم که اشکالی در کیفیت بدنه وجود دارد، ایراد را باید در فرایند طراحی تا ساخت خودرو پیدا کرد.

سه فاکتورمهم که در طراحی و ساخت بدنه خودرو مورد توجه خودروسازان قرار دارد، کاهش قیمت، کاهش وزن و افزایش استحکام ورق مورد استفاده است. خودروسازان معتقدند، یافتن متریالی که هر سه ویژگی را با هم داشته باشد دشوار است. فولادهای استحکام بالا می توانند در ضخامت کمتری تولید شوند که باعث کاهش وزن خودرو شود، اما قیمت آنها در مقایسه با فولاد کششی بالاتر است.

ضمن اینکه طراحی خودرو جانمایی قطعات باید با دقت بالایی انجام می شود چراکه ضمن کاهش مصرف سوخت، وزن خودرو را کاهش دهد.

در این بخش مهمترین مسئله که باید مد نظر خودروسازان باشد رعایت استانداردهای 85 گانه است.

حال سوالات مهمی که خودروسازان در این بخش باید پاسخ دهند، این است که اولا آیا تمامی استانداردهای 85 گانه در فرایند طراحی تا ساخت خودرو رعایت می شود؟ وثانیا اینکه فاصله استانداردهای 85 گانه ایران با استانداردهای جهانی چقدر است؟

4 فرایند تست خودروی ایرانی به‌درستی انجام می‌شود؟

پس از فرایند طراحی و تولید یک خودرو، قبل از اینکه خودروی مورد نظر مجوز تولید انبوه بگیرد، باید تست تصادف شود.

در تست‌های تصادف مشخص می شود که خودرو حین تصادف چه خسارت‌های جانی به همراه خواهد داشت. مثلا خودرویی که تصادف می‌کند برای سقف و ستون درب‌هایش چه اتفاقی می‌افتد و ممکن است به سرنشین‌های آن چه آسیبی برساند؟

میله فرمان، موتور و تجهیزات داخل کاپوت چقدر احتمال دارد در زمان تصادف وارد اتومبیل شده و به سرنشین‌های آن آسیب بزند؟ طبیعتا خودرویی که کمترین خسارت را وارد کند بیشترین نمره را خواهد گرفت.

برای درک بهتر معیارهای تصادف در زمان تست خودرو از نمادهایی استفاده می‌شود که به ستاره‌های ایمنی خودرو مشهورند، بر این اساس هرچه خودرو ایمن‌تر باشد، ستاره ایمنی آن در زمان تصادف بالاتر خواهد بود.

این ستاره‌ها برای ارزیابی و تست خودروها در موسسات نظارتی تدوین شده‌اند. در بین موسسات ایمنی، دو موسسه بسیار معروف وجود دارند، موسسه دولتی ایمنی و حمل و نقل جاده‌ای در آمریکا (NHTSA) که از یک سیستم پنج ستاره‌ای برای امتیازدهی استفاده می‌کند و دیگری موسسه ارزیابی اتومبیل‌های نو (NCAP) در اروپا که آن هم از یک سیستم پنچ ستاره‌ای برای امتیاز دهی استفاده می‌کند.

این موسسات بر طبق میزان آسیبی که به آدمک در خودرو وارد می‌شود، به خودرو امتیاز می‌دهند. تست تصادف تعیین کننده‌ای کیفیت یک خودرو و رعایت فاکتورهای قدرت جذب ضربه توسط سازه خودرو، کیسه‌های هوا، کمربندها، عدم وجود نواحی خطرساز برای سرنشینان در داخل اتاق است.

5 ستاره ایمنی: در تست تصادف آسیب واردشده به خودرو کمتر از 10 درصد است و سرنشینان در سلامتی نسبی به‌سر می‌برند.

4 ستاره ایمنی: آسیب واردشده به خودرو از 11 تا 20 درصد است.

3 ستاره ایمنی: آسیب واردشده به خودرو از 21 تا 35 درصد است و سرنشینان در حالت شوک قرار دارند.

2 ستاره ایمنی: آسیب واردشده به خودرو از 36 تا 45 درصد است.

1 ستاره ایمنی: آسیب واردشده به خودرو بیش از 46 درصد است و سلامت سرنشینان مطلوب نخواهد بود.

حال سؤالی که خودروسازان باید پاسخ دهند اینکه اولاً، تست تصادف خودروهای تولید داخلی در داخل کشور انجام می شود یا خارج کشور؟ ثانیاً، ستاره ایمنی خودروهای داخلی در کدام رتبه قرار دارد؟ و ثالثاً، چرا نتایج تست خودروهای داخلی به طور شفاف اعلام عمومی نمی شود؟

5 ناظران استاندارد به‌درستی نظارت می‌کنند؟

سازمان ملی استاندارد ایران و وزارت صمت دو دستگاه مهم حاکمیتی‌اند که باید بر تمامی فرایندهای تولید یک خودرو از نقطه شروع طراحی و تولید خودرو تا ساخت نهایی و تست محصول نظارت داشته باشند تا استانداردهای 85گانه و دیگر مسائل مربوط به ایمنی خودرو به‌درستی رعایت شود.

حال سازمان ملی استاندارد ایران و وزارت صمت باید به این سؤالات پاسخ دهند؛ اولاً، آیا نظارت دقیقی بر رعایت همه استانداردهای اجباری در تولید خودرو دارند یا خیر؟ ثانیاً، آیا استانداردهای ایمنی تولید خودرو در ایران به استانداردهای جهانی نزدیک است یا خیر؟ و اگر پاسخ منفی است، چرا؟

رسانه منبع قرار است در سلسله گزارش‌ها و گفتگوهایی پاسخ به تمامی سؤالات مطرح در این گزارش را از دستگاه‌های مربوطه مطالبه کند تا زوایای پنهان این ماجرا برای مردم روشن شود.